Benschop, Dorp 210 - Hervormde Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Hervormde Kerk
Genootschap:	(PKN) Protestantse Kerk in Nederland
Provincie:	Utrecht
Gemeente:	Lopik
Plaats:	Benschop
Adres:	Dorp 210
Postcode:	3405BG
Jaar ingebruikname:	14e
Architect:
Huidige bestemming:	hervormde kerk
Sonneveld-index:	03937
Monument status:	Rijksmonument 8952 (kerk); 512124 (pastorie)
Bouwjaar:	1300-1400
Type:	Kerk
Functie:	Religieus

Geschiedenis

Grote historische dorpskerk met toren. Oorspronkelijk gewijd aan Sint Nicolaas.

De Reformatie ging ook aan het kerkelijk leven van Benschop niet voorbij. De in 1578 aangenomen Gerrit Adriaensz van Zijll werd de eerste predikant van Benschop. Als gevolg van de invoering van de nieuwe leer werd de kerk ontdaan van het altaar, de beelden en het orgel. Toch moeten de veranderingen in de erediensten in de praktijk zeer geleidelijk hebben plaatsgevonden. De Rooms-katholieken uit Benschop bleven de oude Sint-Nicolaaskerk namelijk nog tot 1640 bezoeken. Priester Heer Joris van het kapittel IJsselstein betreurde het dat de Rooms-katholieke goederen van Benschop teloor gingen en maakte zich er sterk voor dat het kerkzilver behouden zou blijven. Het werd in IJsselstein bewaard, zodat het veilig zou zijn voor rondzwervend plunderend gespuis. Uiteindelijk werd het zilverwerk echter door Prins Willem I van Oranje in beslag genomen, die het gebruikte voor de aanleg van de verdedigingswerken rond de stad Breda.

In een grafkelder onder het koor ligt de in 1697 overleden zeeheld A.F. van Zijll, ook wel de ‘bliksem en donder van de wateren’ genoemd, begraven. Hij woonde op het landgoed Zeevliet in Benschop. Op initiatief van de Benschopse predikant Van Dalen werd in 1901 een monument dat aan Van Zijll herinnerde, gerestaureerd met steun van het Rijksmuseum en luitenant-generaal Th. J.A. van Zijll de Jong. Het kwam boven de toenmalige ingang van de kerk te hangen.

Vanaf de 16e eeuw vonden meerdere malen herstelwerkzaamheden plaats. De meest omvangrijke restauratie uit de geschiedenis van het Benschopse kerkgebouw startte echter in 1956 pas. Het kerkbestuur gaf de opdracht het schip en het koor uitgebreid te laten renoveren. Tegelijkertijd liet de Gemeente Benschop de drie zijdes van de toren en de buitenkant van het kerkgebouw restaureren. Op 15 oktober 1956 begon de firma L. Woudenberg uit Ameide met de werkzaamheden. De bouwvallige consistoriekamer werd afgebroken en hierbij werden de fundamenten van de sacristie, die in 1803 met de grond gelijk gemaakt was, bloot gelegd. Besloten werd om de kerkenraadskamer op de oude fundamenten te herbouwen, naar het voorbeeld van een gravure uit 1744. Om de vergaderruimte, die hierbij verloren ging, te compenseren werd aan de noordzijde van het koor een nieuw gedeelte gebouwd. Het orgel werd naar de westzijde verplaatst, naar de muur tegen de toren. Hierdoor kon het koor weer volledig bij de kerkruimte worden getrokken. Het grafmonument van Van Zijll werd verplaatst naar het koor nabij de grafkelder. Op 20 oktober 1959 werd de kerk met een dankdienst weer in gebruik genomen. In de jaren 1976 tot en met 1978 werd de toren voor de laatste maal gerestaureerd. In 2011 is in opdracht van het College van Kerkrentmeesters het voegwerk van de toren gerestaureerd. (Bron: Website kerkelijke gemeente).

