Handelingen

Breukelen, Straatweg 59 - Pieterskerk

Uit Reliwiki


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: Pieterskerk
Genootschap: PKN Protestantse Gemeente Breukelen
Provincie: Utrecht
Gemeente: Stichtse Vecht
Plaats: Breukelen
Adres: Straatweg 59
Postcode: 3621BB
Sonneveld-index: 03954
Jaar ingebruikname: 15e
Architect:
Huidige bestemming: protestantse kerk
Monument status: Rijksmonument 10609; (kerk); 10610 (grafkapel); 10611 (pastorie)


Geschiedenis

Historische dorpskerk met toren. Vooral belangrijk wegens de vele (graf)monumenten, en de uitzonderlijk gaaf bewaard gebleven protestantse indeling en meubilering.

Verving oudere kerken, toren 1705. Grafkapel van Gunterstein aan de zuidzijde van het schip van de N.H. Kerk, 1718.

In 1960 werd de Hervormde kerkelijke gemeente verdeeld in twee wijkgemeenten, die beiden gebruik maakten van de Dorpskerk. Vanaf 1 december 1968 werden de diensten van één der wijkgemeenten, Wijkgemeente Noord, gehouden in basisschool de Schepershof. Met de komst van ds. Kuipers in 1980 kwam hier al spoedig een einde aan en werden alle diensten weer gehouden in de Dorpskerk. Sinds 2011 behoren de Gereformeerde Pauluskerk en de Hervormde Dorps- of Pieterskerk tot de Protestantse gemeente Breukelen en maken de gelijknamige wijkgemeenten ieder gebruik van hun eigen gebouw voor de zondagse eredienst.

In juni 2021 is een gevelsteen onthuld in een muur van de Pieterskerk in Breukelen. Deze steen verwijst naar de zendeling Bonifatius die in 719 en 720 in Breukelen werkte.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

Protestantse (voorheen NH) eenbeukige kruiskerk, verm. 15e eeuw. Toren in 1705 herbouwd, ter plaatse van een oudere, schip vermoedelijk toen ook vernieuwd. Tegen de Z. zijde van het koor Barbarakapel, fraaie grafkapel. Inwendig vele familiebanken, rouwborden, graftombe Nijenrode van Zuylen, marmeren monument midden 18e eeuw, smeedijzeren hekkapel Gunterstein. Oorspronkelijk eenklaviers orgel, in 1787 gemaakt door G.T. Batz. In 1860 uitgebreid met een onderpositief door C.G.F. Witte. In 1981 gerestaureerd door de firma Van Vulpen. Klokkenstoel met klok van S. Butendic, 1463, diam. 103,1 cm. Mechanisch torenuurwerk, J.H. Addicks, Amsterdam, 1870, handopwinding, is buiten gebruik gesteld.

Grafkapel

Grafkapel van Gunterstein aan de zuidzijde van het schip van de N.H.Kerk, 1718.

Pastorie

Voormalige pastorie gelegen op de hoek van de Straatweg en de Nassaustraat. Het pand is gelegen op een perceel dat vanouds bij de middeleeuwse kerk, thans Hervormde kerk, behoorde en waarop zich reeds in de late middeleeuwen een pastorie bevond. Het huidige gebouw dateert uit 1851 en vervangt op zijn beurt een pastorie uit ca. 1730. Na de bouw hebben nog enkele bescheiden wijzigingen plaatsgevonden. In 1982 werd de pastorie als kantoorruimte verhuurd.

