Handelingen

,s-Gravenhage, Willem III Straat 40 - Abdijkerk

Uit Reliwiki


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: Abdijkerk
Genootschap: PKN Protestantse gemeente 's-Gravenhage
Provincie: Zuid-Holland
Gemeente: 's-Gravenhage
Plaats: 's-Gravenhage (Loosduinen)
Adres: Willem III straat 40
Postcode: 2552BK
Sonneveld-index: 01938
Jaar ingebruikname: 1250
Architect:
Huidige bestemming: protestantse kerk
Monument status: Rijksmonument 18107

Geschiedenis

Historische kerk met toren in het voormalige dorp Loosduinen.

Graaf Floris IV van Holland en zijn echtgenote Gravin Machteld van Brabant stichtten omstreeks 1229 op hun landgoed Losdun een klooster voor adellijke vrouwen. Omstreeks 1230 bouwden Cisterciënzer monniken een abdij. Rondom de abdij ontstond het dorp Loosduinen. De abdij werd in 1574 door de Geuzen vernield, en daarna werden de restanten nog eens door de Spanjaarden vernield. Dit betekende het einde van de abdij. Van het klooster resteert (deels) de abdijkerk, welke gerestaureerd werd door de Staten van Holland met stenen afkomstig van de abdij. De Staten van Holland gaven de kerk in gebruik aan de hervormde gemeente die tot op de dag van vandaag iedere zondag hier de eredienst viert. Bij de restauratie in de jaren 1970-1974 zijn de neogotische uitbreidingen uit 1908 (o.a. transept) verwijderd en kon de oorspronkelijke gedaante van het gebouw grotendeels worden gereconstrueerd. Het koor was al in 1580 gesloopt. Het oostelijk gedeelte van het schip dateert uit ca. 1250 en heeft vormen die verwant zijn aan de Vlaamse variant van de Scheldegotiek. Het eenvoudiger westelijke gedeelte van het schip stamt uit het begin van de 14e eeuw. De toren, uitgesproken Vlaams van karakter, dateert uit ca. 1300. Preekstoel met doophek uit ca. 1620, afkomstig uit Wijdenes. Gedenkbord met twee bekkens ter herinnering aan een legendarische miraculeuze geboorte van 365 kinderen.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Ned. Herv. Kerk. Schip en toren overblijfselen van de abdij van Loosduinen, kort voor 1231 door Floris IV gesticht, aan de koorzijde in latere tijd ingrijpend gewijzigd. Orgel met Hoofdwerk en Rugwerk, in 1781 gemaakt door J. Reichner en in 1791 door hem uitgebreid met een Rugwerk. In 1856 gewijzigd door C.G.F. Witte.

Bedevaartsoord

Volgens een paar dichtregels van Jacob Westerbaen (1654) bestond onder onvruchtbare vrouwen het gebruik om een bedevaart te houden naar de Abdijkerk te Loosduinen. Dit gebeurde mogelijk al sinds de 14e eeuw. De vrouwen hoopten daar vruchtbaar te worden door het aanraken van de doopbekkens waarin de 365 kinderen van Margaretha van Henneberg zouden zijn gedoopt.

Orgel

In de oude Abdijkerk van Loosduinen werd in 1780 een orgel gebouwd door Joachim Reichner. In 1791 is door hem het rugpositief toegevoegd. Het orgel was een geschenk van de heer C. Steengracht, en had bij oplevering tien stemmen. Op 20 augustus 1780 vond de ingebruikname plaats. De uitbreiding met het rugwerk werd niet uit deze schenking betaald. Op 19 november 1791 is het instrument in gebruik genomen. Het orgel had oorspronkelijk een aantal "keteltrommen". Deze zijn later verwijderd. De keteltrommen (pauken) stonden oorspronkelijk beneden in de orgelkas, maar werden nu bovenop het orgel geplaatst. In 1856 restaureerde C.G.F. Witte het orgel. Het grootste deel van het pijpwerk werd vernieuwd, evenals de windlade van het Hoofdwerk en grote delen van de mechaniek. Op 21 november 1856 waren deze werkzaamheden klaar en kon het instrument weer in gebruik worden genomen. De firma De Koff verving in 1941 het pedaalklavier door een nieuw met een grotere omvang (C-f'). Rond 1970 was duidelijk weer een restauratie nodig. De firma Flentrop kreeg de opdracht om de situatie van 1856 als uitgangspunt te nemen. Adviseur bij de restauratie was Willem Hülsmann. Er is een nieuw pedaalklavier gemaakt in de stijl van Bätz en er is een nieuwe windmachine geplaatst. De tremulant van het Rugwerk is hersteld. Op 1 juni 1975 is het orgel in gebruik genomen met een bespeling door Ben Fey, die van 1961 tot 1969 organist van de kerk was. In 2004 kreeg de firma Steendam de opdracht het orgel te reviseren en het uit te breiden met een vrij pedaal met drie stemmen. Aart Bergwerff werd als adviseur aangesteld. De werkzaamheden waren in 2006 afgerond. Het pijpwerk van het pedaal is grotendeels nieuwgemaakt, maar de Gedekt 8' is een register van Witte uit 1864, afkomstig van het gesloopte Witte-orgel van de Kloosterkerk in Den Haag. De kerkelijke ingebruikname had plaats op zondag 27 augustus 2006. Op 8 september 2006 werd het orgel ook officieel in gebruik genomen. Aart Bergwerff gaf op die dag een concert bij kaarslicht.

In de media

Uit Het Vaderland, 18 Juni 1941.

De heer J. v. Harrevelt maakt er ons opmerkzaam op dat de Ned. Herv. kerk in Loosduinen een zeer fraai Louis XVI orgel bezit, dat in 1780 is geschonken door. mr Cornelis Stengracht, Heer van Wehl, Slangenburg en Oost- en West Souburg; het is 1791 door de gemeente uitgebreid met een rugpositief. Dit rugpositief vertoont gelijkenis met dat van het prachtige orgel der Ned. Herv. kerk te Rijswijk, gebouwd van 1784—1786. Ook is er eenige overeenkomst met het rugpositief van het orgel der Ned. Herv. kerk te Wassenaar (1792). Het orgel is echter sterk aangetast door houtworm en zeer verwaarloosd.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

Zie met name de verdwenen neogotische aanbouw bij de eerste afbeeldingen

Interieur