Pastorie

In opdracht van jonkheer N.H. Strik van Linschoten, kantonrechter te IJsselstein, is in 1902 een pastorie voor de Hervormde Gemeente gebouwd. Het woonhuis heeft het karakter van een herenhuis en vertoont kenmerken van de chaletstijl en de art nouveaustijl. Enkele wijzigingen van ondergeschikt belang hebben plaatsgevonden, zoals het vervangen van enkele kozijnen, met name in de achtergevel, en het vernieuwen van het balkon tegen de achtergevel. De villa ligt in de kern van het dorp Benschop, aan Het Dorp, de weg langs de Benschopper Wetering.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

Ned. Herv. Kerk. Eenbeukige kruiskerk 14e-15e eeuw. Toren maakt romaanse indruk. Inventaris. Eenklaviers orgel, in 1755 gemaakt door J.H.H. Bätz. In 1960 gerestaureerd door de firma Gebr. Van Vulpen (Utrecht) en in 2010 door J.C. van Rossum (Wijk en Aalburg). Eikenhouten klokkenstoel, 17de eeuws, met niet beschermde, moderne klokken. Zonnewijzer op de muur van de zuidbeuk.

Pastorie

Het op de hoek van het Dorp en de Oranje Nassaustraat gelegen vrijstaande woonhuis is opgetrokken op een nagenoeg rechthoekige plattegrond en telt twee bouwlagen onder een samengestelde uitkragende kap. Het linkerdeel is gedekt met een afgewolfd zadeldak met de nokrichting haaks op de weg. Het rechterdeel is gedekt met een afgeplat schilddak. De dakbedekking bestaat uit rode kruispannen met een motief van gesmoorde pannen. Op de nokhoeken zijn zinken pironnen geplaatst. De overstekende goot rust op houten schoren. De gevels zijn boven een iets uitkragend, met groen verglaasde baksteen afgewerkt trasraam, uitgevoerd in grauwe baksteen met natuurstenen en gele bakstenen banden en is voorzien van sierankers. De ontlastingsbogen boven de vensters hebben natuurstenen aanzetstukken. Ter versiering is in de bogen groen verglaasde en gele baksteen verwerkt. Het linker gedeelte van de voorgevel (noordgevel) is een iets risalerende, afgeknotte topgevel. Tegen de eerste bouwlaag is een driezijdige stenen erker gezet, waarin getoogde schuifvensters met glas-in-lood bovenlicht zijn aangebracht. Op de erker staat een houten hekwerk vanwege de functie als balkon. De gevel is over de tweede bouwlaag en in de top geleed door lisenen, een rondboogvormige ontlastingsboog en een segmentboog. Onder de rondboogvormige ontlastingsboog is een openslaande deur met zijlichten en bovenlicht gezet. De geveltop bevat onder de segmentboog een twee boven elkaar geplaatste gekoppelde draaivensters met zijlichten. Ter weerszijden is de topgevel afgewerkt met verticale houten delen. Het rechter geveldeel is een langsgevel met links de hoofdentree, die zich bevindt in een rondboogvormig ondiep portiek, waarvoor een houten portaal is gezet onder een leien afdakje. De gevel bevat ter rechterzijde drie door muurdammen gescheiden getoogde schuifvensters met glas-in-lood bovenlichten. Uiterst rechts in de gevel is de eerste steen ingemetseld met de tekst: `De eerste steen gelegd door Jhr. N.H. Strick van Linschoten. Stichter dezer pastorie Benschop 22 April 1902'. De tweede bouwlaag bevat links boven de entree drie smalle vensters onder een latei. Rechts daar is een balkon aangebracht voor dubbel openslaande deuren onder een rondboogvormig glas-in-loodbovenlicht en met zijlichten, gescheiden door muurdammen Het dakvlak wordt doorbroken door een aangekapte dakkapel. De linkerzijgevel aan de Nassaustraat bestaat uit een langsgevel die in het midden wordt doorbroken door een asymmetrische topgevel onder een steekkap. De gevel bevat in de eerste bouwlaag twee niet oorspronkelijke vensters en in de tweede bouwlaag één in het midden geplaatst venster. In de topgevel bevindt zich een segmentboogvormig driedelig venster. Ter weerszijden van de in het midden geplaatste vensters springt het muurwerk naar voren ten behoeve van een rookkanaal, dat eindigt in een met smeedijzeren banden gesteunde schoorsteen. De rechterzijgevel heeft een onregelmatig gevelindeling met een uitkragend rookkanaal en enkele, deels nog oorspronkelijke vensters. De achtergevel heeft eveneens een onregelmatig gevelindeling met originele vensteropeningen, voorzien van vernieuwde kozijnen. Tegen de achtergevel is links een kleine aanbouw onder plat dak gezet.

