Amsterdam, Heinzestraat 1 - Raw Aron Schuster

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Genootschap:	Nederlands Israëlitisch
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Amsterdam
Plaats:	Amsterdam
Adres:	Heinzestraat 1
Postcode:	1071SK
Inventarisatienummer:	05037
Jaar ingebruikname:	1928
Architect:	Elte, H.
Betrokken glazenier:	Atelier W. Bogtman
Huidige bestemming:	synagoge
Monument status:	Rijksmonument 505651

Geschiedenis

Architectonisch uiterst belangrijk, prachtig gebouw naar ontwerp van architect Hartog (Harry) Elte (1880-1944). De synagoge geldt als zijn hoofdwerk. Evenals de Gerard Dou Synagoge is dit gebouw (kennelijk) tijdens de bezettingsjaren bespaard gebleven voor totale plundering. Gerestaureerd in 1997.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Op de hoek van Jacob Obrechtplein en Heinzestraat in 1927-1928 opgetrokken SYNAGOGE met mikwe en met naastliggend (W) verenigingslokaal (bijsjoel) met twee eengezins bovenwoningen in Dudok-trant en in de trant van F.L. Wright naar een ontwerp van H. Elte Phzn. in samenwerking met C. van der Wilk en hoofdopzichter J.C. Koot in opdracht van de Nederlandsch Israelitische Hoofdsynagoge. De ambtswoningen waren bestemd voor de eerste voorzanger en de ondervoorzanger-koster. De constructeur was A.F. Baak. De aannemer was de fa. Kramer & Reynders. De glazenier was W. Bogtman. De synagoge (thans genaamd Raw Aron Schuster Sjoel) is op 18 mei 1928 ingewijd.

N.B. In 1937 verandering van tweede verdieping.

In 1945 gerestaureerd door C. van der Wilk.

Een van de koperen lampen bevindt zich thans in het Joods Historisch Museum.

Omschrijving

Op een, in het westen dubbel naar binnen geknikte, rechthoekige plattegrond opgetrokken bakstenen synagoge bestaande uit drie bouwlagen en samengesteld uit verschillende cubische bouwvolumes onder platte daken met rechte gevelbeëindiging. De sterk overstekende daklijsten bevinden zich onder de gevelrand. De bouwvolumes zijn voorzien van in- en uitspringende muurvlakken en decoratief metselwerk. De langgerekte en smalle vensters worden onderverdeeld door gemetselde pilasters met bovenliggend natuurstenen kapiteel en zijn deels voorzien van matglas en deels van glas-in-lood. De zes raamstroken in de beide korte gevels van het hoofdgebouw symboliseren de twaalf stammen van Israël. De stompe toren aan de Heinzestraat is boven de langgerekte vensters voorzien van sterk uitkragende luifels. Op één van de uitspringende muurvlakken zijn de Tafelen der Wet bevestigd. Entree bereikbaar via poort met sierijzeren hekwerk, deels op een bakstenen plint. Op de linkerpost een sierijzeren lantaarn. Via een uit acht treden bestaande hardstenen stoep bereikt men de rechthoekige dubbele houten deur met laddervormige vensters onder een geprofileerde en sterk naar voren overstekende luifel. Links naast de ingang in hardsteen gebeiteld de naam van de architect.

In de gevel van het verenigingslokaal is een steen gemetseld waarin een Hebreeuwse tekst is gebeiteld uit het Boek der Spreuken 8:34, welke in vertaling luidt: 'Gelukkig de mens die naar mij luistert, die elke dag aan mijn deuren waakt en de wacht houdt aan de posten van mijn poorten'. De vrije ruimte links van de ingang is ontstaan doordat een, thans verdwenen, boom werd gespaard.

Interieur

De hoofdrichting, bima-arke, ligt dwars op de lengterichting van het gebouw. De arke is geplaatst in een grote paraboolvormige nis die licht ontvangt vanuit drie stroken gebrandschilderd glas in de welving. De vrouwengalerij (met 148 plaatsen) is achter het gebouw geplaatst. De galerij is geplaatst op vierkante kolommen die zijn bekleed met stukjes gekleurd glas. Oorspronkelijk bevond zich daarboven een klein koorbalkon. Deze is echter thans uitgebreid tot tweede vrouwengalerij. Het overige interieur is nog geheel in originele staat en van bijzonder hoge kwaliteit met onder meer nog een tegelvloer, marmeren lambrizeringen, een fontein van keramische steen en koperen lampen. De mikwe is onlangs gemoderniseerd.

Waardering

De synagoge is zowel van architectuurhistorisch belang als van belang vanwege de hoge kwaliteit van het interieur. De architectonische vormgeving door architect H. Elte Phzn. is sterk geïnspireerd door Frank Lloyd Wright en W. Dudok. Het interieur is van belang vanwege de bouwkundige details, de betimmeringen en marmeren lambriseringen, de zwart marmeren arke en dito mozaïek van de kolommen en de beglazingen van Bogtman. Van zeer groot kunsthistorisch belang zijn voorts alle lampen, de koperen hanglampen en de staande lampen bij de arke en bima, de arke-deuren, de klok en de banken. Tot slot van stedenbouwkundig belang vanwege de monumentale vormgeving en de ligging op de hoek van Jacob Obrechtplein en Heinzestraat.

Glas-in-lood ramen

De uitzonderlijke hoeveelheid glas-in-lood ramen is ontworpen en vervaardigd door Atelier Bogtman in Haarlem. In het Stadsarchief Amsterdam bevinden zich ontwerptekeningen van de ramen. Bogtman (1882-1955), grafisch ontwerper, monumentaal kunstenaar en glazenier, begon in 1912 een glas-in-loodatelier in Heemstede, dat sinds 1917 in een door architect Guillaume Frédéric la Croix (1877-1923) ontworpen bedrijfspand in Haarlem gevestigd was. Roem verwierf Bogtman met de monumentale gebrandschilderde glazen overkapping van het trappenhuis in het Scheepvaarthuis (1911-1916) van architect Joan Melchior van der Meij (1878-1949). Bogtman vervaardigde glas-in-loodramen naar eigen ontwerp, maar voerde ook ontwerpen uit van andere kunstenaars en architecten. Werken uit het atelier sieren kerken, kantoren, woningen en andere gebouwen in heel Nederland.

Tussen 1924 en 1933 leverde het atelier Bogtman in Haarlem glas-in-loodramen voor twintig projecten van architect Harry Elte. De ontwerpen daarvan werden volgens Bogtman aan Elte overgedragen en zijn om die reden niet in het bedrijfsarchief bewaard gebleven. De herkomst van de bladen op het Stadsarchief is echter onduidelijk. Mogelijk zijn deze afkomstig van het bureau van Elte, waarvan het archief in de Tweede Wereldoorlog verloren is gegaan. Dit verklaart echter niet de aanwezigheid van een tekening voor een raam in de synagoge van Enschede, welke niet door Elte, maar door de architecten K.P.C. de Bazel, A.P. Smits en C. van der Linde ontworpen is. Nader onderzoek zal hieromtrent duidelijkheid moeten verschaffen. (Bron: Stadsarchief Amsterdam)