Aalten, Stationsstraat 7 - Synagoge

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Genootschap:	Hoogduits (Asjkenazisch)
Provincie:	Gelderland
Gemeente:	Aalten
Plaats:	Aalten
Adres:	Stationsstraat 7
Postcode:	7122AR
Inventarisatienummer:	10832
Jaar ingebruikname:	1857
Architect:
Huidige bestemming:	synagoge
Monument status:	Gemeentelijk monument

Inhoud

1 Geschiedenis
2 Herdenking 2020 en Struikelstenen. Bron: synagoge-aalten.nl; Stichting Vrienden van de Aaltense synagoge
3 Externe links
4 Afbeeldingen
- 4.1 Exterieur
- 4.2 Interieur

Geschiedenis

De synagoge is in 1926 verbouwd en in 1950 heringewijd. Later buiten gebruik. In 1986 weer synagoge.

In 1767 werd er een synagoge ingericht in een voormalig woonhuis te Aalten. Daarvoor werden de godsdienstoefeningen gehouden in een huissynagoge in Bredevoort. Rond 1850 was het aantal joodse inwoners van Aalten en Bredevoort zodanig toegenomen, dat de bouw van een nieuwe synagoge noodzakelijk was. Dit gebouw, gelegen aan de Stationsstraat, werd in 1857 in gebruik genomen.

Tijdens de bezetting zijn er twee pogingen gedaan om de synagoge in brand te steken. Het interieur van het gebouw is vernield, maar de Tora-rollen en de rituele objecten zijn op tijd verborgen en zodoende behouden. Op de joodse begraafplaats in Aalten werden in de oorlogsjaren vernielingen aangericht.

Na restauraties in de jaren 1950 en 1980 werd de synagoge aan de Stationsstraat in 1986 opnieuw ingewijd. Het gebouw heeft tegenwoordig naast een synagogale ook een culturele functie. Jaarlijks organiseert de kleine maar actieve joodse gemeente Aalten er een druk bezochte chanoeka-dienst.

Bij het 150-jarig bestaan van de synagoge in december 2000 werd een plaquette aan de buitenmuur van het gebouw onthuld, met daarop de namen van alle Aaltense joodse oorlogsslachtoffers.

In juni 2005 werd er in Aalten een nieuwe Torarol in gebruik genomen, in Israël vervaardigd door Josef Giat.

(Bron:JHM)

Herdenking 2020 en Struikelstenen. Bron: synagoge-aalten.nl; Stichting Vrienden van de Aaltense synagoge

Actueel: Levenslicht

Ieder jaar wordt rond 27 januari stilgestaan bij de slachtoffers van de Holocaust. Op 27 januari 2020 is het 75 jaar geleden dat concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz, hét internationale symbool van de Holocaust, werd bevrijd. Om mensen in hun eigen gemeente te betrekken bij dit oorlogsverleden, is op verzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei een tijdelijk lichtmonument ontworpen door kunstenaar en innovator Daan Roosegaarde: LEVENSLICHT.

Zie voor meer informatie over dit landelijke project: https://www.4en5mei.nl/75-jaar-vrijheid/programma/stilstaan

Zondagavond 26 januari 2020 werd in Aalten één van de landelijke Lichtmonumenten 'Levenslicht' onthuld vóór de ingang van het Nationaal Onderduikmuseum. Ter gelegenheid daarvan werden door de heer Mak, secretaris van onze Stichting, de volgende woorden gesproken:

Gedachten bij het Lichtmonument

Stenen spelen vanouds in de cultuur van het volk Israël een belangrijke rol. De aartsvaders bouwden er altaren mee en tijdens markeringspunten in de geschiedenis werden ze als gedenkstenen opgestapeld, b.v. bij de overtocht over de Jordaan. Omdat stenen eeuwigheidswaarde symboliseren, in tegenstelling tot bloemen, hechten Joden er nog altijd waarde aan om bij een bezoek aan een graf een steentje achter te laten, als wil men ermee laten weten: je bent niet vergeten. Het pijnlijke van dit monument is dat de stenen die hier liggen niet op een graf gelegd zijn. De slachtoffers die zij willen herdenken zijn in verbrandingsovens vernietigd. In Aalten hebben we hun namen bewaard op Stolpersteine, gedenksteentjes voor de huizen waar ze gewoond hebben, en hun geschiedenissen achterhaald.

