Amsterdam, Jan Maijenstraat 14 - Jeruzalemkerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Jeruzalemkerk
Genootschap:	Protestantse Kerk in Nederland
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Amsterdam
Plaats:	Amsterdam
Adres:	Jan Maijenstraat 14
Postcode:	1056SG
Inventarisatienummer:	04723
Jaar ingebruikname:	1929
Architect:	Jantzen, F.B., F.Gzn
Oorspronkelijke bestemming:	Kerk
Huidige bestemming:	protestantse kerk
Hoofdfunctie:	Wonen
Functie:	Wonen
Monument status:	Rijksmonument
Monument nummer:	527155

Geschiedenis

Gebouwd als Ned. Hervormde Kerk. Buitengewoon belangrijke "Amsterdamse School" kerk zonder toren. Hoofdwerk binnen het uitgebreide, boeiende oeuvre van architect F.B. Jantzen.

Wegens het ontbreken van een toren speelt deze, ook wat achteraf gesitueerde, prachtige kerk geen rol in het stadsbeeld. Des te verrassender is het werkelijk unieke interieur.

De kerkelijke (nu wel Protestantse) gemeente is van Gereformeerde Bond statuur, met relatief veel trouwe kerkleden, en 2 kerkdiensten op zondagen.

Monumentomschrijving Rijksdienst

In 1928-1929 tot stand gekomen KERK, genaamd Jeruzalemkerk, met de voorgevel aan het plein aan de Jan Maijenstraat en met aangrenzende bebouwing aan de NO-hoek en NW-hoek, respectievelijk aan de James Cookstraat en de Torresstraat, met gezamenlijk zeven afzonderlijke ETAGEWONINGEN alsmede een inpandige CONSISTORIE met ruimte voor diakenen, predikant, collectanten en een spreekkamer. Kerk en woningen zijn onlosmakelijke onderdelen van één ontwerp. De kerk wordt aan drie zijden omgeven door een HEK op gemetselde voeting. Hierin aan de voorzijde drie en aan de beide zijkanten één toegang. In opdracht van de Nederlands hervormde gemeente van Sloterdijk gebouwd naar een ontwerp van de architect F.B. Jantzen F.G.zn - die ook het ontwerp voor de glas-in-loodramen heeft geleverd - in de stijl van de verstrakte Amsterdamse School met invloeden van Frank Lloyd Wright. Het ORGEL heeft een orgelfront naar een ontwerp van de orgelbouwer. Bij het ontwerp van het gebouw is gebruik gemaakt van (getallen)symboliek. De hoofdvormen van het bouwvolume, de terrasvorming en de liturgische dispositie verwijzen naar de tempelbouw. De steensoorten hebben in materiaal en kleur verschillende symbolische betekenissen; ook de lampen, betimmeringen en leuningen dragen in kleurstelling, vorm en materiaalkeuze symbolische verwijzingen. De afmetingen en maatverhoudingen van de Jeruzalemkerk zijn volgens symbolische getallenschemata gecomponeerd.

