Appingedam, Solwerderstraat 45 - Nicolaas
Uit Reliwiki
| Algemene gegevens | |
|---|---|
| Naam kerk: | Nicolaas |
| Genootschap: | Rooms Katholieke Kerk |
| Provincie: | Groningen |
| Gemeente: | Eemsdelta |
| Plaats: | Appingedam |
| Adres: | Solwerderstraat 45 |
| Postcode: | 9901BA |
| Inventarisatienummer: | 00635 |
| Jaar ingebruikname: | 1901 |
| Architect: | Schaik, A.J. van, en Ebbers, G.A. |
| Huidige bestemming: | restaurant |
| Monument status: | geen |
Geschiedenis
Charmante kleine neogotische kerk met torentje. Uiterst sfeervol interieur. Buiten gebruik als R.K. kerk in 1999. Later, tot 2016, Centrum Gehandicapten, met lunchroom en stiltecentrum. Stond leeg vanaf 2016 tot begin 2018.
- 2022 In de voormalige kerk zit nu Restaurant De Basiliek, in gebruik genomen 12 januari 2018.
Geschiedenis vervolg
De Sint-Nicolaaskerk is een voormalig katholiek kerkgebouw aan de Solwerderstraat in Appingedam in de Nederlandse provincie Groningen. De kerk werd gebouwd ter vervanging van het een eerdere kerk die in 1859 werd gebouwd en was ontworpen door pastoor Antonius Petrus Hendriks zelf. Hendriks had in 1858 advies ingewonnen bij Pierre Cuypers, maar was eigenzinnig in het feit dat hij het bouwwerk tegen alle waarschuwingen van zijn parochianen in 'deze steenmassa zonder onderhijing op slechten, aangeslipten grond' liet bouwen. Na enkele jaren ontstonden er dikke scheuren in de muren en vroeg Hendriks bij de aartsbisschop overplaatsing aan, waarbij hij aangaf: 'Om vele redenen zou ik niet gaarne in dezen Noorderhoek blijven'. Na 27 jaren van tevergeefse reparaties werd de toren in 1886 afgebroken en het gebouw in 1887 gesloopt. 1)
Bouw en inventaris
De huidige kleine neogotische kerk werd na een landelijke inzamelingsactie in 1900-1901 gebouwd naar een ontwerp van de architecten Gerardus Adrianus Ebbers en A.J. van Schaik, die sterk waren geïnspireerd door het werk van Alfred Tepe. In de jaren dertig werd het gebouw opgeknapt, waarbij de muren bruin en crème werden geschilderd naar de smaak van die tijd. Bij die gelegenheid werden ook een orgel en een tabernakel in de kerk geplaatst. Bij het herstel van oorlogsschade na 1945 kwam er een nieuw altaar en werden diverse heiligenbeelden vervangen. De doopvont was afkomstig uit de kerk van het Betuwse dorp Doornenburg.
Andere functie
De parochie van Appingedam fuseerde in 1999 met die van Delfzijl, waarbij de Sint-Jozefkerk in Delfzijl de parochiekerk werd. Een deel van de inventaris van de Nicolaaskerk verhuisde daarheen. Het kerkgebouw werd verkocht aan de Stichting NOVO, een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking. Van 2004 tot 2016 exploiteerde de NOVO een lunchroom met bakkerij en keuken in de voormalige kerk, waarbij een deel van het kerkmeubilair nog steeds gebruikt werd. Er was ook een stilteruimte ingericht, met aan de wanden kunst van de NOVO-cliënten. Op de verdieping bevindt zich de "Witte zaal", die gebruikt werd als vergaderzaal. Na de sluiting in 2016 is de kerk omgebouwd tot restaurant.
Pastorie
Bij de kerk hoorde de pastorie, die met de voorgevel vooraan de Solwerderstraat staat en beschermd is als rijksmonument. Dit herenhuis uit de achttiende eeuw met een oudere kern heeft één verdieping en een zadeldak met voorschild en topschoorsteen. Tegen de gootlijst zijn gesneden consoles aangebracht.
Bronnen, noten en/of referenties
1). Cuypers gaf zelf aan in een brief aan een vriend: 'Aan de teekeningen is gemakkelijk af te zien dat de architect wel goed wilt, maar nog ver er van af is, om de grondbeginselen der XIII eeuwsche architektuur te vatten." Hij had Hendriks bijvoorbeeld ontraden om stenen gewelven te metselen en in plaats daarvan een gewelf van hout met rietmat en stucadoorswerk te maken, omdat dit geen zijdelingse druk zou opleveren en daarbij het geheel ook een fraaier aanzien gaf. Hendriks liet echter toch een stenen gewelf optrekken, wat al snel ging scheuren, waardoor jaarlijks reparaties nodig waren. Hendriks maakte ook een ontwerp voor de pastorie van de Martinuskerk in Groningen, maar dit werd in tegenstelling tot de kerk in Appingedam wel afgewezen door de aartsbisschop. Na Hendriks' vertrek uit Appingedam en vestiging in Leeuwarden in 1868 maakte hij niet nogmaals dezelfde fout om zich zelf met het ontwerp bezig te houden: Hij liet aldaar het ontwerp van de nieuwe Bonifatiuskerk over aan (zijn vriend) Cuypers zelf. Bron: De Blaauw, S., "Neogotiek in de provincie Groningen", Groninger Kerken maart 1992 nr. 1. pp. 6-29. hier p. 9.
(Bron:De kerk op Wikipedia )
Gebouwomschrijving SKKN
Na lange jaren in schuilkerkjes te hebben doorgebracht, konden de katholieken in Appingedam in 1751 pas een meer substantieel gebouw verwerven, een pastorie voor Maurits Ruts die vast aan de statie Appingedam was verbonden. Op de zolder werd een kapel ingericht. Tot nieuwbouw kon in 1776 worden overgegaan: op 22 juni werd de eerste steen gelegd, en op 5 januari van het volgende jaar kon de eerste mis worden gehouden in de nieuwe kerk. In augustus 1780 schafte men voor ? 1025 een nieuwaltaar aan, en weer drie jaar later werd de kerk geschilderd. Een toren kreeg de kerk in 1812 (volgens Van der Aa vond de bouw in 1800 plaats, terwijl De Godsdienstvriend het jaartal 1811 geeft). Deze kerk, met pastorie en diaconiehuis, stond aan de Dijkstraat-Oost, niet op de plaats van de huidige kerk. (Zie Kadastraal Minuutplan en Kadastrale Legger.) Het verslag van een kerkdiefstal in 1815 geeft een goed inzicht in het toenmalige bezit van de kerk. Tot het gestolene hoorde een zilveren ciborie en een monstrans (in 1760 ten geschenke gegeven door aartspriester Aegidius le Groz) uit koper, met zilveren plaat, gouden ketting en gouden kruisje. Verder een misboek van rood-fluweel en zilveren klampen, een evangelieboek met zilveren klampen, een koperen hostiedoos, een tinnen kerklamp, een koperen blaker, twee koperen kandelaars en een (tinnen?) wierookscheepje.
De oorspronkelijke kosten van de ciborie bedroegen 104-3-6, en het missaal 38-15, en beide waren in 1790 aangekocht uit de boedel van de opgeheven kerk aan de Groningse Heerestraat. Delen van de gestolen goederen werden later teruggevonden. Diverse van de voorwerpen werden vervangen. Een ciborie en monstrans werden ontworpen door de Groningse kunstschilder Gerardus de San (1754-1830, in 1795 vanuit Brugge naar Groningen gekomen), en uitgevoerd door de Damster zilversmid J. Roose (=I.J. Roosen?) "die dezelve met eene kunstige hand, waarop zijn nakomelingschap roem mag draagen, heeft bewerkt. Bestaande 't Venerabel [=monstrans] in eene schone zilvern voet, in de manier van een pedestal, kopern verlgulde [sic] Zonnestraalen, waarop een zilvern kroon en kruisje omgeven met eene brede zilvern gedreeven plaat verbelende [sic] enige Engelen op wolken." Ook werd een nieuw rood fluwelen missaal met zilveren klampen, hoeken en knoppen aangeschaft. Niets van dit alles lijkt nog aanwezig te zijn.