Het gebouw ligt geheel vrij op het perceel. De tuinaanleg is van recente datum (XXd). De ingang aan de zijde van de Nassaustraat wordt afgesloten door een gietijzeren sierhek, mogelijk uit de bouwtijd. De voormalige pastorie bestaat uit één bouwlaag met een kelder en een opkamer en een omgaand mansardedak. De gevels zijn uitgevoerd in metselwerk. Voor- en achtergevel zijn uitgevoerd met een forse kroonlijst, terwijl de beide zijgevels de vorm hebben van afgeknotte topgevels met vlechtingen. De voorgevel is vijf traveeën breed met in het midden de deur met bovenlicht en snijraam. Voor de deur een hardstenen stoep, aan weerszijden twee roeden verdeelde schuiframen en een dakkapel in de middenas. De achtergevel heeft eenzelfde opzet met echter maar één venster aan weerszijden. De deur en het bovenlicht hier hebben een indeling met een symmetrisch fantasiemotief. De rechterzijgevel heeft vier vensters op de begane grond en twee in de top. Tegen de linker zijgevel is in de jaren 1930 een kleine aanbouw gezet. Daarnaast bevindt zich het venster van kelder en opkamer. Ook hier twee vensters voor de zolderverdieping. De indeling bestaat uit een centrale gang met vertrekken aan weerszijden. De kelder en opkamer bevinden zich aan de linkerzijde, evenals de keuken en de trap naar boven. De uitmonstering van het interieur is vermoedelijk altijd sober geweest en door de functie van kantoor verder vereenvoudigd. In de meeste vertrekken wordt alleen een eenvoudige marmeren schouw aangetroffen. In de rechter voorkamer heeft deze een boezem met stucdecoratie. De trap heeft een eenvoudige beginbaluster. In de keuken bevinden zich een eenvoudige haard en een servieskast.

Waardering

Het pand is van algemeen belang vanwege - historische waarden in de reeks van pastorieën op deze plaats behorende bij de middeleeuwse kerk - architectuurhistorisch belang als voorbeeld van een pastorie uit het midden van de 19de eeuw in de traditie van eenvoudig doch harmonieus bouwen - stedenbouwkundig belang vanwege de ligging op de hoek van de Straatweg en de Nassaustraat. Het 19e eeuwse bankenplan is in Nederland uniek in zijn soort.

Gebouwomschrijving SKKN

Het kerkgebouw van de Hervormde Gemeente te Breukelen staat bekend als Dorpskerk of Pieterskerk en ligt op de hoek van de Dannegracht en de Straatweg. Volgens overlevering stichtte Bonifatius omstreeks het jaar 720 op deze plaats een kerk die gewijd was aan Petrus.

De huidige kerk is een gotische, eenbeukige bakstenen kruiskerk. Het koor en de transepten hebben een houten tongewelf. Koor, transepten en een deel van het schip dateren uit de 15de eeuw. De toren en het aangrenzende deel van het schip dateren van 1705. In dat jaar kwam de huidige toren gereed die een meer naar het oosten gelegen toren verving. Deze was in 1702 in een storm verwoest. Door de verplaatsing van de toren werd ook het schip verlengd. Het stucgewelf in het schip is omstreeks 1840 aangebracht.

De grafkapel voor de familie Ortt van kasteel Nijenrode aan de zuidzijde van het koor is gebouwd in 1467. Oorspronkelijk was deze kapel gewijd aan St. Jan de Evangelist en St. Barbara.

De familie Cliquet van het huis Vechtvliet kocht in 1743 de grafkapel van de familie Rotgans-Huydekoper aan de noordzijde van de kerk. De kapel dateert uit de 17de eeuw, maar is later verfraaid met glas-in-loodramen.

De achtzijdige grafkapel voor de familie Van Collen, woonachtig op kasteel Gunterstein, is in 1718 gebouwd aan de zuid-westzijde van het schip.

In de jaren 1839-1840 werd de kerk verbouwd. De koorsluiting werd doorbroken voor een nieuwe ingang. Het schip kreeg een stucgewelf en werd opnieuw ingericht. Uit die tijd dateert waarschijnlijk het bankenpatroon, waarin de reeds aanwezige herenbanken een vaste en hogere plaats kregen langs de muren.

De consistorie werd in 1916 bijgebouwd aan de noordzijde van het koor, in neorenaissance-stijl, naar ontwerp van architect A. Griffioen, zo blijkt uit de notulen van de kerkvoogdij.

De kerk is gerestaureerd in 1978-1980. In 1999 heeft er opnieuw een restauratie plaatsgevonden waarbij vooral aandacht besteed is aan de ramen.

Op 19 augustus 1998 werd de eerste steen gelegd voor een gemeentecentrum rechts van de kerk (gezien vanaf de Rijksstraatweg) dat de naam Bonifatiushuis kreeg.

Orgel

  • 2018 Het Bätzorgel is nodig aan restauratie toe. Dat gaat 8 maanden duren en de kosten bedragen 185.000 euro. De restauratie wordt uitgevoerd door orgelbouwer Hans van Rossum uit Wijk en Aalburg.
  • 2019 Het gerestaureerde orgel is zaterdagmiddag 23 maart 2019 tijdens een feestelijke bijeenkomst officieel weer in gebruik genomen.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur