Alkmaar, Koorstraat 2 - Grote of Sint Laurenskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Grote of Sint Laurenskerk
Genootschap:	Nederlands Hervormde Kerk
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Alkmaar
Plaats:	Alkmaar
Adres:	Koorstraat 2
Postcode:	1811GP
Sonneveld-index:	000122
Jaar ingebruikname:	1520
Architect:	Keldermans, A.
Huidige bestemming:	centrum voor kunst, cultuur en maatschappelijke activiteiten
Monument status:	Rijksmonument 7258

Geschiedenis

Plattegrond AR.

Grote of Sint Laurenskerk gezien vanuit het oosten. 12-09-2009 AR

Hagerbeer/Schnitger of Grote orgel. 12-09-2009 AR

Prachtige historische stadskerk zonder toren, maar met grote dakruiter, waarin carillon en uurwerk, op de kruising. Buitengewoon indrukwekkend interieur.

Het grootste middeleeuwse kerkgebouw in de Alkmaarse binnenstad werd al tijdens de bouw vanwege de omvang kortweg Grote Kerk genoemd. De Grote Kerk is van oudsher niet alleen het grootste en hoogste kerkgebouw in Alkmaar, maar ook de kerk die door de eeuwen heen het meest in aanzien heeft gestaan en die steeds weer alom als sieraad van de stad is geroemd. Oorspronkelijk was het gebouw gewijd aan Sint Laurens, vandaar dat de kerk al eeuwen lang als de Sint Laurenskerk wordt aangeduid.

Al vele decennia niet meer in gebruik voor reguliere (Ned. Hervormde) kerkdiensten. Wel te huur, en geopend voor, grootschalige evenementen.

Bouwstijl

Het kerkgebouw is naar alle waarschijnlijkheid ontworpen door de Mechelse architect Anthonius Keldermans (ca 1440-1512). Naast Anthonius Keldermans zijn ook zijn broer Mathias en zijn zoon Anthonys betrokken geweest bij het ontwerp, waarin zesentwintig vrijstaande kolommen de gewelven en overkluizing dragen. De Grote Sint Laurenskerk is een basiliek in de stijl van de Brabantse gotiek, die grootser en massaler van vorm is dan de Franse gotiek. De hoogte van het gebouw is 35 meter met een kruislengte van 85 meter bij 56 meter. De buitenmuren rusten op een fundering die even beneden het maaiveld één meter breed is en trapsgewijs steeds breder wordt tot een diepte van drie meter. De laatste restauratie van in- en exterieur werd in 1996 voltooid.

Beroemde orgels

De Grote Sint Laurenskerk telt twee, wereldberoemde orgels: het Van Covelens orgel (ook wel Koororgel genoemd) en het Van Hagerbeer/Schnitger of Grote orgel. Het koororgel stamt uit 1511 en is tegen de noordermuur van de kerk geplaatst. De laatste restauratie van dit oudste nog bespeelbare orgel in Nederland werd voltooid in het jaar 2000.

In 1636 ontstonden de ideeën voor de bouw van een groot orgel in de kerk. Diverse orgelbouwers hebben er aan gewerkt, maar rond 1646 voltooide Jacobus Caltus van Hagerbeer het Grote orgel. Jacob van Campen ontwierp de orgelkast en Caesar van Everdingen kreeg in 1643 opdracht om de deuren van de orgelkast te beschilderen met 'de triomfe van den Coninck Saul'. Deze schildering behoort tot zijn eerste grote werk. Boven het orgel is door de schilder Romeyn de Hooghe het barok aandoende 'De Deugd, die de Ondeugd verplettert' aangebracht. Van 1723 tot 1725 werd het Grote orgel gerestaureerd en uitgebreid door Frans Caspar Schnitger. Vervolgens zijn er in de loop van de tijd diverse restauraties aan dit orgel geweest. Het Grote orgel is in 2014-2015 gerestaureerd. Begin 2015 was dit werk gereed, en kon het instrument zijn klanken weer laten horen.

(Meer info:Orgeldatabase)

Monumentomschrijving Rijksdienst

Nederlands Hervormde GROTE of ST. LAURENSKERK. Een geheel met natuursteen beklede bakstenen kruisbasiliek met zevenzijdige koorsluiting gebouwd van 1470-1518. Twee traptorens tegen de westzijde van de beide schipzijbeuken en twee tegen de oostzijde van de beide transeptarmen. Aan de zuidzijde van het koor de v.m. sacristie, thans consistoriekamer (XVIb); tussen sacristie en zuidelijke transeptarm de op bogen overgebouwde librie (XVId); in de hoek tussen noorderdwarsarm en kooromgang een ruimte (XVI B) voor de blaasbalg van het kleine orgel.

Klokkenspel bestaande uit 27 klokken van Melchior de Haze en 8 moderne klokken. Slagklok van J. Moer uit 1525, diam. 130 cm. Op steunbeer van de kerk een stenen zonnewijzer. Trommelspeelwerk van Eijsbouts, 1905.

