Borculo, Weverstraat 4 - Synagoge

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Synagoge en mikwe
Genootschap:	Nederlands Israelitisch
Provincie:	Gelderland
Gemeente:	Berkelland
Plaats:	Borculo
Adres:	Weverstraat 4
Postcode:	7271AJ
Inventarisatienummer:	11134
Jaar ingebruikname:	1877
Architect:	Te Veldhuis
Huidige bestemming:	expositieruimte, etc.
Monument status:	Rijksmonument 51641

Geschiedenis

Neoclassicistisch gebouw.

Donderdag 18 december 2008 is de Synagoge officieel geopend en in gebruik genomen als cultureel centrum. De synagoge dateert van 1842 en is in 1877 gerenoveerd. Een tiental Nederlandse aanhangers van de NSDAP stak de synagoge in 1941 in brand. Na de Tweede Wereldoorlog is de synagoge herbouwd. Maar haar bestemming werd slechts worstdrogerij en opslagruimte. De stichting Synagoge Borculo heeft de synagoge in 2000 overgenomen en gerestaureerd. (61-09)

Monumentomschrijving Rijksdienst

SYNAGOGE, overwegend in baksteen (kruisverband) opgetrokken, op rechthoekige grondslag en telt één bouwlaag onder een met gesmoorde Hollandse pannen gedekt schilddak. Tegen de rechter zijgevel bevindt zich een latere aanbouw, eveneens van één, lagere, bouwlaag, onder een flauw hellend zinken roevendak. De synagoge is in twee fasen gerestaureerd, waarbij het interieur in 2008 is opgeknapt.

De VOORGEVEL is vier vensterassen breed en wordt geleed door vijf pilasters op een doorgaand gekornist basement. Vanaf de plint tot de door de vensterbogen onderbroken lijst is het metselwerk in staand verband daarboven in kruisverband gemetseld. De gevel wordt beëindigd met een gekornist hoofdgestel met daarop een attiek, die de goot en het dakschild aan het oog onttrekt. Basement, pilasters, hoofdgestel en attiek zijn gepleisterd. De pilasters worden beëindigd met voluut kapitelen in Ionische stijl, vermoedelijk van natuur- of kunststeen. De schachten bevatten casementen. De gevel bevat vier hoge gietijzeren rondboogvensters. De vensters hebben onderramen bestaande uit 2x3 vakken met een roedeverdeling in ruitvorm, terwijl de halfronde bovenramen een roedeverdeling bevat met halve en hele cirkels. Op de scheiding tussen boven- en onderraam heeft de gevel een gepleisterde geprofileerde (water)lijst, die de halfronde beëindiging van de vensters volgt. Onder de vensters bevinden zich terugliggende gepleisterde vakken. Onder de gepleisterde onderdorpels bevindt zich eveneens een gepleisterde waterlijst. Voor zover waarneembaar zijn de gepleisterde delen geschilderd geweest: pilasters, hoofdgestel, attiek en waterlijst okergeel (gewijzigd 2008), de spiegels en terugliggende vakken van de attiek crème, het basement leverkleurig en de velden onder de vensters crème met een okergele band (gewijzigd 2008) rondom. De voorgevel van de aanbouw is blind en bevat een gepleisterde hoekpilaster. De gevel heeft een gepleisterde plint en wordt afgesloten door een dito geprofileerde lijst.
De LINKER ZIJGEVEL is gecementeerd en bevat een ingehakte dubbele deur. In 2008 vervangen door een enkele deur tijdens de restauratie. De baksteen en de voeg(kleur) komen niet overeen met die van de overige gevels. Het gaat hier om een oudere muur, behorende tot de voorganger van de huidige synagoge, die op dezelfde plaats stond. Een mastgoot verzorgt de afwatering.
De sobere ACHTERGEVEL wordt geleed door een vijftal pilasters. De gevel bevat vier gietijzeren rondboogvensters, dezelfde als in de voorgevel, maar hier met dubbele rollaag halfrond afgesloten. In de gevel bevindt zich een uitgekraagd rookkanaal. Alleen de onderdorpels in de gevel zijn gepleisterd. De achtergevel van de aanbouw is blind en bevat een gepleisterde hoekpilaster. De gevel heeft een gepleisterde plint en wordt afgesloten door een dito geprofileerde lijst.
De RECHTER ZIJGEVEL bevat gepleisterde hoekpilasters en een dito plint, hoofdgestel en attiek. Versieringen zijn hier, op de profilering van enkele lijsten na, achterwege gebleven. De gevel heeft geheel rechts een deur met boven een beschoten gevelveld, ontlast door een anderhalf steens strek. De rechter zijgevel van de aanbouw bevat gepleisterde hoekpilasters en een gepleisterde plint. De gevel heeft een rondboogvormige ingang met dubbele deur. De verdieping heeft een rond gietijzeren venster. Het venster is voorzien van een roedeverdeling in bloemmotief. Venster en rondboog van de ingang zijn voorzien van een gepleisterde geprofileerde lijst.
Het INTERIEUR ziet er als volgt uit: de ingang bevindt zich in de rechter wand, bereikbaar via het portaal in de aanbouw. De vrouwengalerij bevindt zich erboven, bereikbaar via een trap in de aanbouw aldaar. De galerij rust op houten kolommen, die een maatvoering en profilering hebben, die men eerder bij gietijzeren kolommen zou verwachten. De galerij heeft een balustrade van gesneden balusters boven een brede rand met opgelegd centrelis motief. De ruimte is overdekt met een afgeplat wangewelf, uitgevoerd in stuc en rustend op een geprofileerde gepleisterde lijst. Daar waar de bovenbouw van de Arke aansluit op het plafond, heeft het plafond een uitbouw. De wanden hebben een geschilderde donkerbruine lambrisering, tegen de linker- en rechter wand onder de deklijst voorzien van spiegels en rechthoekige vakken, die zijn gemarmerd in een lichte kleur. Bij voor- en achterwand ontbreken de vakken, omdat hier de banken geplaatst waren. Het plafond is vermoedelijk in oorsprong niet geschilderd geweest.
De vloer is voorzien van een cementlaag, die is vormgegeven en gekleurd als vloer van imitatie zwartmarmeren plavuizen. Het portaal in de aanbouw heeft een vlak plafond, dat is geschilderd met in het midden een davidster en langs de rand een dubbele lijn. De wanden hebben een geschilderde lambrizering met ter hoogte van de deklijst een randmotief van bladeren en lijnen, vervaardigd door middel van een sjabloon.

