Handelingen

,s-Hertogenbosch, Kerkstraat 20 - Grote Kerk

Uit Reliwiki


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: Grote Kerk
Genootschap: PKN Ned. Hervormd
Provincie: Noord-Brabant
Gemeente: 's-Hertogenbosch
Plaats: 's-Hertogenbosch
Adres: Kerkstraat 20
Postcode: 5211KG
Sonneveld-index: 07685
Jaar ingebruikname: 1821
Architect: Greef, J. de
Huidige bestemming: kerk
Monument status: Rijksmonument 21600

Geschiedenis

Gebouwd als Hervormde Kerk, ter vervanging van de aan de Katholieken "teruggegeven" Grote Sint Janskerk. Belangrijke neoclassicistische kerk met kruisingtorentje. Dit kerkgebouw is nu de centrale locatie van de Protestantse Gemeente in 's-Hertogenbosch. Nadat keizer Napoleon bij zijn bezoek aan 's-Hertogenbosch op 10 mei 1810 de katholieken 'de grote kerk' (de Sint Janskerk) had toegewezen, kreeg de hervormde gemeente de beschikking over de sterk vervallen Sint Geertruikerk op het Geertruikerkhof nabij de Orthenstraat. Koning Willem I bekrachtigde het besluit van de keizer, hoewel deze bepaalde dat de katholieken hiervoor een bedrag van 60.000 gulden moesten betalen. Voor een deel werd dit bedrag gebruikt om een geheel nieuwe kerk ten behoeve van de hervormde gemeente te bouwen. De middeleeuwse Sint Annakapel diende daarvoor te worden afgebroken en op die plek werd een nieuwe Hervormde kerk gebouwd tussen 1818 en 1821 in classicistische stijl naar ontwerp van architect Jan de Greef. De nieuwe kerk is ingewijd op 6 januari 1822. Het duurde nog enige jaren alvorens het gebouw werd voorzien van een nieuw orgel. Dat gebeurde in 1831, toen schipper Gips het instrument per boot vanuit Utrecht naar Den Bosch heeft vervoerd. Het openingsconcert van het orgel van de firma Baetz vond plaats op 15 november 1831. Aan de zuidkant van het gebouw lag in 1900 een tuin met een afgesloten hek. Omstreeks 1970 is dit hek verwijderd en is de voormalige tuin bij de openbare ruimte getrokken. De ramen aan weerszijden van de voorgevel zijn tussen 1900 en 1910 vergroot. De trap is eind jaren 1980 verbreed en gemoderniseerd. (bron : a. janssen) In 1970 werd de inrichting van het gebouw drastisch veranderd. De oude bankopstelling met de kansel onder het orgel verdween. Daarvoor in de plaats staan er nu stoelen in het verlaagde middendeel van de kerk en werd het liturgisch centrum gemoderniseerd. De brede trap werd in 1995 aangebracht als onderdeel van de herinrichting van de binnenstad. De kerk is multifunctioneel geworden, en is een centrum van vele religieuze, maatschappelijke en culturele bijeenkomsten.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Hervormde Kerk. Eenbeukige kruiskerk in strenge neo-classistische baksteen-architectuur met halfronde bovenvensters, gebouwd in 1819-1820 naar ontwerp van de Amsterdamse stadsarchitect Jan de Greef. Op de kruising een dakruiter met dorische zuilen en frontalen. Inwendig een koofzoldering. Kansel (buiten gebruik) uit de bouwtijd. Orgel (Rijksmonument) met Hoofdwerk en Bovenwerk, in 1831 gemaakt door de gebroeders J. en J.M.W. Bätz (Utrecht).

Cultuur Historische Waardekaart

  • Bouwperiode: 1821
  • Bouwstijl: Neo-Classicisme
  • Architect: Greef, J. de
  • Gevels en Materialen: Handvormbakstenen gevel. Hardstenen plint.
  • Vensters en Deuren: Halfronde bovenvensters. Omlijste paneeldeuren. Vensters met kleine roedenverdeling.
  • Dak en Bedekking: Zadeldaken, eindschilden, lei in maasdekking. Open dakruiten met pilastergeleding en aediculae.
  • Interieur: Orgel 1831, J. Bätz & Co.
  • Bijzonderheden: Kruisvormige grondslag van kerkruimte door nevenaanbouwen opgenomen in rechthoekige plattegrond.

Orgels

Grote orgel

Op 13 november 1831 werd het orgel opgeleverd. Het heeft een loos rugpositief, waarin een muziekkast is gemaakt. Een echt rugwerk was niet gewenst, omdat het orgel boven de preekstoel is opgesteld, en de predikant het geluid niet prettig vond. Jonathan Bätz maakte het orgel in de jaren 1829-1831, terwijl hij ook in Utrecht aan het werk was in de Domkerk. In 1910 werd door Standaart de Woudfluit van het Bovenwerk door een Vox Celeste vervangen, maar deze wijziging is in 1966 weer ongedaan gemaakt. Het instrument is gerestaureerd in 1966 door Flentrop. De Woudfluit is een kopie van de Woudfluit uit het orgel van de Ronde Lutherse Kerk te Amsterdam. Op 12 mei 1966 werd het instrument weer in gebruik genomen met een concert door Albert de Klerk. In 2014-2015 is het orgel door de firma Pels & Van Leeuwen gerestaureerd. Het wordt 'grootschalig conserverend onderhoud' genoemd. Op 14 november 2015 is het orgel weer in gebruik genomen. Het orgel werd hierbij bespeeld door adviseur Aart Bergwerff en Jamie de Goei..