Inwendig zijn het middenschip en het transept gedekt door houten tongewelven met in de koorsluiting een monumentale beschildering uit 1519. De zijbeuken, de zijbeukkapellen en de kooromgang gedekt door stergewelven. Belangrijkste onderdelen van de inventaris: laatgotisch koorhek. a. Hoofdorgel: in een kas die vervaardigd werd naar een ontwerp van Jacob van Campen, bouwde G. van Hagerbeer in 1643 een drieklaviers orgel met vrij pedaal. Dit instrument werd in 1725 vervangen door een orgel met Hoofdwerk, Bovenwerk, Rugwerk en vrij Pedaal, gemaakt door Frans Caspar Schnitger. Schnitger maakt gebruik van een deel van het Hagerbeer-pijpwerk. In 1986 geheel gerestaureerd door Flentrop Orgelbouw. b. Koororgel: Van oorsprong eenklaviers orgel in 1511 gemaakt door J. van Covelen. Enige tijd later werd het orgel uitgebreid met een tweede klavier. Doophek (1605), vijf gestoelten tegen de zuilen van het schip, waarvan twee naar ontwerp van Jacob van Campen (1655), koperen kaarsenkronen, schilderstuk voorstellende de kerk met niet uitgevoerde toren, stenen zerk voor Floris V en koperen zerk voor Pieter Palinck en zijn echtgenote. In de v.m. sacristie een houten tongewelf met overblijfselen van ornamentale beschildering.

In de media

Uit Het Nieuws van den Dag, 25 Februari 1898.

Woensdag 23 Februari is het orgel in de Groote of St. Laurenskerk te Alkmaar, dat sedert Juni van het vorige jaar hersteld werd, aan het kerkbestuur overgedragen, nadat het door de heeren J.M Otto en Ezerman, organisten te Alkmaar en te Haarlem, was onderzocht. De belangrijke herstelling was opgedragen aan de firma Witte, te Utrecht, aan wier goede zorgen Alkmaar het te danken heeft dat het zioh weer kan beroemen een der grootste en schoonste orgels van Nederland te bezitten. Naar wij vernemen, zal het aanstaanden Zondagavond door genoemde organisten voor het publiek worden bespeeld.

Uit Het Vaderland, 12 Juli 1937.

De directeur van Rijksmonumentenzorg, dr J. Kalff, heeft vandaag aan den burgemeester van Alkmaar en aan het kerkbestuur der Ned. Herv. Kerk geadviseerd onmiddellijk, met het oog op het groote gevaar dat voor instorting dreigt ook het parkeerterrein bij het Kerkplein af te zetten. Dr Kalff adviseerde voorts den burgemeester het postkantoor te ontruimen.

Vervolgens adviseerde hij den minister te verzoeken het gevaarlijke gedeelte van de kerk af te schutten. Pas daarna zal in het minder gevaarlijke gedeelte den dienst mogen worden hervat. Voorts moeten dadelijk nieuwe extra beugels om de koorsluiting van de kerk worden aangebracht.

Uit Orgelnieuws 2 september 2014

Sinds eind augustus is het Van Hagerbeer/Schnitger-orgel in de Alkmaarse Grote Kerk door een 25 meter hoge steiger aan het zicht onttrokken. Het beroemde orgel ondergaat een grote restauratie. Aanleiding voor de werkzaamheden is de loodcorrosie die het pijpwerk en de conducten van het instrument in de laatste tien jaar sterk heeft aangetast.

Het betreft met name pijpwerk uit de bouwperiode van het orgel (1638-1646) van de familie Van Hagerbeer, dat door een hoog loodgehalte zeer gevoelig is voor corrosie. In veel pijpen en conducten zitten daardoor bulten en gaten die, als deze niet tijdig gerepareerd worden, het einde van het historisch belangwekkende materiaal betekenen.

De firma Flentrop Orgelbouw uit Zaandam, die het instrument al meer dan een eeuw onder zijn hoede heeft, voert de restauratie uit. Begin 2015 zal het werk naar verwachting gereed zijn.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

Ansichtkaart 1935 - WG
Ansichtkaart 1956 - WG
ansichtkaart
ansichtkaart 1957
ansichtkaart 1958
Kopie NCRV kalender
Het koor vanuit het zuiden. 12-09-2009 AR
Oostgevel zuider transept. 12-09-2009 AR
Zuidzijde koor. 12-09-2009 AR
Oostportaal. 12-09-2009 AR
Oostzijde koor. 12-09-2009 AR
Noordzijde koor. 12-09-2009 AR
Noorder transept vanuit het oosten. 12-09-2009 AR
Grote of Sint Laurenskerk vanuit het noorden. 12-09-2009 AR
Het schip vanuit het NO. 12-09-2009 AR
Noordportaal. 12-09-2009 AR
Noorder zijbeuk en schip. 12-09-2009 AR
Westgevel middenschip. 12-09-2009 AR
Westzijde noorder zijbeuk en kapel. 12-09-2009 AR
Westportaal. 12-09-2009 AR
Westzijde zuider zijbeuk en traptoren. 12-09-2009 AR
Westzijde noorder zijbeuk en traptoren. 12-09-2009 AR
Westzijde van de Laurenskerk vanuit het ZW. 12-09-2009 AR
Westgevel zuider transept. 12-09-2009 AR
Vieringtorentje. 12-09-2009 AR
Travee zuider zijbeuk. 12-09-2009 AR
Het schip vanuit het ZO. 12-09-2009 AR
Zuidgevel zuider transept. 12-09-2009 AR
Topgevel zuider transept. 12-09-2009 AR
Ingang Laurenskerk met op de verdieping de Librije. 12-09-2009 AR
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Dak
Dak
Een van de klokken
Carillon
Traptorentje dwarsschip
dakkapel boven koor
Foto:Anton van Daal (2017)
Foto:Anton van Daal (2017)
Foto:Anton van Daal (2017)
Foto:Anton van Daal (2017)
Foto:Anton van Daal (2017)
Foto:Anton van Daal (2017)
Foto:Anton van Daal (2017)

Het Grote orgel, rond 1646

Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Ansichtkaart 1949 - WG
Ansichtkaart 1951 - WG
orgelconcert Jan Zwart 1928
orgelconcert Albert Schweitzer 1932

Het koororgel, 1511

Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)

Interieur

Ansichtkaart 1950 - WG
Middenschip in oostelijke richting. 12-09-2009 AR
Middenschip in oostelijke richting. 12-09-2009 AR
Wandopbouw middenschip. 12-09-2009 AR
Noorder zijbeuk in oostelijke richting. 12-09-2009 AR
Zuider zijbeuk in oostelijke richting. 12-09-2009 AR
Restant gewelfschildering zuider zijbeuk. 12-09-2009 AR
Fraaie afsluiting van kapel Jacot van Axele. 12-09-2009 AR
Zuider zijbeuk in westelijke richting. 12-09-2009 AR
Middenschip in westelijke richting. 12-09-2009 AR
Middenschip. 12-09-2009 AR
Houten tongewelf middenschip. 12-09-2009 AR
Noorder zijbeuk in westelijke richting. 12-09-2009 AR
Het zuider transept. 12-09-2009 AR
Zuidelijke kooromgang. 12-09-2009 AR
Noordelijke kooromgang. 12-09-2009 AR
Graftombe Floris V. 12-09-2009 AR
Foto:Anton van Daal (2016)
Noorder transept. 12-09-2009 AR
kerkscheepje "De Ruyter" ter herinnering aan de tocht naar Chatham 1667
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)

Foto's van en vanuit het koor, 2018

De os (Lucas) hoog in het koor
De jongeling (Mattheüs) hoog in het koor
De leeuw (Marcus) hoog in het koor
De adelaar (Johannes) hoog in het koor

Het Laatste Oordeel in het koor

Op het houten gewelf in het koor is het imposante Laatste Oordeel te bewonderen, een werk van Jacob Cornelisz. van Oostsanen, dat rond 1519 voltooid is tegelijk met de versieringen op de gewelven van de kerk. Te zien is hoe op de Jongste Dag de doden uit hun graven opstaan en onder het toeziend oog van Christus de zielen worden gewogen. De zaligen gaan naar het Paradijs waar God de Vader wacht (links), de verdoemden gaan naar de Hel waar de Duivel het vuur opstookt (rechts). De Hel wordt geschilderd met Jeroen Bosch-achtige taferelen en monsters.Tussen 2003 en 2011 is het Laatste Oordeel volledig gerestaureerd, onder leiding van Willem Haakma Wagenaar en Edwin van den Brink. Hoewel de toeschrijving niet volledig onomstreden is, is Haakma Wagenaar na uitvoerige bestudering van de schilderingen tot de conclusie gekomen dat ze door Jacob Cornelisz. gemaakt moeten zijn. Karakteristieke elementen in de schilderstijl, zoals gezichten en modellering van de figuren en penseelvoering, duiden volgens Haakma Wagenaar onmiskenbaar op de hand van Jacob Cornelisz. zoals we die uit zijn andere werken kennen.

Tijdens de manifestatie "Klim naar de Hemel", die tussen 1 mei en 8 oktober 2018 plaatsvond, was het mogelijk de schilderingen van zeer nabij te bekijken vanaf een steiger boven in het koor. Deze manifestatie vond in 2018 plaats ter gelegenheid van het in dat jaar gevierde 500-jarig bestaan van de Grote of Sint Laurenskerk.

Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)
Foto:Anton van Daal (2016)