Breda, Monseigneur Nolensplein 1 - O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand
Genootschap:	Rooms Katholieke Kerk
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Breda
Plaats:	Breda
Adres:	Monseigneur Nolensplein 1
Postcode:	4812JC
Inventarisatienummer:	07198
Jaar ingebruikname:	1952
Architect:	Granpré Molière, M.J.
Huidige bestemming:	gemeenschapshuis
Monument status:	Rijksmonument 530866

Plattegrond. Bron: Kerken in het Bisdom Breda, Auteur: Ton van Nijnatten. Uitgeverij: Buijten en Schipperheijn B.V. juni 2004

opname JvN 15-12-2007

Geschiedenis

Buitengewoon belangrijke wederopbouwkerk.

De R.K. parochiekerk van O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand werd in 1951-1952 gebouwd naar een ontwerp van architect M.J. Granpré Molière (1883-1972). De kerk geldt als een hoofdwerk van deze vermaarde architect, stedenbouwkundige en grondlegger van de Delftse School. In december 1952 werd de kerk gewijd. De vormgeving grijpt terug op de vroegchristelijke basiliek. Een toren werd niet gebouwd, in plaats daarvan werd de kerk voorzien van twee verhoogde eindgevels, waardoor ze de bijnaam "Het Ledikant" kreeg. Ze was en is het hart van het zogenoemde Heuvelkwartier, waarvan het stedenbouwkundige plan eveneens door Granpré Molière werd ontworpen.

In maart 2008 werd de kerk aan de R.K. eredienst onttrokken. Aan hetzelfde Mgr. Nolensplein werd een vervangende kleine kerk in gebruik genomen, in het voormalige pand van bakker Van Boxel. Dit winkelpand in de wijk is met vijftig zitplaatsen de nieuwe kerk. De oude grote kerk is gekocht door de burgerlijke gemeente. Ze is nu het sociale en culturele hart van het Heuvelkwartier. De kerk kreeg na de sluiting een nieuwe bestemming als gemeenschapshuis "De Vlieren".

In 2009 is de kerk, als belangrijk voorbeeld van rooms-katholieke kerkbouw uit de wederopbouwperiode, aangewezen als Rijksmonument in het kader van de toen samengestelde wederopbouw Top-honderdlijst.

Monumentomschrijving Rijksdienst

De RK KERK Onze Lieve Vrouwe van Altijddurende Bijstand met PASTORIE is in 1951-1953 gebouwd naar ontwerp van de architect en stedenbouwkundige M.J. Granpré Molière (1883-1972) in de stijl van de Delftse School. De kerk is gelegen in het hart van de wijk De Heuvel die is gebouwd naar plannen van Granpré Molière (westelijk deel) en F.P.J. Peutz (oostelijk deel). De vrije ligging aan een langgerekt plantsoen (Heuvelbrink) wordt versterkt door de groenaanleg. Aan de voorzijde van de kerk is een verhard plein omgeven door de kleinschalige woon- en winkelbebouwing aan het Mgr. Nolensplein. Het gebouw wordt gevormd door zorgvuldig samengestelde volumes, opgetrokken in metselwerk van gemêleerde rode baksteen. Het hoofdvolume is de kerkzaal, daar omheen zijn gerangschikt een ingangsportaal aan de linker zijgevel, de sacristie aan de rechterzijgevel, een zaal en woon/kantoorgedeeltes aan de rechter zijgevel. De pastorie, die was bestemd als woon- en werkruimte voor drie paters, vormt tevens een begrenzing van de ruimte aan het plein. Aan de andere zijde heeft het een tweede volume, waarin ruimtes voor de dienstbode waren ondergebracht, zoals de keuken. Bij het oorspronkelijke ontwerp hoorde een klokkentoren met onderin een doopkapel. De toren is vanwege financiële redenen niet gebouwd. Een ontlastingsboog en een klein raam in de linkerzijgevel markeren de plaats waar de toren zou komen te staan. Door het ontbreken van de toren heeft de kerk een bescheidener voorkomen dan was bedoeld door de architect. De gesinterde baksteen is vermoedelijk afkomstig uit de ringoven van de firma Hendrikx uit Gilze.

Marinus Jan Granpré Molière was van 1924 tot 1953 hoogleraar bouwkunde aan de Technische Hogeschool te Delft. Als docent vormde hij vele generaties studenten. Hij wordt beschouwd als aanvoerder van de Delftse School, een belangrijke traditionalistische stroming in de architectuur die voortduurde tot halverwege de jaren vijftig van de twintigste eeuw. Zijn invloed was voornamelijk groot door zijn onderwijs en geschreven werk. De OLV van Altijddurende Bijstand behoort tot de weinige ontwerpen van zijn hand die werden gebouwd. Granpré Molières rooms katholieke geloofsopvatting speelt een belangrijke rol in zijn werk.