Waardering

SYNAGOGE uit 1877.

- Van architectuurhistorische waarde vanwege de gaaf bewaard gebleven hoofdvorm, de detaillering en het materiaal-gebruik. Het gebouw getuigt van een, in deze plaats, weinig voorkomende bouwstijl. In het interieur zijn enkele gaaf bewaard gebleven elementen aanwezig.

- Van stedenbouwkundig belang vanwege de ligging in de straat in het stadscentrum.

- Het object is van sociaal- en cultuurhistorische waarde vanwege de voormalige functie als synagoge en vormt daarmee een herinnering aan de Joodse gemeenschap in de gemeente Borculo. Het object heeft een belangrijke ensemblewaarde in combinatie met het bijbehorende badhuis.

Omschrijving BADHUIS (MIKWE). Het in kruisverband gemetselde bakstenen pand, is opgetrokken op rechthoekige grondslag en telt één bouwlaag onder een met overwegend gesmoorde Hollandse pannen gedekt zadeldak met schild aan de achterzijde. Op beide zijschilden staat een rookkanaal. De asymmetrische VOORGEVEL bevat in het midden en rechts een toegang met houten deur. De toegang rechts heeft een enkelruits bovenlicht boven een geprofileerd kalf. De zolder heeft een houten luik. De toegang in het midden en het luik worden ontlast door een halfsteens rollaag, de toegang rechts door een steens rollaag.
De LINKER ZIJGEVEL heeft een gepleisterde plint en bevat twee T-vensters ter plaatse van de badruimte en het daarachter gelegen vertrek en een 4-ruits draairaam ter plaatse van de stookruimte. De vensters worden ontlast door een halfsteens rollaag. De ACHTERGEVEL is niet opgenomen.
De RECHTER ZIJGEVEL is blind uitgevoerd.
In het INTERIEUR van het voormalige badhuis, bevinden zich drie vertrekken, twee links en één aan de achterzijde over de gehele breedte, en een gang. Het vertrek achter de voorgevel zal hebben gediend als stookruimte. In de voormalige badkamer, het vertrek in het midden van het gebouw, bevindt zich een L-vormig bad. De badrand is van hardsteen en de treden van het bad zijn belegd met wit marmer. De wanden zijn mogelijk eveneens uitgevoerd in wit marmer. In het achterste vertrek bevond zich vermoedelijk een toilet. De gang is belegd met zwarte en gele plavuizen in ruitmotief met randafwerking.