Waardering

De pastorie is van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde als vrij gaaf voorbeeld van een pastorie met het karakter ven een herenhuis uit omstreeks 1900, die stijlkenmerken vertoont van de chaletstijl en de Art-Nouveaustijl. Tevens is het van belang vanwege de oorspronkelijke functie als pastorie en de ontstaansgeschiedenis ervan. Het pand heeft ensemblewaarde vanwege de beeldondersteunende ligging in de kern van de voormalige gemeente Benschop.

Orgel

Het orgel is in 1755 gebouwd door Johan Heinrich Hartmann Bätz (Utrecht). In 1912 restaureert de firma Gabry & Zoon (Gouda) het instrument, waarbij nieuwe frontpijpen worden geplaatst en de Trompet 8' vernieuwd wordt. Een volgende restauratie heeft in 1960 plaats door de firma Gebr. Van Vulpen (Utrecht). Zij vervangen het Trompet-register uit 1912 door een nieuw. In 2010-2011 restaureert de firma J.C. van Rossum (Wijk en Aalburg) het orgel en breidt het uit met een vrij pedaal.

Dispositie

Manuaal: Prestant 8' (discant dubbel) - Roerfluit 8' - Octaaf 4' - Gemshoorn 4' - Quint 3' - Superoctaaf 2' - Flageolet 1' - Mixtuur 1⅓' 4-6 sterk - Cornet 4' 4 sterk discant - Trompet 8' bas/discant (2010).
Pedaal (aangehangen): Bourdon 16' (2010) - Fagot 16' (2010).

Mechanische sleepladen. Manuaalomvang: C-c3. Pedaalomvang: C-d1. Toonhoogte: a1 = 435 Hz.

In de media

Uit Het Nieuws van den Dag, 18 November 1911.

Te Benschop (Utr.) is het herstellen van het orgel in de Hervormde Kerk opgedragen aan de firma Gabry & Zonen, te Gouda, die reeds meer dan 40 jaren dit orgel bedient.

Uit Reformatorisch Dagblad, 8 maart 2011.

In de hervormde kerk van Benschop wordt op vrijdag 25 maart het gerestaureerde en uitgebreide Bätzorgel uit 1755 weer in gebruik genomen.

Orgelbouwer J.C. van Rossum uit Wijk en Aalburg heeft het eensklaviers instrument met aangehangen pedaal de achterliggende periode onder handen gehad. Het belangrijkste is dat het orgel van Johann Heinrich Hartmann Bätz, naar verluidt het oudste exemplaar van deze bouwer in Nederland, een zelfstandig pedaal heeft gekregen, qua factuur en klank in de stijl van Bätz. Daarvoor moest de orgelgalerij worden uitgebreid. Op het pedaal zijn nu een Bourdon 16’ en een Fagot 16’ gerealiseerd.

Daarnaast heeft het orgel een nieuwe Prestant en Trompet gekregen, is de oorspronkelijke windvoorziening in ere hersteld, heeft het orgelfront, dat tijdens een van de eerdere restauraties wit werd geschilderd, de oorspronkelijke kleur (ossenbloed) teruggekregen en is de toetsmechaniek vernieuwd.

Voor de restauratie van het orgel stelde de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (toen RACM) in 2009 een subsidie van € 83.626 ter beschikking.