Handelingen

Assen, Groningerstraat 14 - Bethel

Uit Reliwiki


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: Bethelkerk
Genootschap: Christelijke Gereformeerde Kerk
Provincie: Drenthe
Gemeente: Assen
Plaats: Assen
Adres: Groningerstraat 14
Postcode: 9401BK
Sonneveld-index: 13832 17392
Jaar ingebruikname: 1901
Architect: Smallenbroek, J.
Huidige bestemming: kerk
Monument status: Rijksmonument 469365

Geschiedenis

Gebouwd als synagoge. Mooi gebouw in neostijl. Verving een eerdere synagoge ter plaatse. Belangrijk gebouw in neorenaissance vormen.

Synagoge

In 1901 werd op de locatie van de vorige synagoge in de Groningerstraat een nieuwe, grotere synagoge gebouwd, en ingewijd op 26, 27 en 28 juli. De stichtingssteen met Hebreeuwse tekst ('open voor mij de poorten van de gerechtigheid', Psalm 118:19) afkomstig uit de oude synagoge werd ingemetseld in de linker zijgevel. Op de steen boven de ingang staat ook een Hebreeuwse tekst ('zij geven dank aan Uw naam, zij bidden en smeken tot U in dit huis', I Koningen 8:33) en het jaartal (5)661 (= 1901). Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd een groot deel van de Joden in Assen door de bezetter gedeporteerd. In 1943 werd de joodse gemeente ontbonden. De banken werden uit de synagoge verwijderd en naar Kamp Westerbork gebracht, waar er een toneel van werd getimmerd. Na de oorlog keerden 23 mensen van de Joodse gemeenschap terug in Assen. Het kerkbestuur besloot het gebouw op 12 mei 1947 te verhuren aan de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt. In 1951 werd het gebouw door de joodse gemeente aan hen verkocht. In 1980 kreeg de synagoge een andere naam en ging verder als Bethelkerk. In 1970 verhuisden de Gereformeerden Vrijgemaakt naar de Noorderkerk

Gereformeerde kerk

  • 1945 tot 1972 in gebruik als gereformeerde Kerk.
  • 1972 tot 1980 in gebruik als gereformeerde Kerk vrijgemaakt.
  • 1980 in gebruik als christelijke gereformeerde Bethelkerk.
  • 2000 - 2005 Onafhankelijke Baptisten

Gebouwomschrijving SKKN

De Christelijke Gereformeerde Bethelkerk van Assen is gevestigd in een voormalige synagoge. De oudste synagoge van Assen dateerde oorspronkelijk uit 1832. Wegens de groei van de Joodse gemeenschap in Assen werd het gebouw in 1901 vervangen door een nieuw en groter gebouw in neorenaissance-stijl, ontworpen door de architect J. Smallenbroek uit Assen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de synagoge beschadigd en verdween de inboedel grotendeels. Na de oorlog werd de synagoge overgenomen door de Gereformeerde Kerken in Nederland Vrijgemaakt in Nederland. Vanaf omstreeks 1970, toen de Vrijgemaakten in Assen een (tweede) eigen kerk bouwden, de Maranathakerk, stond het gebouw leeg en werd het met sloop bedreigd (overigens wordt elders de gebruiksgeschiedenis omschreven als: 1945-1972 GKN, 1972-1980 GKV). De grote glas-in-loodramen, die uit de dagen van de synagoge stamden, zijn in 1974 overgebracht naar de recreatiezaal van kibboets Beth Kesjet in Israël. Tot 1980 kerkte de Christelijke Gereformeerde Kerk in een thans verdwenen gebouw aan de Kanaalstraat, doch op 26 maart van dat jaar nam men zijn intrek in de voormalige synagoge. Bij ingrijpende herstel- en verbouwingswerkzaamheden aan het gebouw in de jaren 1979 en 1980, waarbij verschillende elementen van de oude synagoge behouden bleven, werd de kerk uitgebreid met een aantal bijgebouwen en -ruimten, waardoor een multifunctioneel centrum is ontstaan. De kerkruimte is qua oppervlak weliswaar vrij klein, wat een minder goede akoestiek oplevert (volgens de huidige predikant, G. Vos), doch dit wordt in belangrijke mate gecompenseerd door de forse hoogte van 12.50 m tussen vloer en plafond. Door deze hoogte ziet het interieur er bepaald imposant uit. Het aantal lidmaten bedraagt momenteel omstreeks 350.

Zoals op veel andere plaatsen, werkt de CGK Assen samen met enkele andere kerkgenootschappen, zoals de Nederlands Gereformeerde Kerk (NGK). Men houdt een keer per jaar een gezamenlijke kerkdienst en twee maal per jaar is er kanselruil. Beider kerkenraden vergaderen twee keer per jaar gezamenlijk. Ook bestaat er samenwerking met de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt (GKV). Er worden gezamenlijke gemeenteavonden gehouden, waarop docenten van de resp. theologische opleidingen (Kampen, GKV; Apeldoorn, CGK) om beurten een inleiding over een actueel onderwerp houden. Belangstelling daarvoor bestaat er vooral onder oudere gemeenteleden. In de Bethelkerk worden op initiatief van de predikanten van de drie kerken geregeld middagpauzediensten gehouden. Het gebouw wordt tevens gebruikt door de Onafhankelijke Baptisten Gemeente Assen, die na een brand in hun gebouw 'De Ark' dakloos was geworden.

