Handelingen

Utrecht, Domplein 31 - Domkerk en Domtoren

Uit Reliwiki

Versie door Erwin (overleg | bijdragen) op 14 jan 2010 om 23:23 (Pagina hersteld, spam (beveiligd))


Algemene gegevens
Genootschap : PKN Hervormd
Gemeente : Utrecht
Plaats : Utrecht
Adres : Domplein 31
Provincie : Utrecht
Jaar ingebruikname : 13e eeuw
Huidige bestemming: kerk
Naam kerk : Dom- of Sint Maartenskerk
Architect : Jan van den Doem e.a.
Monument-status: Rijksmonument
Inventarisatienummer: 00309


Toren

De Domtoren werd tussen 1321-1382 gebouwd, in 1900-1929 gerestaureerd waarbij wederom de gotische balustrades op de omgangen werden aangebracht.

De opbouw van drie stapsgewijs versmallende delen is hoogst origineel: het burchtachtige onderste vierkant van 38,60 meter hoog wordt gevolgd door een eleganter tweede vierkant van 29,48 meter hoog, dat ten slotte op zijn beurt bekroond wordt door een luchtige, achthoekige lantaarn van 26 meter hoog. Er is wel geopperd dat de toren de Goddelijke Drie-eenheid zou symboliseren. - De oorspronkelijke hoogte van de Domtoren was 109 meter. In 1910 is tijdens de restauratie van de Domtoren de oorspronkelijke spits vernieuwd, waarbij men het nieuwe spits een helling gegeven heeft van 64° in plaats van de oorspronkelijke 59 tot 60°. Hierdoor is de huidige hoogte van 112,32 meter ontstaan.

Dat er werd gekozen voor één kolossale toren en niet voor een tweetorenfront zoals dat bij kathedralen gebruikelijk was, hangt waarschijnlijk samen met ruimtegebrek: het terrein aan de westzijde van de Dom was grotendeels al bebouwd. Maar over de reden waarom de Dom maar één toren heeft zijn de meningen over verdeeld. Er wordt ook wel beweerd dat men van begin af aan maar één toren wilde bouwen. Dit om met één hoge toren te pronken. Geldgebrek kon geen reden zijn omdat er anders nooit zo’n toren gebouwd had kunnen worden. + == Afbeeldingen ==

De Domtoren zal al gauw trendsetter zijn geweest voor andere kerken. In navolging van de Domtoren volgden soortgelijke toren zoals de Onze Lieve Vrouwetoren in Amersfoort, de Martinitoren in Groningen en de Cuneratoren in Rhenen.

Klokkenstoel met gelui bestaande uit 7 klokken van Geert van Wou uit 1505/1506 en 6 moderne klokken. Klokkenspel met 33 klokken van François Hemony en 17 moderne klokken. Speeltrommel van Sprakel, 1664, in begin 20ste eeuw omgebouwd voor verstelbare noten. Mechanisch torenuurwerk Borell, 1854, in 1975 geëlektrificeerd.

Geschiedenis Domplein

Domkerk en -toren gezien vanuit het ZW. Foto: A. Roks
De puinhopen van het in 1674 ingestortte schip, door H. Saftleven
Hoofdorgel van de Gebr. Bätz uit 1831. Foto: A. Roks
Open gewerkte Dom.

In het jaar 47 na Chr. versterken de Romeinen hun noordgrens met diverse castella (forten) aan de zuidoever van de Rijn. Zo ook bij een doorwaadbare plek, Trajectum genaamd. De Rijn stroomde toen anders dan nu. Het castellum lag in een binnenbocht op een natuurlijke verhoging van zand. Rond 250 na Chr. bestond het castellum uit een tufstenen fort van 150x123 m. Binnen deze bemuring bevond zich een hoofdgebouw en een Romeinse tempel. Rond 260 was de vesting verlaten. Na de Romeinse periode kwamen achtereenvolgens de Friezen en de Franken, die hieraan de oever van de rivier een handelsnederzetting ontwikkelden.

In 695 bouwt missiebisschop Willibrord binnen de muren van het vervallen castellum twee kerken, de Heilig kruiskapel en de Sint Salvatorkerk. Deze vormde toen een soort dubbel kathedraal. De Noormannen verwoestten, rond 857, de kerken en bisschop Hunger vluchte naar Deventer. Voor de Utrechtse bisschoppen volgde een lange periode van ballingschap in Deventer.