Waardering

Joods BADHUIS gelegen achter synagoge uit 1877.

- Van architectuurhistorische waarde als goed voorbeeld van een badhuis met gaaf bewaard gebleven hoofdvorm, detaillering en materiaalgebruik. Daarnaast is er sprake van enkele gaaf bewaard gebleven elementen in het interieur. Het object heeft ensemblewaarde in combinatie met de bijbehorende synagoge.

- Van stedenbouwkundige waarde vanwege zijn ligging bij de synagoge in het centrum van de stad Borculo

- Het object is van sociaal- en cultuurhistorische waarde vanwege de nog herkenbare oorspronkelijke functie als badhuis ten behoeve van de Joodse rituele reiniging en het vormt daarmee een herinnering aan de Joodse gemeenschap in de gemeente Borculo.

In de media

Uit Reformatorisch Dagblad, 27 september 2005.

Stichting Synagoge Borculo houdt zich bezig met de restauratie van de ruim 250 jaar oude Borculose synagoge aan de Weverstraat. Hiervoor deed de stichting herhaaldelijk een subsidieaanvraag bij de provincie Gelderland, de Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RDMZ) en de Europese Unie, maar tot nu toe werd er geen subsidie toegekend.

De synagoge werd in 2000 overgedragen aan de stichting, die van het gebouw een rijksmonument ter ere van de joodse bevolking wilde maken. „Borculo is namelijk een van de eerste plaatsen in het oosten van het land waar zich joden gevestigd hebben”, zegt J. Bosman, vicevoorzitter van stichting.

„Bij de aankoop van het monumentale gebouw in 1998 was de synagoge in zeer slechte staat en was restauratie hard nodig”, aldus Bosman. Ondanks dat er geen subsidie werd gegeven, besloot de stichting toch een begin te maken met de restauratie. Met behulp van giften van particulieren en de Rotary Club Berkel werd het gebouw schoongemaakt en het dak gerepareerd. Ook werd er vloerverwarming aangelegd.

De stichting hoopte in oktober 2005 de restauratie af te kunnen ronden, zodat het gebouw gebruikt zou kunnen worden voor het houden van onder andere tentoonstellingen, muziekavonden en als expositieruimte voor kunstschilders. Maar dat kan volgens Bosman „nog wel drie jaar duren. De stichting heeft een schuld van ruim 200.000 euro en er is nog bijna hetzelfde bedrag nodig voor het opknappen van de galerij, het plafond en de muren.”

„Gelukkig hebben we een paar particulieren die ons financieel steunen. Door het houden van evenementen hopen wij dat er giften blijven komen. Op die manier kunnen we stapje voor stapje verder met de restauratie”, aldus Bosman.

Uit Reformatorisch Dagblad, 30 december 2008.

In het Gelderse Borculo is op 18 december de voormalige synagoge heropend. Het gebouw is de afgelopen maanden grondig gerestaureerd. De synagoge kwam in 2000 in handen van de Stichting Synagoge Borculo. Door middel van giften, subsidies en leningen slaagde de stichting er in het gebouw te behouden voor de toekomst.

In het kader van de heropening kwam de Chagallcollectie-Wuyt uit Amsterdam voor de derde keer met werk van de kunstenaar naar Borculo. Om geld voor de restauratie van de synagoge bijeen te brengen, gebeurde dit ook al in 2001 en 2005. De synagoge aan de Weverstraat is gebouwd in 1877.