In 1820 werd de kerk weer slachtoffer van een inbraak, waarbij werden ontvreemd: "twee alben, een nieuwe en een oude, twee zilveren schenkpulletjes en een dito schenkbord, een klein zilveren kruisbeeldje en eenige andere weinigbeduidende kleinigheden. " In 1823 kreeg de kerk een schilderbeurt, en vier jaar later werden zowel de pastorie hersteld als het altaar gemarmerd en gelakt. Blijkbaar bezat men ook een orgel, dat in 1834 moest worden gerepareerd. Dit was ook de tijd waarin men zich op een nieuw kerkgebouw ging ori?nteren. In 1835 gaf men de architect J.G. Kuiper uit Leermens opdracht tot een ontwerp. De financiering kwam echter pas van de grond in 1838, waarbij op 15 februari de aanbesteding werd gedaan bij de aannemer J.E. van Buuzen uit Delfzijl. In mei werd de eerste steen gelegd en op 10 oktober kon de inzegening al plaats hebben. Totale kosten bedroegen ? 4295, en daarbij bekostigde de pastoor nog eens ? 220 voor een nieuwe kansel, naar ontwerp van Kuiper door 'kistemaker' P.J. Buissing uit Groningen vervaardigd. Rond 1830 overleed de pastoor, .... Eenhuis, die stamde uit een boerenfamilie uit Borne. Hij werd begraven op het kerkhof op De Wierde, waar tot in de zestiende eeuw het Augustijnenklooster stond, maar toen eigendom van de Hervormde Kerk. Merkwaardigerwijs werd reeds in 1859 begonnen met de bouw van alweer een nieuwe kerk, door pastoor A.P. Hendriks, die hierbij zijn eigen architect was. De kosten waren het tienvoudige van de voorgaande kerk, f 40000,-. In 1861 was de bouw gereed. Uit die periode zijn de volgende gegevens nog van belang: nieuwbouw pastorie 1870 (? 6528); kerkvloer 1873 (? 640); schilderen kerk, nieuw altaar, nieuwe banken en vloer koor 1874; monstrans door parochianen geschonken 1874 (? 500); kruiswegstaties 1876 (? 600).
Hendriks' eigengereidheid wreekte zich: de kerk begon al zeer snel te verzakken en in 1887 moest het gebouw worden afgebroken. In een voormalige brouwerij werd een noodkerk ingericht. In 1900 kon met de bouw van een nieuwe kerk begonnen worden, onder architectuur van A.J. van Schaik uit Utrecht, aannemers waren N. Dertien uit Losdorp en J. Lutmers uit 't Zandt. Totale kosten ? 16.400. Op 24 september werd de eerste steen gelegd, op 29 maart van het volgend jaar werd het gebouw al ingezegend. Onder pastoor Welling (1905-1915) werden veel kerkornamenten aangekocht. Tussen 1932 en 1937 werden onder meer een orgel en een tabernakel aangeschaft en verdween de oude beschildering onder een bruine en creme-kleurige verf. In 1945 werd de kerk beschadigd door oorlogsgeweld, waarbij onder meer de ramen en een zandstenen Jozefbeeld sneuvelden. De herstellingen duurden tot 1948, waarbij meteen de gelegenheid te baat werd genomen 'moderniseringen' door te voeren: het altaar werd vervangen, de grote kruiswegstaties ingeruild tegen een aantal kleine beelden en werden andere beelden overgeschilderd. Schuiling, 62, merkt op dat het doopvont uit de kerk van Doornenburg afkomstig is. Deze is niet opgenomen door inventarisator, en het is onduidelijk of het vont nog aanwezig is.
De RK Sint Nicolaasparochie is in 1999 is samengevoegd met die van Delfzijl en de 175 zitplaatsen tellende kerk, pastorie en zusterklooster zijn verkocht aan de Stichting NOVO, een instelling voor verstandelijk gehandicapten. Op 2 oktober 2004 is de lunchroom ’t Kerkje aan de Solwerderstraat officieel geopend. Het restaurant in de oude kerk, maar ook de bakkerij en de lunchbereiding, worden gerund door een groep van 17 verstandelijk gehandicapte mensen. De voormalige kerkzaal is voor dit speciale doel geheel heringericht, soms met behoud van kerkmeubilair. Er is ook een stiltecentrum aanwezig waar schilderijen hangen uit het NOVO-atelier. (47-02/53-05)
Momenteel staat een en ander uit de kerk nog opgeslagen in de Jozefkerk te Delfzijl en haar pastorie.
- Dit kleine mooie kerkje hoort thuis op een Monumentenlijst.
Externe links
Afbeeldingen
- Op zoek naar meer afbeeldingen.