Edam, Grote Kerkstraat 59 - Grote of Sint Nicolaaskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Grote of Sint Nicolaaskerk
Genootschap:	PKN Protestantse Gemeente Edam
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Edam-Volendam
Plaats:	Edam
Adres:	Grote Kerkstraat 59
Postcode:	1135BC
Inventarisatienummer:	05368
Jaar ingebruikname:	15e
Architect:
Huidige bestemming:	protestantse kerk
Monument status:	Rijksmonument 14320

Inhoud

1 Geschiedenis
2 Monumentomschrijving Rijksdienst
3 Orgels
4 Externe links
5 Afbeeldingen
- 5.1 Exterieur
- 5.2 Interieur

Geschiedenis

Zeer grote historische hallenkerk met toren. Unieke serie glas-in-loodramen.

Omstreeks 1540 kreeg deze kerk zijn huidige omvang: een hallenkerk met een aanzet van een transept. De kerk is met een lengte van 88 meter en een breedte van 35,5 meter de grootste hallenkerk in West-Europa. De Grote Kerk is tweemaal zwaar getroffen door een stadsbrand. Dit was in 1602 en 1699. Tijdens de laatste brand werd de toren zwaar beschadigd en daarna niet meer opgebouwd. De huidige toren is 42 meter hoog. De fraai gebrandschilderde glazen dateren op een na van 1606 tot 1635. Zij werden na de brand van 1602 geschonken door de Edamse gilden, notabelen, bestuurders en Hollandse steden.

Bij verschillende restauraties is er in verhouding weinig oorspronkelijk glas vervangen. Tijdens de laatste restauratie, die duurde van 1984 tot 1990, is een beschermende beglazing aangebracht voor de gebrandschilderde ramen om verdere aantasting door verwering te voorkomen.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Grote of Sint Nicolaaskerk. Zeer grote laatgotische hallenkerk met westtoren, driebeukig schip, een dwarspand en een driebeukig koor. Librije tegen de zuidzijde van het koor. Uitgebouwd noordportaal. Bekapping, meubilair (preekstoel, doophek, doopbanken, herenbanken, kerkbanken en twee tochtportalen) en gebrandschilderde glazen van na een brand in 1602. Zes laatgotische banken. Zerkenvloer. Koperen lezenaar, doopboog en doopbekkenhouder, XVII. a. hoofdorgel: Orgel met Hoofdwerk en Rugwerk, in 1663 gemaakt door B. Smit. In 1716 gewijzigd door M. Verhofstad. Bij de restauratie van 1980 is de toestand-Verhofstad hersteld. b. kabinetorgel: eenklaviers orgel met acht registers, midden 19de eeuw gemaakt door H. ter Hart. Klokkenstoel met klok van Gerhart Schimmel, 1701, diam. 142,3 cm.

Orgels

Hoofdorgel

Het hoofdorgel is in 1663 door Barend Smit uit Hoorn gebouwd. In 1716 maakt de orgelmaker Matthijs Verhofstadt uit Leiden een nieuwe windlade voor het Hoofdwerk en wijzigt hij de dispositie. De orgelmaker J.G. Gerstenhauer (Monnickendam) repareert het instrument in 1781 en 1786. In 1864 wijzigt de firma Flaes & Brünjes (Amsterdam) de dispositie opnieuw en intoneert het orgel naar de veranderde opvattingen. De orgelmaker H.W. Flentrop (Zaandam) voert een restauratie uit in 1934, waarbij - naar de toenmalige opvattingen - naar herstel van de oorspronkelijke situatie wordt gestreefd. Een algehele restauratie en herstel van de oorspronkelijke dispositie en intonatie voert de firma Flentrop Orgelbouw in 1979/80 uit.

Dispositie:

Hoofdwerk (manuaal 2): Bourdon 16' (1716) - Prestant 8' - Roerfluit 8' - Octaaf 4' - Quint 3' - Superoctaaf 2' - Sexquialter 2⅔' 3 sterk discant (1980) - Mixtuur 1' 4 sterk - Cornet 4' 4 sterk discant (1980) - Trompet 8' bas/discant (1980) - Tremulant.
Rugwerk (manuaal 1): Holpijp 8' - Quintadeen 8' - Prestant 4' - Roerfluit 4' - Spitsquint 3' - Octaaf 2' - Blokfluit 2' - Sexquialter 1 3/5' 1-3 sterk - Scherp 1' 3 sterk (1980) - Trompet 8' bas/discant (1980) - Tremulant.
Pedaal: aangehangen.
Manuaalkoppeling.

Mechanische sleepladen. Omvang Hoofdwerk: C-c3, Rugwerk: CDEFGA-c3, Pedaal: C-d1. Toonhoogte: a1 = 466 Hz. Temperatuur: Werckmeister III. Spaanbalg. Winddruk: 74 mm. WK.

Kabinetorgel

Het kabinetorgel is rond 1840 gebouwd. Op enig moment is het in de hervormde kapel te Edam geplaatst en van een pedaal met een Subbas voorzien. De orgelmaker Ernst Leeflang (Middelharnis) restaureert het in 1947, verwijdert het tongwerk en plaatst een mixtuur. In 1982 restaureert de firma Flentrop Orgelbouw het, herstelt de oorspronkelijke dispositie en plaatst het in de Grote Kerk.

Dispositie:

Manuaal: Prestant 8' discant - Holpijp 8' - Viool 8' discant - Prestant 4' bas/discant - Fluit 4' - Quint 3' bas/discant - Octaaf 2' bas/discant - Terts 1 3/5' discant - Vox humana 8' bas/discant (1982).
Pedaal: aangehangen.

Mechanische sleeplade. Manuaalomvang: C-f3. Pedaalomvang: C-f. Winddruk: 74 mm. WK.

Koororgel

Het koororgel is gebouwd door firma Flentrop in 1959 voor de Hervormde Hulpkerk in Edam. Sinds 1982 wordt dit orgel gebruikt als koororgel in de Grote kerk.