Gebouwomschrijving SKKN

De Bethelkerk staat aan een drukke winkelstraat in het centrum van Assen. De kerk is oost-west gebouwd, met de ingang naar het westen. Al sinds anderhalve eeuw is het gebouw een dominerend element van dit deel van de binnenstad.

Monumentomschrijving Rijksdienst

De voormalige SYNAGOGE van de Israelitische gemeenschap in Assen is gebouwd naar een ontwerp van de architect J. Smallenbroek en dateert volgens de informatie op een datumsteen in de voorgevel uit het jaar 5661 (= 1901). Het gebouw is de vervanger van de synagoge die in 5592 (= 1832) was gebouwd op dezelfde plaats en waarvan de stichtingssteen is ingemetseld in de huidige linker zijgevel. Synagoges werden gebouwd in zeer uiteenlopende stijlen, die soms met oriëntaalse of 'Moorse' invloeden waren vermengd. Deze in eclectische trant met neo-romaanse en neo-renaissance motieven gebouwde synagoge verloor in de tweede wereldoorlog haar oorspronkelijke functie en werd na een ingrijpende inwendige verbouwing in 1947 onder de naam Bethelkerk in gebruik genomen door de Gereformeerde-Vrijgemaakte kerk. Vanaf 1980 wordt het gebouw gebruikt voor de diensten van de Christelijk-Gereformeerde en de Nederlands-Gereformeerde kerk. Het interieur is voor de bescherming van ondergeschikt belang.

Omschrijving

Het gebouw is van het type zaalkerk en is opgetrokken in schone baksteen en rode verblendsteen vanuit een rechthoekige plattegrond en wordt gedekt door een met geglazuurde Hollandse pannen belegd zadeldak. De gevels zijn voorzien van hoge rondboog vensters met geglazuurde onderdorpels, verblendstenen rondbogen met sluitsteen en niet oorspronkelijke kozijnen. De symmetrische tuitgevel heeft een uit twee geledingen bestaande onderbouw met geglazuurde lekdorpels en een bovenbouw met verspringende gevelvelden. De gevel is voorzien van een geleed middenrisaliet met geprononceerde entreepartij boven een stoepje van gele baksteen met hardstenen hoekblokken. De entree is samengesteld uit een zware, beslagen paneel-vleugeldeur met stolpnaald en driepasbogen, een zware, gepleisterde omlijsting van geblokte pilasters met platte voluutkapiteeltjes met eierlijst, entablement met architraaf en fronton met sluitsteen in de geprofileerde rondboog. Aan weerszijden van de entree staat een smal rondboog zijlicht met glas-in-lood invulling. De gekoppelde, rechtgesloten vensters hiernaast hebben een zandstenen latei en geglazuurde lekdorpels met doorlopende afzaat. De hoge rondboogvensters hierboven staan hier recht boven. Het rondboog tweelichtsvenster boven de entree staat onder een overspanningsboog. De boogtrommel is ingevuld met baksteenmozaïek en een rond oeil de boeuf met Davidster. Het risaliet is aan de bovenkant uitgemetseld met twee rondbogen en voorzien van kroonlijsten, liggende klauwstukken en een vierkante, met uitkragende frontons gedekte bekroning. Ook de hoeklisenen zijn aan de bovenkant uitgemetseld. De schouders van de voorgevel dragen pinakels en zijn evenals de geveltop voorzien van geprofileerde deklijsten boven een verblendstenen gevelrand met klimmend boogfries. De vijf traveeën brede rechter zijgevel is geleed door lisenen en wordt beëindigd door een uitgemetselde gevellijst met keperfries en tandlijst. De gevel is blind op een niet uit de bouwtijd daterende rechtgesloten entree na. De achterste kopgevel heeft uitgemetselde gevelranden, een aanbouw met plat dak en een in het midden geplaatst tweelicht als in de voorgevel. De linker zijgevel is voorzien van tussen lisenen geplaatste rondboog tweelichten als de middenvensters in de kopgevels en een gevelbeëindiging als de rechter zijgevel. In de voorste travee staat een rechtgesloten, beslagen paneeldeur onder een rondboog met zandstenen sluitsteen en mozaïek in de boogtrommel. In de achterste travee is bovendien een gevelsteen geplaatst met onder meer het jaartal 5592 (1832). Deze steen is afkomstig uit een gevel van de voorganger van deze synagoge.

Waardering

De voormalige synagoge is van architectuurhistorisch belang als een vrij gaaf (exterieur) en karakteristiek Joods godshuis en een laat voorbeeld van de laatste der 19e-eeuwse neo-stijlen. Het beeldbepalende gebouw heeft tevens cultuurhistorische waarde vanwege het belang voor de ontwikkeling van de synagogebouw en de geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Assen.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur