Den Hout, Houtse Heuvel 10 - Cornelius

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam object:	Cornelius
Genootschap:	Rooms Katholieke kerk
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Oosterhout
Plaats:	Den Hout
Adres:	Houtse Heuvel 10-12
Postcode:	4911AW
Sonneveld-index:	07272
Jaar ingebruikname:	1878
Architect:	P.J. van Genk
Huidige bestemming:	buiten gebruik (2016)
Monument status:	Rijksmonument 31683

Geschiedenis

Plattegrond. Bron: Kerken in het Bisdom Breda, Auteur: Ton van Nijnatten. Uitgeverij: Buijten en Schipperheijn B.V. juni 2004

Mooie neogotische dorpskerk met toren en dakruiter. Uitbreiding in 1904. De kerk is in december 2016 gesloten.

2020 - Kerk gaat verkocht worden.
2020 - Kerk is verkocht: Pastoor Han Akkermans laat weten dat de Catharinaparochie de voormalige Corneliuskerk in Den Hout verkoopt aan de Houtenaren Miranda van Bragt en Jan Vermeulen. Pastoor Akkermans: “Het echtpaar bewoont de oude pastorie naast de kerk. Het doel van de koop is de kerk voor het dorp te behouden en er een maatschappelijke invulling aan te geven: onderwijs, cultuur, welzijn en zorg. Het voorlopig koopcontract is 2 oktober getekend; de definitieve overdracht vindt uiterlijk 31 maart 2021 plaats. De komende maanden zal Miranda van Bragt verdere mededelingen doen over de invulling en het gebruik van de kerk.”

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

In 1877-1878 naar ontwerp van P. van Genk, in vroeg-gotische stijl gebouwde en in schoonwerk opgetrokken basilicale kerk op rechthoekige plattegrond met uitspringend 5/8 gesloten koor; de middenbeuk van vijf traveeën, de transeptarmen van elk een travee, de koortravee en de koorronding zijn tot gelijke hoogte opgetrokken; tegen de westgevel een vierkante toren onder met leien gedekte, ingesnoerde naaldspits en met aan weerszijden een achtkantig traptorentje onder met leien gedekt tentdak en daarop aansluitend, in het verlengde van de zijbeuken de in 1904 opgetrokken en 5/8 gesloten doopkapel (zuidzijde) en kapel van de H. Antonius (noordzijde); aan weerszijden van de koortravee een rechtgesloten zijkapel; alle daken zijn met leien gedekt; boven de viering een achtkantig houten torentje onder ingesnoerde naaldspits; de zijbeuken onder lessenaardak, de koorronding en de kapellen hebben per travee een spitsboogvenster; de middenbeuk, het transept en de koortravee hebben per travee drie gekoppelde spitsboogvensters, waarvan de middelste hoger is dan de uitersten; alle traveeen van elkaar gescheiden d.m.v. steunberen.

Vrijwel gaaf, wit gepleisterd interieur met lichtbruin gesausde afzonderlijke onderdelen (zuilen, schalken en ribben); arcade rustend op eenvoudige kolommen tussen middenschip en zijbeuken; schalken oprijzend vanaf de dekplaten der gepolychromeerde bladkapitelen ter ondersteuning van de rechthoekige ribben der kruisgewelven; muurschilderingen (1904) van het atelier Cuypers te Roermond; blindtriforium met halfzuilen tussen arcade en lichtbeuk; mozaiekvloer in priesterkoor; in kerkruimte vloer in donker rode en gele tegels vervaardigd door Picha te Gent.

Voornaamste interieuronderdelen:

twee altaren (1882), preekstoel (1888) en twee biechtstoelen (1892) van natuursteen (marmer, albast, graniet en witte Caensteen) vervaardigd door Pierre Peeters te Antwerpen. Een communiebank (1880; zwart graniet, wit marmer en Caensteen)
hoogaltaar (1886; Caensteen, drie houten beelden, doopvont (1904; marmer, albast en graniet) vervaardigd door het atelier Ramakers te Geleen.
kruiswegstaties (olieverf op doek; 1883-1889) vervaardigd door F.G.J.(Frans) van Beers te Antwerpen. Mechanisch torenuurwerk, C.v. Dorst, 1901, op gietijzeren stoel, elektrische opwinding.

Omschrijving SKKN

jk 01-10-2012

Door C. Neelissen en A.M.C. Toelen, oktober 1992.
In de veertiende eeuw bestond er te Den Hout reeds een kapel. Ze was gewijd aan de H. Antonius en behoorde bij een gasthuis. Of Willem van Du(i)venvoorde, heer van Oosterhout, haar in 1336 heeft gesticht of dat dit geschiedde door zijn zoon Willem in 1385, is niet geheel duidelijk. Het gasthuis is in later tijd verwoest en de kapel raakte in verval, mede als gevolg van oorlogsomstandigheden en reformatorische activiteiten.

De kapel werd niet opgebouwd, omdat de inwoners van Den Hout gingen kerken in Oosterhout. De grond, waarop de kapel met het gasthuis had gestaan, werd later gedeeltelijk in gebruik genomen als kerkhof (in 1805 toestemming, in 1847 vergroot); gedeeltelijk werd ze gebruikt voor een schoolgebouw.

Op den duur echter groeide de wens tot het verkrijgen van een eigen parochiekerk. In 1787 werd toestemming verleend voor de bouw van een schuurkerk met inpandige pastorie voor het verblijf van een pastoor. De nieuwe kerk, lang 70 en breed 36 voet, werd vrijwel geheel bekostigd door de gelovigen van Den Hout zelf. Ze werd onder bescherming gesteld van de H. Cornelius, de 'boerenheilige', aangeroepen bij veeziekten en stuipen. Op 6 december 1787 vond de wijding plaats door A. Crul, landdeken en pastoor te Oosterhout. De eerste pastoor van de zelfstandige parochie was Gijsbertus van Riel (gestorven 1829). Vanaf het begin hebben er drie altaren gestaan, het hoofdaltaar en twee zijaltaren, gewijd respectievelijk aan Maria en Cornelius. Door de verering van genoemde patroonheilige werd Den Hout een bekende bedevaartplaats, maar of de bedevaarten al direct na 1787 zijn begonnen is niet zeker. Wel staat vast, dat deze in het begin van de jaren dertig van de negentiende eeuw plaatsvonden.

De parochie breidde zich zodanig uit dat er in 1818 een kapelanie moest worden opgericht. Niet lang daarna, in 1836, werd op initiatief van pastoor G. Bakkers (1829-1854) de schuurkerk aanmerkelijk vergroot, hetgeen deels bekostigd werd met een rijkssubsidie van fl. 5.500,-, deels met door de parochianen opgebracht geld. Theodorus van Acker te Oosterhout voerde de verbouwing in de zogenaamde Waterstaatsstijl uit: de kerk kreeg daarbij een nieuwe voorgevel en werd voorzien van een toren met uurwerk en twee klokken. De nieuwe pastorie kwam naast de kerk te staan.

Ruim veertig jaar later werd deze kerk, die naar de mening van de toenmalige bisschop van Breda toch nog altijd het karakter van een schuurkerk had en bovendien te klein was voor de parochie van Den Hout, vervangen door de huidige neogotische kerk. De grote stimulator daartoe was pastoor E. van Dongen (1872-1892). Het ontwerp werd geleverd door architect Petrus Johannes (Piet) van Genk (Bergen op Zoom 1844 - Leur 1919), terwijl H. Leyten te Raamsdonkveer, samen met A. Mulders, belast werd met de uitvoering ervan. Op 16 september 1878, de feestdag van de H. Cornelius, vond de wijding van de nieuwe kerk plaats door Mgr. H. van Beek, bisschop van Breda.

Negen jaar later, op 16 september 1887, werd het feit dat Den Hout honderd jaar geleden een zelfstandige parochie was geworden, plechtig herdacht. In de daaraan voorafgegane en de daaropvolgende jaren werd het gebouw verfraaid met een nieuwe vloer, nieuw meubilair, beeldhouwwerk en schilderingen.

In 1904 werden aan de westzijde twee nieuwe kapellen aangebouwd, één ter ere van de H. Antonius en een doopkapel, beide naar ontwerp van P. van Genk en uitgevoerd door Jan Wijdemans te Den Hot voor fl. 4.763,-. De Antoniuskapel werd bekostigd door Anna Beekmans, de doopkapel door pastoor J. van Breugel (1902-1931).

In de novemberdagen van 1944 werd de kerk zwaar getroffen door granaatvuur: toren, transept, priesterkoor en bijsacristie raakten ernstig beschadigd. Herstel volgde spoedig, maar moest sober gebeuren.