Omschrijving

Op samengesteld rechthoekig grondplan tot stand gekomen kerk met aangrenzende bebouwing waarin vijf bouwlagen boven het maaiveld. Het geheel bestaat uit kubische verspringende bouwvolumes onder een samenstel van platte daken. Gemetselde gevels in oranjerode en donkerbruine baksteen in Noors verband met een decoratief gebruik van Beiers graniet. De gevels rusten op een door een granieten gevellijst afgesloten sokkel van paarse klinkers. De kerk is noord-zuid georiënteerd en heeft een zuidelijke voorgevel met stoep met drie treden en drie gelijke toegangen in de sokkel. Boven de sokkel is de kerk als een gesloten blok iets teruggezet. Boven de centrale toegang een tekst in metalen letters 'JERUZALEMKERK' waarboven drie hoge en smalle drievoudige vensters met gemetselde afgeschuinde benedendorpel, gemetselde tussenstijlen en een korte en gedrongen klokkentoren met verspringingen in het metselwerk en met galmgaten. Rechte gevelbeëindiging met eenvoudige lijst. De beide zijgevels hebben een toegang onder een platte luifel in uitbouw met kleine vierkante en hoge en smalle meervoudig gelede vensters. De tweede uitbouw is hoger en dieper en heeft een vensterpartij met zeven vensters met geleding en met tussenliggende geprononceerde gemetselde middenstijlen die tot boven de gevelbeëindiging reiken en met zeven vierkante benedenlichten met granieten tussenstijlen. Verder gemetselde gevellijsten. De aangrenzende vijflaagse bebouwing aan de NO- en NW-hoek heeft aan de zijde van de Jan Maijenstraat een toegang onder luifel op de begane grond en tweede toegang onder luifel en met hoge stoep met trap naar de tussenverdieping in trappenhuis. Deze zijgevels hebben verder een risalering met op de hoek geplaatste vensters met geleding, een venster met bouwglas op de begane grond en twee drievoudige vensters op de vierde verdieping. De voorgevels aan respectievelijk de James Cookstraat en de Torresstraat hebben per bouwlaag twee vensters. Op de begane grond hoge en meervoudig gelede vensters; op de eerste, tweede en derde verdieping venster met verticale roedenverdeling; op de vierde verdieping een drievoudig geleed en een venster/hijsluik onder hijsbalk. Opliggend metselwerk naast en boven de vensters van de derde verdieping. Bij de aanhechting met de overige bebouwing van de gevelwand een vanaf een console op de begane grond opgaande risalerende schoorsteen. Ook op de hoek met de aanhechting met het kerkgebouw een schoorsteen met rookgaten en afdekking.

Interieur: De indeling van de kerkruimte is kruisvormig, waarbij het middenschip domineert. De opstelling van de banken is geheel georiënteerd op de kansel. Het doopvont bevindt zich bij het midden van de achterwand. De avondmaalstafel is in de middenas van de kerk verhoogd opgesteld. De donker-mahonie (occumé) betimmeringen, de preekstoel, de banken en de stoelen zijn uitgevoerd in de trant van de verstrakte Amsterdamse School. Orgel (Rijksmonument) met drie manualen en vrij pedaal en 43 stemmen met elektro-pneumatische tractuur, in 1930 gebouwd door de firma Furtwängler & Hammer uit Hannover. Het instrument kan gezien worden als een karakteristieke, en nog gaaf bewaard gebleven, representant van de 'Orgelreform' - beweging, waarbij de 16de-eeuwse klankidealen geformuleerd door M. Praetorius in diens Syntagma Musicum als uitgangspunt werden genomen. De architectuur van het instrument is onlosmakelijk met de architectuur van de ruimte verbonden en vormt daarmee een grote eenheid. De ramen zijn volledig met glas-in-lood gevuld. De wand- en hanglampen van brons en glas zijn oorspronkelijk. Boven de hoofdingang symboliseert de grote opgaande raampartij het Verloren Paradijs met de engel met het vlammende zwaard en met de Heilige Geest in de gedaante van een duif (respectievelijk Paradijsvloek en Paradijsbelofte). De zeven ramen onder de gaanderijen hebben het Scheppingsverhaal als motief, terwijl de grote ramen daarboven de Stad Gods uit de Openbaring van Johannes weergeven: de stad met de twaalf poorten. In de trappenhuizen is de offerande in de voorhof van de tempel uitgebeeld. Ter zijde van de kansel zijn nog Melchizedek en Maleachi afgebeeld. Het avondmaalszilver dateert van 1932 en is ontworpen door Alex Meijer uit Schoonhoven.

Waardering

Jeruzalemkerk met aangrenzende etagewoningen en consistorie en hek uit 1928-1929 van algemeen belang vanwege de architectuur- en cultuurhistorische en typologische waarde als een in- en uitwendig gaaf bewaard voorbeeld van een in expressionistische trant uitgevoerde Nederlandse Hervormde Kerk met betrekkelijk zeldzame toepassing van overwegend kubische vormen en bijbehorende kerkinrichting uit de bouwtijd. Tevens van belang als beeldbepalend element aan een symmetrisch aangelegd plein en wegens de ensemblewaarde in verband met stilistisch verwante omringende bebouwing.