Verschueren-orgel

Onder advies van Maurice Pirenne bouwde Verschueren in 1970 een orgel voor de kapel van het Grootziekengasthuis in 's-Hertogenbosch, aan het Burgemeester Loeffplein. Deze kapel werd in 1914 gebouwd in neogotische stijl. Er was sinds 1960 een verlaagd plafond in de kapel aanwezig, waardoor het front niet als geheel te zien was vanuit de kerkruimte. In mei 2009 werd bekend dat er in het nieuw te bouwen ziekenhuisgebouw geen plaats meer was voor het Verschueren-orgel. Pels & Van Leeuwen heeft de opdracht gekregen voor de bouw van een kleiner orgel. Na sluiting van het oude ziekenhuis in mei 2011 is het orgel door Pels & Van Leeuwen gedemonteerd. Het is in 2014 verkocht aan Luis Magaz, orgelmaker in Spanje. Het werd overgeplaatst naar het Santuario del Corazón de Jesús in Valladolid.

In de media

Uit Bredasche Courant, 15 November 1831.

De dag van heden was voor de Nederduitsche Hervormde gemeente dezer stad een der belangrijkste, door de plegtige inwijding van het, door den heer Bats van Utrecht, in de Nieuwe Kerk alhier vervaardigd orgel. De Weleerw. Heer Predikant Sanders opende de plegtigheid met eene gepaste redevoering , waarna Z. Weleerw. namens de gemeente, den welmeenendsten dank betuigde voor de vaderlijke zorg [van] Zr. M. welke de gemeente met de noodige fondsen wel had willen begunstigen tot opbouw eener nieuwe kerk, waarvan thans het orgel werd ingewijd, en verzocht hij Z.K.H. den Prins van Oranje, die met Hoogstdeszelfs tweeden zoon, Prins Alexander, de plegtigheid met hunne tegenwoordigheid vereerden, bij Z.M. den Koning de tolk zijner gevoelens en die der gemeente te wezen. De plegtigheid werd met afwisselend gezang en orgelspel besloten; terwijl de heer Brachthuizer van Amsterdam, tot bijwoning der inwijding alhier overgekomen, bij het bespelen van dit waarlijk schoon kunststuk zijn reeds lang gevestigden roem bij vernieuwing luistervol handhaafde. Naar men verneemt zal dezelve aanstaanden dingsdag een concert op het nieuwe orgel geven; men vleit zich, dat H.H.KK.HH. hetzelve insgelijks met hunne tegenwoordigheid zullen vereeren. Men zegt dat de Prinsen zich tegen den 18den naar 's Hage zullen begeven, ten einde het geboortefeest van H.M. de koningin bij te wonen. Morgen zullen de twee kompagniën mobiele Bossche schutterij door Z.K.H. den Prins van Oranje geïnspecteerd worden.

Uit Het Vaderland, 26 September 1931.

Men meldt ons: Onder de vele monumentale klankstukken die wij uit vroeger eeuwen in onze kerkorgels bezitten, neemt ook het 's-Hertogenbossche orgel der Ned. Herv. Kerk een eereplaats in. Vervaardigd als het is in 1831 door den wijd-vermaarden Utrechtschen orgelbouwer Bätz, die uit de school van den niet minder beroemden Chr. Muller van het Haarlemsche orgel kwam, vormt dit Bossche instrument een bewijs van den door-en-door soliden technisch-mechanischen bouw dier dagen en is in niet mindere mate een sprekende getuige van wat toen gold als ideaal van kerkorgeltoon en dispositie. Zijn 24 sprekende stemmen, verdeeld over twee klavieren en vrij pedaal, hebben nog niets ingeboet van hun oorspronkelijke schoonheid, aan intonatie en klankkarakter. 30 Sept. a.s. wordt het jubileum van dit orgel herdacht met een Avondbespeling, te geven door den heer Jan Zwart van Amsterdam.

Uit Dichtbij.nl , 2 januari 2015

Op zondag 4 januari 2015 wordt om 10.00 uur in de Grote Kerk voorlopig de laatste kerkdienst van de Protestantse Gemeente ’s-Hertogenbosch gehouden. De gemeenschap houdt niet op te bestaan, maar gaat juist investeren in de toekomst. Om op de toekomst voorbereid te zijn, wordt de Grote Kerk op het kerkplein de komende maanden gerenoveerd en verbouwd. “De Grote Kerk is vooral het huis, waarin de protestantse gemeente wekelijks samenkomt tijdens de zondagse eredienst”, aldus Luc Batterink, voorzitter van het college van kerkrentmeesters. “Die functie willen wij door een verbouwing verbeteren en ook geschikt maken voor hen die na ons komen. De jeugd van nu willen wij straks een prima kerk nalaten, waarin ook zij samen kunnen komen. Maar tevens hebben we de afgelopen jaren besloten dat de Grote Kerk ook een huis is voor de stad. Wij als protestantse gemeente willen onze kerk graag open stellen voor een ieder die er belangstelling voor heeft.”

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur