Dordrecht, Varkenmarkt - Synagoge

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Genootschap:	Israëlitisch
Provincie:	Zuid-Holland
Gemeente:	Dordrecht
Plaats:	Dordrecht
Adres:	Varkenmarkt
Postcode:
Inventarisatienummer:	01815
Jaar ingebruikname:	1755 / 1856
Architect:	Itz, G.N. ?
Huidige bestemming:	gesloopt
Monument status:	geen

Geschiedenis

Dit was een mooi neoclassicistisch gebouw, dat sterk leek op de door stadsarchitect G.N. Itz ontworpen Oud-Katholieke Kerk in Dordrecht. Misschien is ook deze synagoge ontworpen door Itz.

Een document waarin sprake is van een georganiseerde joodse gemeente dateert van eind 1728 en bevat onder meer enige reglementen. Een kleine tien jaar later werd de joodse begraafplaats buiten de Sluyspoort in het Wilgenbos aangekocht en in 1739 werd in het voormalige klooster Mariaborn een synagoge gevestigd. Binnen de joodse gemeente van Dordrecht hebben zich in de achttiende eeuw talloze conflicten voorgedaan, waarbij de stedelijke overheid tenslotte tussenbeide moest komen. De achtergrond van de vele conflicten werd gevormd door de grote armoede binnen de joodse gemeente. Aanvankelijk verslechterde de situatie in de Franse tijd nog, zodat in 1810 het merendeel der leden van de joodse gemeente was aangewezen op ondersteuning. In de loop van de negentiende eeuw verbeterde de economische toestand enigszins, waardoor er in 1856 een joods gemeenschapscentrum geopend kon worden op de Varkenmarkt. Daarin waren een synagoge, een school en een ruimte voor andere activiteiten gevestigd. Het interieur van de synagoge is door de Duitsers geplunderd. Het meubilair is tijdens de hongerwinter 1944-1945 gebruikt als brandstof. De Torarollen bleven gespaard. De overblijfselen van de synagoge zijn in 1947 verkocht. Het gebouw werd vervolgens in 1965 afgebroken. Tot 1987 zijn er nog op verschillende plaatsen in Dordrecht joodse godsdienstoefeningen gehouden, daarna is de Dordtse joodse gemeente bij die van Rotterdam gevoegd. De oude begraafplaats werd in 1958 geruimd. De stoffelijke resten zijn overgebracht naar de joodse begraafplaats aan de Nieuwe Weg. De Gemeente Dordrecht nam in 1999 het beheer van deze begraafplaats over en restaureerde het metaheerhuisje. (Bron:Historisch Museum)

In het zuiden van Dordrecht ligt de joodse begraafplaats, Nieuweweg 2, Rijksmonument 52272.

Monumentomschrijving Rijksdienst van de Begraafplaats

Israëlitische BEGRAAFPLAATS met bijbehorend METAHEERHUISJE en TOEGANGSHEK. Tussen 1869 en 1870 is deze joodse begraafplaats aangelegd op een gerend stuk grond tussen de Algemene begraafplaats (thans gemeentelijke begraafplaats Essenhof) en de spoorlijn Dordrecht-Breda. Het gaat om de opvolger van de oude joodse begraafplaats aan de Hoogt, die door stadsuitbreidingen te midden van bebouwing was komen te liggen.

Omschrijving

De joodse begraafplaats is toegankelijk via een schuin op de weg geplaatst toegangshek op een brug. Deze brug overspant de sloot die het perceel omgeeft. Het toegangshek heeft twee smeedijzeren hekdelen aan gietijzeren hekpijlers die aan weerszijden voorzien zijn van sierlijke smeedijzeren zijhekken. Op een klein voorterrein tussen hek en metaheerhuisje liggen een aantal,[DT1] 18de-eeuwse grafstenen. Op één van deze stenen is het jaartal 5530 (1770) te lezen. Op het voorterrein is ook een gedenkteken voor de slachtoffers uit de periode 1940-1945 geplaatst. De door beukenhagen aan het zicht onttrokken eigenlijke dodenakker ligt achter het metaheerhuisje. Het metaheerhuisje is gebouwd in de voor de bouwtijd gangbare stijl van het Eclecticisme. Het metaheerhuisje is opgetrokken in baksteen op een rechthoekig grondplan en wordt afgesloten door een plat dak. De gevels worden horizontaal geleed door een gepleisterde plint, een doorgetrokken geprofileerde cordonlijst en een gevelbeëindiging in de vorm van een gepleisterde kroonlijst met uitgemetselde rondboogfriezen. De symmetrische kopgevels zijn vergelijkbaar opgezet, evenals de langsgevels. De kopgevel die naar de entree gericht is, bevat een dubbele rondboogdeur met stolpnaald en rondboogprofielen en heeft een doodssymbool in de vorm van gekruiste knekels met schedel in de zwik boven en tussen de beide rondbogen. De deur wordt geflankeerd door wit geschilderde bepleisterde pilasters met octogonale bekroningen, waartussen de entreepartij bekroond wordt door een wat hoger opgaande, liggende gevelbeëindiging met boogfriesjes. Aan weerzijden van deze entreepartij een spaarveld met een naar beneden gerichte fakkel. De op de begraafplaats georiënteerde kopgevel heeft een dubbele deur met rondboogvormig bovenlicht. De deurvleugels zijn aan de bovenzijde recht afgesloten. Het ijzeren bovenlicht heeft een radiale roedenverdeling. De zijgevels zijn voorzien van twee kleine, ruitvormige vensters met gemetselde, klimmende keperfriezen aan de vensteropeningen. De vensters zijn opgenomen in spaarvelden met bloktandfriezen. De begraafplaats bestaat uit een middenpad met aan weerszijden een grafveld waarin een groot aantal hardstenen stèles op strakke regels staan. De stèles zijn voorzien van teksten in het Hebreeuws en in het Nederlands. De oudste, achter op het terrein staande, stèles dateren uit het jaar dat de begraafplaats in gebruik werd genomen (1871-1873). Zoals gebruikelijk bij joodse begraafplaatsen kent het grafveld zelf geen beplanting en is deze uiterst sober van opzet.

Waardering

Israëlitische begraafplaats met metaheerhuisje en toegangshek, van algemeen belang - vanwege de architectuurhistorische, cultuurhistorische en funerair-historische waarde, - vanwege de typologische kenmerken, sobere opzet en aanleg die karakteristiek is voor een dergelijke dodenakker; - vanwege de architectuurhistorische waarde gelegen in de bijzondere vormgeving en detaillering van het metaheerhuisje en hekwerk alsmede de hoge mate van gaafheid; - vanwege de aanwezige graftekens, die een collectieve betekenis hebben voor het karakter van de begraafplaats door het toegepaste materiaal, vormgeving en en situering; - vanwege de grote genealogische waarde die met de Tweede Wereldoorlog in gedachte een aandenken vormt aan de joodse gemeenschap in Dordrecht en omgeving; - vanwege de de visuele samenhang met de ernaast gelegen gemeentelijke begraafplaats. (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)