Orgel

Het orgel van Furtwängler & Hammer (Hannover) uit 1930 is een gaaf bewaard gebleven representant van de 'Orgelreform'-beweging, naar de ideeën van Christhard Mahrenholz (1900-1980). In 1994 en 1997 voert de firma Kaat & Tijhuis (Kampen) herstelwerkzaamheden uit.

Dispositie

Manuaal 1: Flötenprincipal 16' - Quintadena 16' - Principal 8' - Gemshorn 8' - Holzflöte 8' - Lieblich Gedackt 8' - Octave 4' - Rohrflöte 4' - Rauschpfeife 2⅔'-2' - Mixtur 2' 4-5 f. - Trompete 8' - Tremulant.
Manuaal 2: Großgedackt 8' - Salicional 8' - Quintadena 8' - Principal 4' - Nachthorn 4' - Octave 2' - Sifflöte 1' - Sesquialter 2⅔' 2 f. - Scharf 2/3' 3 f. - Dulcian 16' - Krummhorn 8' - Tremulant.
Manuaal 3, in zwelkast: Lieblich Gedackt 16' - Hornprincipal 8' - Zink (= Spitzgedackt) 8' - Vox coelestis 8' - Viola alta 4' - Koppelflöte 4' - Nasard 2⅔' - Blockflöte 2' - Zimbel 1/4' IV - Vox humana 8' - Regal 4' - Tremulant.
Pedal: Principalbaß 16' - Subbaß 16' - Zartbaß 16' (Transm.) - Octavbaß 8' - Violon 8' - Zink 8' (Transm.) - Octave 4' - Rauschpfeife 2⅔' 3 f. - Posaune 16' - Regal 4' (Transm.).
Koppelingen: P + I - P + II - P + III - P + III 4' - I + II - I + III - I + III 4' - II + III - II + III 4' - III + III 16' - III + III 4'.
Speelhulpen: 2 freie Kombinationen - 2 freie Pedalkombinationen - Rohrwerke ab - Handregister - Tutti - Register-Crescendo.
Zimbelstern.

Elektro-pneumatische Taschenladen. Manuaalomvang: C-g3 (lade Man. 3: C-g4). Pedaalomvang: C-f1. Winddruk: 80 mm. WK. (Man. I, Man. II en Pedaal), 75 mm. WK (Man. III).

In de media

Uit Het Vaderland, 24 April 1929.

De Jeruzalemkerk, de nieuwe Ned. Hervormde Kerk in West gelegen aan de Jan Maijen-, James Cook- en De Torresstraat te Amsterdam, is gereed. Als beëindiging van een bouwblok is de kerk geflankeerd door twee woonhuizen met opgaande trappen voor de bovenwoningen, waardoor de vierde pleinwand een bijzonder plastisch karakter heeft gekregen, waarbij de kerk als hoofdmotief naar voren springt. In de uitwerking van het project heeft de architect, de heer P. Jantzen F.Gzn., getracht in passende moderne vormgeving het kerkelijke karakter tot uitdrukking te brengen. In aansluiting met de kubistische architectuursvormen is een tempeltype ontstaan, dat oprijst uit oploopende terrassen en pleinbeplanting. Een middenpad voert naar den hoofdingang met breeden bordesaanleg, terzijde zijn neveningangen over de beplante terrassen. De kerk is opgetrokken uit oranjekleurige Groninger baksteen op een sokkel van paarse klinkers met als sierend materiaal banden van Beiersch graniet.

Boven den hoofdingang is een opgaande raampartij, bekroond door een torenachtig gedeelte, waarin de luidklok is geplaatst: voor de ingangen hangen smeedijzeren lantaarns en bronzen lampen. Binnentredend geeft de breede hal van den hoofdingang aansluiting op de beide trappenhuizen, als toegang tot de gaanderijen. De trappenhuizen en ingangen hebben geelzwarte tegelvloeren en een lambrizeering van zwart marmer.