De glas-in-lood ramen zijn ontworpen door G.J. Slee (directeur van de kunstacademie St. Joost te Breda) en O.E.C.M.I. van Nispen tot Pannerden. De kerk is in 1977 verbouwd. In 2009 zijn het bankenplan en drie biechtstoelen verwijderd.

Omschrijving

Exterieur

De RK KERK Onze Lieve Vrouwe van Altijddurende Bijstand is opgetrokken op een rechthoekige plattegrond met een aantal kleinere volumes voor nevenruimten aan weerszijden. Het gebouw is opgetrokken in metselwerk van baksteen die van kleur verschilt. De gesinterde steen draagt bij aan het gemêleerde effect. Het metselwerk is uitgevoerd zonder na te voegen. In de voorgevel is siermetselwerk toegepast. Het gebouw heeft een betonnen plint. Het is een basilicale kerk met schip, zijbeuken en een zeer lage lichtbeuk. Het schip is gedekt met een zadeldak met een flauwe dakhelling. De lagere zijbeuken zijn gedekt met lessenaardaken. De voorgevel steekt ver boven het schip uit en onttrekt het gebouw aan het oog. De rechtgesloten achtergevel steekt minder hoog boven het schip uit. De volumes aan weerszijden zijn zodanig gerangschikt en vormgegeven dat zij de dominantie van de voorgevel beklemtonen. Het gebruik van een gevel als scherm is op kleinere schaal herhaald bij de gevel van het entreeportaal aan de zijgevel.

De dubbele deur in de voorgevel is bedekt met koperen platen met een stalen frame. Aan weerszijden van de deur zijn er rondboogvormige spaarvelden met elk een tegeltableau van geglazuurde tegels met een bloemmotief. De boogvelden bevatten metselmozaïek. Over de gevel loopt een betonnen band gedecoreerd met bakstenen motieven. Boven de voordeur bevindt zich een drielicht. Het bovenste deel van de gevel is smaller. Hier zijn drie boogvormige openingen aangebracht met in de rechter opening een luidklok. Aan de voorzijde van de gevel zijn twee steunberen aangebracht. Op de muren liggen pannen. Bovenop de voorgevel is een smeedijzeren kruis geplaatst. De zijgevels bevatten kruiskozijnen met betonnen onder- en bovendorpels en betonnen deelzuiltjes. Het entreeportaal in de linkerzijgevel is gedekt met een zadeldak en wordt benadrukt door een hoog opgetrokken gevel met drie kantelen en een sierband van beton met bakstenen motief. In de achtergevel zijn twee grote boogvormige vensters aangebracht met aan weerszijden steunberen en twee kleine boogvormige vensters. Tussen de grote vensters is een cirkelvorm met een kruis aangebracht. Bovenin de gevel bevinden zich twee boogvormige openingen met elk een gemetselde deelzuil die iets terug ligt. De sacristie aan de rechterzijgevel is gedekt met een tentdak en wordt benadrukt door een grote schoorsteen met twee sierbanden. De zaal die aan de rechterzijgevel is gebouwd heeft een tuitgevel als voor- en achtergevel en heeft een zadeldak met zeer flauwe dakhelling. Een tussenlid verbindt de zaal met het woongedeelte van de pastorie, dat bestaat uit twee geschakelde volumes met mansardedaken. De daken worden visueel beklemtoond door schoorstenen en door een gecementeerde band die optisch functioneert als kroonlijst en het traditionele karakter versterkt. De goten liggen op de muur. De vensters hebben witgeschilderde houten kozijnen en ramen met roedenverdeling.