Zo denk ik bij dit monument aan het tragische lot van vader en zoon Mozes en Bernhard Cohen, ondergedoken maar verraden, aan Bertha Mathilde Lewy, als schoolkind uit Dortmund naar Nederland gevlucht, maar evenals haar ouders gedeporteerd omdat Aalten ‘Judenrein’ moest worden; aan Jacob en Jansje ten Bosch, de jonge ouders van een peuter, die in de onderduik op een ander adres werd ondergebracht, waardoor ze na de bevrijding alleen overbleef, omdat haar ouders verraden en vermoord waren; aan Arnold van Gelder, opgepakt en doodgebeuld in Mauthausen vanwege een sabotagedaad waar hij part noch deel aan had gehad; aan Johanna Cohen-Juchenheim en Elise van Gelder-Cohen, vanwege hun hoge leeftijd met een taxi naar Westerbork gebracht en vandaar verder afgevoerd in een veewagon; aan Joseph Backs, die vrijwillig naar Westerbork vertrok toen hij hoorde dat zijn verloofde Esther daar naar toe gebracht was; aan Frits Landau die de druk van het verblijf op een onderduikadres niet aankon en zich zo riskant ging gedragen dat hij de dood over zichzelf en zijn pasgetrouwde vrouw Amalia over zich afriep; aan Hendrik Jan Wiggers die onderdak bood aan de Joodse familie Meijler en bij een overval door de bezetters werd meegenomen, uit frustratie omdat zij de onderduikers niet konden vinden, maar die zelf nooit meer in zijn gezin is teruggekeerd …; aan de families Fuldauer, Goedhart, Schaap en de vele Van Gelders, aan Wijnand Adriesse en Cato Konijn, allemaal vermoord, alleen maar omdat ze Jood waren.

Laten we hen in eerbied blijven gedenken, zodat in elk geval hun namen kunnen voortleven, om wie ze waren en tevens als een blijvende waarschuwing voor het nageslacht.

Stolpersteine in het wegdek zijn gedenkstenen

Een Stolperstein (struikelsteen) is een gedenksteen, die geplaatst wordt in het trottoir voor het huis van waaruit in de Tweede Wereldoorlog mensen door de nazi’s zijn weggevoerd naar een vernietigingskamp. Als je, meestal onverwacht, voor je voeten zo’n steen ziet met de naam van een slachtoffer van deze terreur, word je er weer even aan herinnerd hoe tijdens die oorlog vele miljoenen het slachtoffer zijn geworden van systematische moord. Op de bovenkant van de stenen, die een oppervlakte hebben van 10 bij 10 cm., is een messing plaatje aangebracht. Daarin zijn de naam, het geboortejaar, de datum van wegvoering en de plaats en datum van overlijden gestanst. Zo herinnert elk van die stenen aan één van die slachtoffers, een mens die op déze plek heeft gewoond en hiervandaan is gedeporteerd om nooit meer terug te keren.

Een internationaal project

Hier woonde EEN MENS. Niet alleen in ons land, maar in heel Europa, worden Stolpersteine gelegd. Van Oslo tot Rome en van Oostvoorne tot ver in Oekraine kan men ze vinden. Het aantal is sinds het begin van het project in 1994 gegroeid tot meer dan 43.000. Daaruit blijkt wel, dat niet alleen in ons land, maar in alle landen waar de nazi’s hun terreur hebben uitgeoefend, initiatieven zijn genomen om de slachtoffers te herdenken. Overal waar de stenen gelegd worden zijn plaatselijke comité’s aan de slag gegaan om uit te zoeken, wie deze mensen zijn geweest, hoe zij een plaats innamen in de samenleving en waar zij om het leven zijn gebracht. Daarbij wordt er ook naar gestreefd, contacten te leggen met nabestaanden, als die er zijn. Zo zijn er bij het aanbrengen van de stenen nazaten uitgenodigd uit alle delen van de wereld, die soms voor het eerst de plaatsen zagen, waar hun grootouders, tantes of neven geleefd hadden. Daarbij gebeurde het ook niet zelden, dat zij familieleden ontmoetten met dezelfde afkomst, die zij nog nooit hadden gezien. Als het om Joodse slachtoffers gaat, kan iedere voorbijganger die geïntrigeerd wordt door een bepaalde naam meer over de drager van die naam te weten komen door het raadplegen van een speciale website: www.joodsmonument.nl.

De bedenker

De bedenker van het Stolpersteineproject is een Duitse kunstenaar, Gunter Demnig. Hij is in 1947 in Berlijn geboren en studeerde kunstgeschiedenis aan de universiteit van Kassel. Hij heeft zich ontwikkeld tot politiek kunstenaar, met speciale aandacht voor de gruweldaden die tijdens de Tweede Wereldoorlog door het naziregime gepleegd zijn. Als boetedoening en als waarschuwing heeft hij verschillende kunstprojecten opgezet, o.a. een markering van de route die de door de nazi’s gedeporteerde zigeuners in Keulen moesten afleggen door de stad naar het station, vanwaar ze naar de kampen vervoerd werden. Grote bekendheid heeft hij verworven door het idee, de massaliteit van de vernietiging van hele bevolkingsgroepen (Joden, Roma, Sinti, homoseksuelen, Jehova’s getuigen e.d.) terug te brengen tot de moord op zoveel miljoenen individuen. Dat wil hij zichtbaar maken in het ontwerpen en aanbrengen van gedenkstenen met de gegevens van telkens één persoon. Het formaat van deze ‘stenen des aanstoots’ heeft hij bewust niet te groot gemaakt: men moet een buiging maken om de opschriften te kunnen lezen. Aanvankelijk maakte hij alle stenen één voor één zelf: massaproductie vindt hij in strijd met de gedachte achter het project. Maar gedwongen door de stormachtige ontwikkeling van het project laat hij zich tegenwoordig door een bevriende kunstenaar ondersteunen. Hij staat erop om de eerste stenen in een bepaalde plaats persoonlijk te leggen; de overige stenen worden tegenwoordig meestal door gemeentelijke stratenmakers geplaatst.