De planindeeling der kerkruimte is kruisvormig, waarbij het middenschip domineert, met een zoodanige ruimtegroepeering, dat een centrale opstelling der zitplaatsen is verkregen ten opzichte van het spreekgestoelte. Door booggeplaatste glas in lood ramen, waarin symbolische voorstellingen, wordt het interieur stemmig verlicht.

In deze ramen zijn verwerkt motieven van de Schepping, het Paradijsverhaal, Priester- en Profeetfiguur uit het Oude Testament en de Godsstad uit de Openbaring van Johannes. Zes goudbronzen kronen verlichten bet middenschip, terzijde reflex en indirecte verlichting, waarbij de nieuwste principes der verlichtingtechniek in toepassing zijn gebracht. Voor verwarming «orden gasconfektoren gebruikt met een electrische afzuiging. Door een omschakelingssysteem is het mogelijk zomers gekoelde lucht toe te voeren.

Door mechanische en automatische ventilatie is het mogelijk in ieder jaargetijde de kerk tochtvrij te ventileeren en op de gewenschte temperatuur te houden.

In de kerk is een hooge betimmering aangebracht van donker gebeitst occume, waarin de banken en preekstoel zijn opgenomen. Het middenruim wordt gevuld met klapstoelen en fauteuils. De preekstoel, het doopvont en dc avondmaalstafel zijn van donker mahoniehout. Het doopbekken, omranding en deksel zijn van zwaar gedreven zilver. Een binnenkort aan te brengen orgel tegen den achterwand zal het geheel voltooien.

De eerste steen van dit kerkgebouw werd gelegd op 5 Mei 1928 door ds. J.W.P. le Roy. Dezelfde predikant zal dit nieuwe kerkgebouw, dat 1000 plaatsen biedt, inwijden.

Uit Reformatorisch Dagblad, 22 maart 2010.

De kerk biedt kunstenaars een podium en organiseert activiteiten samen met buurtbewoners. Met dit „tweesporenbeleid” bereikt de Gereformeerde Bondsgemeente van de Jeruzalemkerk in Amsterdam het geschakeerde publiek uit stadsdeel De Baarsjes.

De ruim veertig ambtsdragers uit andere (middel)grote steden hopen ervan te leren. Zaterdag waren ze bijeen op een door de Gereformeerde Bond belegde beraadsdag voor ambtsdragers in de (middel)grote steden. Op de jaarlijkse beraadsdag van de vereniging binnen de Protestantse Kerk in Nederland wordt telkens een missionaire gemeente bezocht, in het kader van onderlinge bemoediging en toerusting.

Thema dit jaar was ”Verschillende sporen, één missie. Gemeente zijn in een veranderende stadswijk”. Ds. B.J. van der Graaf, sinds 2006 als predikant aan de Jeruzalemkerk verbonden, lichtte toe hoe de stadswijk na een periode van verpaupering in de jaren negentig weer vernieuwde, onder andere doordat de gemeente Amsterdam veel geld investeerde om kunstenaars aan te trekken.

De kerk probeert haar activiteiten af te stemmen op de nieuwe bevolkingssamenstelling. Een voorbeeld daarvan is wat er gebeurt in ”Juni Kunstmaand”, zegt een medewerkster van de gemeente. „In juni bieden we een podium voor lokale kunstenaars door ons gebouw open te stellen voor exposities. Zij bieden ons iets van schoonheid en wij verbinden dat met de creativiteit van God.”

Kan er niet veel misgaan met seculiere kunst in de kerk? Ds. Van der Graaf noemt een voorbeeld. „Een groep kunstenaars organiseerde een ”schemerdienst”, om vier uur ’s ochtends. Ze lieten vogelgeluiden horen in de kerk en maakten van de negentien soorten onkruid die ze in de tuin vonden een drankje. We hebben duidelijk gemaakt dat wij God niet in de natuur aanbidden, maar dat Hij daarboven staat en ik heb gepreekt over onkruid dat bij nader toezien een kruid blijkt te zijn. Het is een beeld van hoe God zondaars zoekt. Zo willen we trouw aan onszelf zijn, maar tegelijk openstaan voor wat er in de buurt leeft.”