Interieur

De kerk is in de lengte door een arcade verdeeld in een schip met zijbeuken. In de breedte is de kerk door bogen verdeeld in een entreegedeelte, het gedeelte voor de eredienst en het koor. De zuilen zijn uitgevoerd in beton met afwerklaag (gekrabd), behalve in het koor, waar gebouchardeerde hardstenen zuilen met teerlingkapiteel zijn geplaatst. Tussen de bogen zijn trekbalken aangebracht die eenvoudig zijn gedecoreerd met sjablonen. Het metselwerk is licht gecementeerd. De vloer bestaat uit gevoegde betontegels gelegd in schaakbordpatroon. De vensters in de zijgevels zijn gevuld met gekleurd glas-in-lood. Aan beide zijden van de ingang bevindt zich een natuurstenen wijwaterbakje. Het doopvont dat hier was gesitueerd, is verwijderd. In het koor is een baldakijn aangebracht met een altaar van gebouchardeerde hardsteen met een gepolijst blad. In de voormalige Mariakapel rechts naast het koor zijn drie glas-in-loodvensters aangebracht, met afbeeldingen die Maria symboliseren, zoals een hart dat wordt doorboord door een zwaard met aan weerszijden drie dolken. Dit verwijst naar de zeven smarten van Maria. De lelie staat symbool voor de zuiverheid van Maria. Naast de Mariakapel is de doorgang naar de sacristie. In de sacristie bevindt zich een kluis. Een steektrap leidt naar de zolder met een houten gordingenkap. Onder de sacristie is een betonnen kelder. In de rechterzijgevel bevindt zich tevens een doorgang naar een portaal van waaruit een zaal is te bereiken die dienst heeft gedaan als kapel. Dit portaal biedt ook toegang tot de pastorie. Het achterste bouwdeel was bestemd voor de dienstbode, hier bevond zich de keuken (die bij een latere verbouwing is verplaatst). In dit gedeelte bevinden zich leefruimtes, spreekkamers, kantoorruimte, slaapkamers en sanitaire ruimtes.

Waardering

De RK KERK Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand met PASTORIE is van algemeen belang als essentieel toonbeeld van de vroege Wederopbouw vanwege:

de cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een geestelijke en typologische ontwikkeling;
de architectuurhistorische waarde vanwege het bijzondere belang voor de geschiedenis van de architectuur en voor het oeuvre van M.J. Granpré Molière. De kerk is daarnaast van architectuurhistorische waarde vanwege de esthetische kwaliteit van het ontwerp, de compositie van de bouwdelen, maatverhoudingen, materiaalgebruik en de zorgvuldige detaillering die tot uitdrukking komt in het siermetselwerk en de tegeltableaus. Het is een goed voorbeeld van een kerk met de traditionele opbouw van middenschip met zijbeuken, maar de kerk is vernieuwend vanwege het ontwerp van rechte voor- en achtergevels die hoog boven het schip uitsteken, als schermen en het (ten opzichte van de klassieke basiliek) ontbreken van een apsis of koor met zijkapellen;
de stedenbouwkundige waarde vanwege de centrale ligging in de wijk De Heuvel, als hart van het gedeelte van de wijk dat is ontworpen vanuit de parochie-gedachte en vanwege de historisch ruimtelijke relatie met de Brink;
de gaafheid van het exterieur en de hoogwaardige kwaliteit van de samenstellende onderdelen en het belang van de kerk met pastorie in relatie tot de visuele gaafheid van de stedelijke omgeving.

Cultuur Historische Waardekaart

Plattegrond: langwerpig
Dak: zadeldak met pannen
Toren: wel gepland, nooit gebouwd
Materiaalgebruik: baksteen (schoon metselwerk), kunststeen
Bouwperiode: 1952
Bouwstijl: Delftse school
Bijzonderheden: hoge vlakke voor- en achtergevel

Interieur

Bankenplan: basilicaal
Aantal zitplaatsen: oorspronkelijk >900 nu ca. 500
Orgel: Vermeulen Alkmaar 1964
Liturgisch centrum: verhoogd 2 treden, preekstoel verwijderd, priesterkoor afscheiding verwijderd, 'afdak' boven tabernakel
Materiaalgebruik: baksteen, kunststeen, vloer 'stoeptegels'
Verandering / verbouwing: Mariakapel en doopkapel omgewisseld
Overige ruimtes: sacristie met zolder en kelder, dagkapel, bijeenkomsten zaaltje
Bijzonderheden: kapconstructie, schilderingen op 'trekbalken', geen tochtportaal.

Geschiedenis: buiten gebruik september 2008, bestemming: inbouw van buurtvoorzieningen

MIP omschrijving

Naam monument: RK Kerk O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand
Bouwstijl: Traditionalisme
Bouwperiode: 1952
Gevels en materialen: Rode baksteen.
Vensters en deuren: Monumentale ingangspartij kerk in rondboogpoort met gesloten halfrond boogveld.Diverse typen vensters. In kerk 2-delige kozijnen met natuurstenen middenstijl.
Dak en bedekking: Kerk; Zadeldak. Pastorie; Schilddak. Belegd met donkergrijze Hollandse pannen. Idem op lessenaarsdaken zijbeuken kerkgebouw.

Bijzonderheden

Vrijstaand. Plattegrond kerk en pastorie rechthoekig. Gevel kerkgebouw symmetrisch. Gevel pastorie a-symmetrisch. Kerkcomplex aan plein centraal in wijk Heuvelkwartier geintegreerd (wijk opgezet naar beginselen Delftse school). Vormgeving frontgevel geinspireerd door Byzantijnse architectuur.