In de jaren 1950 en 1960 ontkwam de kerk niet aan de vernieuwingsdrift. Ze werd 'gezuiverd' van een aantal niet als modern ervaren zaken, waaronder de kruiswegstaties van F. van Beers, het retabel van het hoofdaltaar en de muurschilderingen.

In 1987 heeft de kerk een volledige restauratie ondergaan, waarbij veel van het meubilair, het beeldhouwwerk en de schilderingen van Van Beers werden hersteld.

Biotoop: de kerk is gelegen aan de Houtse Heuvel, een groot driehoekig plein, onbestraat en met bomen begroeid, in het midden van het dorp. Rondom dit plein bevindt zich verder de pastorie uit 1925 en eenvoudige agrarische bebouwing. Direct voor de hoofdingang van de kerk is een H. Hartbeeld geplaatst (inv. nr. 22).

CultuurHistorische Waardekaart

Pastorie

Bouwperiode: 1925
Gevels en Materialen: Bakstenen gevels, kunststenen lateien. Uitgemetselde erkers over tweeverdiepingen met loggia.
Vensters en Deuren: Samengestelde ijzeren vensters met glas-in-lood in bovenlichten, voordeur inportiek onder platdak.
Dak en Bedekking: Schilddak, zadeldak, eindschilden, geglazuurde verbeterde Hollandse pannen.
Motivatie: Van belang wegens gaafheid, onderdeel waardevol complex.
Bijzonderheden: Vormt tesamen met R.K. kerk, H. Hartbeeld en voormaligklooster een straatbeeldtyperend complex aan de oost-zijde van de Houtse Heuvel.

In de media

Uit BN De Stem d.d. 19 juli 2015

Dit najaar wordt duidelijk of de Sint Corneliuskerk in Den Hout kan worden overgedragen aan de Houtse bevolking. De kerk wordt in 2016 aan de eredienst onttrokken en moet in de ogen van de inwoners een multifunctioneel gebouw worden. Het onderzoek naar de mogelijkheid of de bewoners van Den Hout het kerkgebouw kunnen overnemen is met financiële steun van de Provincie Noord Brabant opgestart. In het gebouw zou ook een 'geloofssteunpunt' moeten komen.

Uit BN De Stem, d.d. 18 december 2016

Bomvol zat het zaterdagochtend in de Sint Corneliuskerk in Den Hout. Veel parochianen waren naar de laatste dienst gekomen in de kerk, die vanaf nu op slot gaat. De Stichting Cornelius heeft vorige week woensdag nog een gesprek gehad met parochiebestuur en bisdom over de overname van de kerk. De stichting wil in de kerk een multifuntioneel zakelijke accommodatie vestigen, met een gebedsruimte voor de bevolking van Den Hout. Afgelopen week vond overleg plaats tussen de Stichting Cornelius, het parochiebestuur van de Catharinaparochie en het bisdom van Breda. Bisschop Jan Liesen heeft daar laten weten dat hij positief staat tegenover de overnameplannen, 'met de absolute inzet om er samen snel uit te komen', zoals in een gezamenlijk persbericht staat. Deze stand van zaken werd gisteren tijdens de laatste dienst in de Corneliuskerk aan de bevolking van Den Hout meegedeeld.

Het zal nog minstens een maand duren voor er een definitieve beslissing valt. Op 9 januari 2017 gaan de partijen weer met elkaar om de tafel. De verwachting is dat de overdracht aan de Houtse gemeenschap daarna niet al te lang op zich laat wachten.

De Stichting Cornelius had de kerk aanvankelijk één dag na sluiting, vandaag dus, al willen overnemen, maar, zegt Cees Joosen van de stichting: ,,De hele procedure vergt meer tijd dan we aanvankelijk gedacht hadden. Dat heeft te maken met formele zaken, zoals de kerkwetgeving. De bisschop wil dat dit in ieder geval zorgvuldig wordt afgewerkt en dat kost gewoon meer tijd."

Joosen is positief gestemd: ,,Maandag 9 januari wordt bekeken welke stappen we al gezet hebben en welke we nog moeten nemen. Het is niet zo dat dat het begin is van weer een lange reeks onderhandelingsgesprekken. Na deze bijeenkomst wordt het besluit snel genomen, zo heeft de bisschop ons verzekerd."

De Houtse kerk is een van de drie kerken van de Catharinaparochie die dit jaar de deuren moet sluiten. De Mariakerk is dit jaar verkocht aan een Oosterhouts bedrijf en de Antoniuskerk heeft zijn laatste eredienst op oudejaarsdag. Beide kerken staan in Oosterhout.