In 922 keert bisschop Balderik terug naar Utrecht en hersteld de kerkgebouwen. Balderik herbouwde of herstelde de Sint-Maartenskerk op de huidige plaats en mogelijk is hij degene geweest die het Utrechtse kapittel en de bijbehorende immuniteit in tweeën splitste en de Sint Maarten tot de hoofdkerk van Utrecht maakte. Voor de bouw van de gotische Dom zou de aanwezigheid van de immuniteit van Sint Salvator later nog verschillende problemen opleveren.

In 1017 wordt de Dom van Adelbold gebouwd nadat de Dom van Balderik door brand werd verwoest. Dit was een groot Romaanse kerk met een westwerk en atrium. Op de plaats waar nu de Domtoren staat stond het poortgebouw dat toegang gaf aan het atrium. Naast de Domtoren zijn nog funderingsresten van één van de torens van het poortgebouw te zien. Ook wordt rond het jaar 1020 paleis Lofen gebouwd als verblijf van de Duitse keizers. In 1285 werd het paleis weer gesloopt. In de kelder van een café aan het Domplein is nog een deel van de zuilengang te zien. Na een grote brand werd de Sint Salvatorkerk rond 1080 herbouwd in Romaanse stijl

Op 29 april 1253 brak er opnieuw een brand uit die negen dagen woedde en het grootste gedeelte van de stad in de as legde. Hoe groot de schade aan de Dom was, is niet te achterhalen, maar in elk geval werd er besloten tot de bouw van een geheel nieuwe kathedraal in de moderne gotische stijl. Delen van de Dom van Adelbold bleven echter nog tot het eind van de vijftiende eeuw in gebruik. In 1587 werd de Sint Salvator gesloopt (toen Oudmunster genaamd) Door een orkaan stortte op 1 augustus 1674 het slecht gebouwde schip van de Domkerk in. Dit deel van de kerk werd niet herbouwd. De puinresten van het ingestortte schip werden pas in In 1826 gesloopt. Helaas is toen ook de naburige Heilig-Kruiskapel afgebroken, en nog in 1847 werd één van de drie door de storm van 1674 gespaard gebleven schipkapellen gesloopt

Kapittelhuis

Kapittelhuis met groot auditorium der Rijksuniversiteit; 15e eeuw. Voorheen kapittelzaal van de Dom, waar Unie van Utrecht in 1579 gesloten werd. Topgevel aan de Oostzijde met blind boogvenster met traceerwerk en traptoren. Van oorsprong eenklaviers orgel, in 1738 gemaakt door A.A. Hinsz voor de Lutherse Kerk te Deventer. In 1963 gerestaureerd en uitgebreid met een Rugwerk en een vrij Pedaal door Flentrop Orgelbouw. De toevoegingen vallen buiten de bescherming.

Overige Informatie

Groots opgezette gotische kruisbasiliek met koor met omgang met straalkapellen. Het koor werd voltooid aan het eind van de 14de eeuw. Van 1321 tot 1382 werd de toren gebouwd. Het transept kwam tot stand in de 15de eeuw, evenals de kloostergang en de kapittelzaal. Het schip, dat nooit geheel werd voltooid, dateerde uit het begin van de 16de eeuw. Het werd in 1674 door een wervelstorm verwoest en vervolgens afgebroken, met uitzondering van twee zijbeukstraveeën met bijbehorende kapellen. Belangrijke muurschildering van Christus aan het kruis, ca. 1430, stenen altaarretabel, omstreeks 1500, restanten koorbanken 1563. Op de plaats van het voormalige hoogaltaar grafmonument W. van Gendt, door Rombout Verhulst. Hoofdorgel van de Gebr. Bätz uit 1831, front ontworpen door T.F. Suys. Gebrandschilderde ramen 1926 en 1936 door R.N. Roland Holst. Kansel en banken 1924 door Willem Penaat.

links

http://www.domkerk.nl/gemeente/index.html KLIK voor informatie in andere SITES (Koppellink)

Afbeeldingen

Exterieur Domkerk

Interieur Domkerk

Domtoren

Kruisgang en kapittelhuis