Handelingen

Brielle, Sint Catharijnehof 1 - Sint Catharijnekerk

Uit Reliwiki


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: Sint Catharijnekerk
Genootschap: PKN Protestantse gemeente Brielle
Provincie: Zuid-Holland
Gemeente: Voorne aan Zee
Plaats: Brielle
Adres: Sint Catharijnehof 1
Postcode: 3231XS
Sonneveld-index: 01642
Jaar ingebruikname: 15de eeuw
Architect:
Huidige bestemming: protestantse kerk
Monument status: Rijksmonument 10646
Plattegrond © A. Roks
Sint Catharijnekerk gezien vanuit het zuidwesten. Foto: 04-08-2009 © A. Roks
Het Kamorgel uit 1854. Foto: 04-08-2009 © A. Roks

Geschiedenis

Imposante, niet-afgebouwde historische stadskerk met toren. Dwarsschip, koor en de bovenbouw van de toren zijn achterwege gebleven.

De toren van de Protestantse Sint Catharijnekerk is gerestaureerd en op 19 oktober 2001 weer feestelijk opengesteld. Historisch zijn kerk en toren belangrijk. Op 12 juni 1572 trouwde Willem van Oranje er met Charlotte de Bourbon. En in 1672 wuifde Mary Stuart vanaf de toren haar man, stadhouder Willem III, vaarwel toen hij naar Engeland vertrok om aldaar gekroond te worden tot koning van Engeland.

Beschrijving

De geschiedenis neemt een aanvang in de 13de eeuw, de eerste vermelding dateert uit 1280. De kerk, ook wel Brielse Dom genoemd, dankt haar naam aan de martelares Catharina, haar beeltenis is te zien op de sluitsteen van het gewelf naast het koor. De kerk bestond al in 1280. In 1417 werd begonnen met de bouw van de eerste toren, die in 1456 instortte, waarschijnlijk door een zware brand. De herbouw van het schip en de toren is tot stand gekomen tussen 1462 en 1482. De toren werd in plaats van 110 meter maar 57 meter hoog. De huidige afmetingen van de kerk zijn 50 meter bij 39 meter. Hoewel het gebouw nooit is voltooid, vormt het toch een indrukwekkende kerk in sobere stijl van de Brabantse Gotiek. De met Gobertanger, een blond natuursteen, beklede 57 meter hoge toren domineert sindsdien het land van Voorne.

Boven de hoofdingang in de oostelijke muur hangt het gildebord van de timmerlieden dat uit 1683 dateert. Midden tegen de oostelijke muur staat het orgel, dat in 1854 werd gebouwd door W.H. Kam uit Rotterdam. Achter het orgel hangt het Tien Gebodenbord uit 1676. In het liturgisch centrum valt de monumentale preekstoel op uit 1778 en een geschenk van Alida van Bueren. De avondmaalstafel is in 1961 geschonken door de Merulastichting. Eveneens uit 1961 stamt de grote kroonluchter in het midden, een geschenk van de Brielse burgerij. De beide andere kroonluchters dateren uit de 17e eeuw. In één van de zijkapellen ligt de oudste grafsteen, die van Matthijs Witte, overleden in 1482 en tijdens zijn leven burgemeester van Brielle. In de zuidelijke- en noordelijke zijbeuk bevinden zich in totaal 355 grafzerken. Op de grafzerken zijn familiewapens en delen teksten gebeiteld. Sommige families vonden dit jammer en draaiden de gladde kant naar boven. Eén van de stenen draagt de naam Hans Onversaeght, de enige geus die op 1 april 1572 om het leven kwam.

Het enige gebrandschilderde raam in de zuidelijke zijbeuk toont de beeltenissen van Willem van Oranje en zijn derde vrouw Charlotte de Bourbon. Dit raam van de Oranjes werd in 1922 geschonken door de Brielse Centenvereniging "De Macht van het Kleine". Tegenover het raam van de Oranjes hangt het gildebord van de kleermakers. Iets verderop laat het Coppelstockraam afbeeldingen zien van de gebeurtenissen die op 1 april 1572 plaatsvonden. Links van de toren is in de buitenmuur een bronzen gedenkplaat aangebracht. Koningin Wilhelmina onthulde deze plaat ter gelegenheid van de herdenking van 300 jaar onafhankelijkheid. Dit gebeurde op 1 april 1922.

Op de gewelven in de zijbeuken bevinden zich zeer fijn uitgevoerde schilderingen in tere kleuren, ze vertonen het motief van de Schotse zeedistel. Ze werden later, door een dikke pleisterlaag bedekt, bij toeval ontdekt tijdens de restauratie van 1950-1961. In 1557 werd Angelus Merula tot de brandstapel veroordeeld. Hij stierf in gebed vlak voor de terechtstelling. In zijn testament schonk hij zijn hele vermogen aan de stad. Met behulp van dit geld zou een weeshuis moeten worden gesticht "Het Merulahuis". Het raam van Rochus Meeuwiszoon werd in 1911 aan de kerk geschonken door leerlingen van middelbare scholen.

De toren zelf is eigendom van de gemeente Brielle, vermoedelijk een gevolg van een besluit van Napoleon om alle kerktorens te vorderen en over te dragen aan de gemeentebesturen. De torentrap telt 318 treden met nog 2 treden als toegang tot de opgang. De toren bestaat uit vier verdiepingen, de tweede verdieping was de uurwerkzolder en de derde de klokkenzolder. Hier hangen drie grote klokken, waarvan de grootste 4750 kg weegt en in 1482 gegoten werd. Op de vierde verdieping bevindt zich de klokkestoel en het carillon dat uit 47 klokken bestaat.

Voor de ingang van de kerk is in het plaveisel een cirkel uitgevoerd in witte steentjes. Er staat in te lezen: "Komt al tot Gods Huys in", met de datum 11 november 1688. De laatste restauratie van de Sint Catharijnekerk vond plaats van 28 september 1987 tot 17 februari 1989.

Na enkele belangrijke restauraties in 1938 en 1968 was de toren rond de eeuwwisseling opnieuw toe aan ingrijpend herstel. Vooral de natuursteen had veel te lijden van het steeds wisselende kustklimaat. Het door de wind opstuwende regenwater kon daardoor diep in de toren binnendringen en daar verwoestend werk aanrichten aan de natuursteen, het metselwerk, de houtconstructie en het pleisterwerk. Na een grondige voorbereiding in de jaren 1996-1997 door de gemeente en restauratie-architect Van Hoogevest uit Amersfoort kende het Rijk een zogenaamde kanjersubsidie toe van ruim 1,3 miljoen euro. De restauratie van de toren is in 2001 afgerond.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Grote of St. Catharijnekerk (hervormd). In aanleg groots opgezette kruisbasiliek, waarvan alleen het driebeukige, van kapellenrijen tegen de zijbeuken voorziene schip en de ingebouwde toren, begonnen in 1462, voltooid werden. Indrukwekkend staal van de Brabantse late gotiek met zuilen met krulkoolkapitelen, zijbeuken met kruisribgewelven. Van de stenen overwelving van het middenschip zijn slechts de aanzetten voltooid. Inkassingen voor de luchtbogen tegen de lichtbeuk. Fraaie kapiteelsculptuur. Preekstoel 1778, herenbanken, graftombe voor admiraal Philips van Almonde (1711). Een orgel met Hoofdwerk en Bovenwerk, in 1854 gemaakt door W.H. Kam. In 1989 door Pels en Van Leeuwen gerestaureerd en uitgebreid met een vrij Pedaal. Kerk en toren gerestaureerd 1894-1929 en 1950-1951. Klokkenstoel met gelui bestaande uit een klok van S. Butendiic, 1482, diam. 188 cm en een klok van Cypr. Crans, 1744, diam. 110 cm en een klok van P. Bakker, 1773, diam. 83 cm. Klokkenspel, bestaande uit 23 klokken van François Hemony, 1660 en 24 moderne klokken. Smeedijzeren trommelspeelwerk, gemaakt door Jan van Wassenburgh, 1578, buiten gebruik gesteld.

Orgel

Het uit 1854 daterende W.H. Kam-orgel in de Sint-Catharijnekerk is gerestaureerd door de firma Reil. Met een concert door Aart Bergwerff is het orgel 24 september 2010 weer in gebruik genomen.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur

Glas-in-loodramen