Gasselte, Dorpsstraat 5 - Onze-Lieve-Vrouwekerk (Mariakerk)

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam object:	Onze-Lieve-Vrouwekerk (Mariakerk)
Genootschap:	Protestantse gemeente Gasselte
Provincie:	Drenthe
Gemeente:	Aa en Hunze
Plaats:	Gasselte
Adres:	Dorpsstraat 5
Postcode:	9462PJ
Sonneveld-index:	13988
Jaar ingebruikname:	1787
Architect:	A. Meursing
Huidige bestemming:	Protestantse kerk
Monument status:	Rijksmonument 15942

Geschiedenis

opname 26-04-2007 © Leon Bok

Historische dorpskerk met toren. Bijnaam "Het Witte Kerkje".

De kerk van Gasselte dateert uit de tweede helft van de 13e eeuw en was gewijd aan Onze Lieve Vrouwe. In 1362 werd in de kerk een tweede altaar opgericht, gewijd aan Sint Catharina. In de loop der eeuwen is de kerk meerdere malen gerestaureerd, het laatst in 1979. De toren dateert uit 1787 en biedt plaats aan de luidklok uit 1603, die voordien in een afzonderlijke klokkenstoel heeft gehangen. Bij een restauratie in 1851 werd een nieuw dak met blauwe pannen aangebracht en werden de buitenmuren gewit. Het interieur van de kerk heeft tijdens de tachtigjarige oorlog (1568 - 1648) veel te lijden gehad van de inkwartiering van soldaten. De soldaten hadden bedsteden in de kerk getimmerd. Ook gingen de soldaten tijdens de kerkdiensten gewoon door met hun dagelijkse bezigheden. Het lawaai overstemde zelfs de preek. Ook hebben de tijdelijke bewoners alles wat brandbaar was opgestookt om te koken. Daar is de complete houten preekstoel aan opgegaan.

Op 10 mei 1598 werd de tot dan toe rooms-katholieke kerk, net als de overige kerken in Drenthe, op last van Willem Lodewijk van Nassau, protestants. Tot en met 2004 was de kerk in gebruik bij de Hervormde Gemeente Gasselte. Op 2 januari 2005 is, als gevolg van de landelijke kerkfusie, de naam veranderd in Protestantse Gemeente te Gasselte.

De kerk staat op de rand van een hoge es. In de voorchristelijke tijd werd hier al begraven. Het huidige kerkhof rondom de kerk is met zijn meer dan 100 zerken voor Drenthe vrij uniek. In de loop van de eeuwen zijn hier ongeveer 5.000 mensen begraven. De muur voor de kerk is in 1613 gemaakt van oude kloostermoppen, afkomstig van het klooster in Assen. Tot 1809 werden aanzienlijke personen in de kerk begraven. Er zijn twee zerken bewaard gebleven. Tot het interieur behoren een eikenhouten preekstoel, avondmaalstafel, doopbekken en een offerblok uit de 17e eeuw. Het orgel is in 1839 gebouwd door Johan Christoff Schreuer uit Coevorden en in 1995 en deze kerk geplaatst. In 2002 werd een restauratie uitgevoerd. Kerkgebouw, orgel en kerkhof zijn aangemerkt als monument.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

opname 26-04-2007 © Leon Bok

Op de rand van de hoge es gebouwd in aanleg wellicht nog tweede helft 13de-eeuwse kerk, die in de loop van haar bestaan vele malen is verbouwd en hersteld, onder meer na verwoestingen in de 16de en 17de eeuw. Een smalle raamnis en een dodennisje dateren van omstreeks 1450; de dakruiter, met klok uit 1603, van 1787. In 1851 werd boven schip en koor een doorlopend gepleisterd tongewelf aangebracht en werden de buitenmuren gepleisterd. Deze afwerklaag werd na 1945 verwijderd en vervangen door een witte verflaag. Tijdens de restauratie van 1963 werden in de noordmuur de bouwsporen aangetroffen van twee muraalbogen, die kunnen wijzen op romano-gotische koepelgewelven. Het smalle dichtgezette spitsboogvenster in de noordmuur werd reeds in de gotisch periode door de muraalboog heen gebroken, hetgeen betekent dat toen reeds de gewelven waren ingestort of dat deze nooit werden uitgevoerd. Bij voornoemde restauratie werden de omtrekken van de muraalbogen in het pleisterwerk aangegeven, evenals die van het kerkhofpoortje in de noordmuur, dat in 1787 tijdens een verbouwing werd dichtgezet. Een steen in de noordmuur, welke zich vroeger boven de hoofdingang aan de westzijde bevond, herinnert aan deze verbouwing onder leiding van de architect A. Meursing. Bij deze gelegenheid werden voorts in het koor twee vensters verplaatst en werd het middelste venster dichtgezet. Getuige een gedenksteen in de zuidmuur werden in 1957 kerk en toren hersteld.

Exterieur

Eenvoudig witgeschilderd zaalkerkje met driezijdige koorsluiting en met geglazuurde blauwe pannen belegd schilddak, waarop aan de westzijde een met houten dakspanen beklede dakruiter met ingesnoerde, leiengedekte naaldspits met torenhaan. Schip en koor zijn regelmatig ingedeeld door rondboogvensters met houten tracering. Ingang aan westzijde; kerkhofpoortje in de noordmuur. In de dakruiter bevindt zich een klokkenstoel met klok van F. van Butgen uit 1603 (diam. 80 cm).

Interieur

In het interieur, waarvan de vloer is belegd met rode en grijze plavuizen, zijn onder meer van belang:

De zeskante eikenhouten preekstoel met klankbord van omstreeks 1630, met nisversiering op de panelen, cartouches op de bovenrand en ebbenhouten inlegwerk; de knop van de kuip werd in 1963 aangebracht;
Het laat-17de-eeuwse (1681) houten offerblok (armpaal) met ijzerbeslag;
Het koperen doopbekken uit 1696 op smeedijzeren standaard uit omstreeks 1780;
De vroeg-17de-eeuwse avondmaalstafel in Hollandse Renaissancestijl;
Voor de verhoogde koorvloer een sarcofaagdeksel uit de 9de of 10de eeuw en, in de vloer van het koor, twee 18de-eeuwse zerken, gewijd aan respectievelijk schulte Jan Alingh en Jan Hilbingh, lid van de landdag;
Tegen het koor twee vermoedelijk 13de-eeuwse sarcofaagdeksels, waarvan de een van rode Weserberglandsteen, de ander van Gildehauser zandsteen.

Waardering

In aanleg wellicht nog tweede helft 13de-eeuws kerkgebouw van algemeen belang wegens:

Ouderdom en bouwgeschiedenis;
De sobere, maar verzorgde vormgeving;
De waardevolle interieur-onderdelen;
De markante ligging aan de rand van de hoge es.

Orgel

J.C. Scheuer & Zoon orgel

Op 7 juli 1995 is een nieuw orgel van Bakker & Timmenga in gebruik genomen in de Hervormde Kerk te Gasselte. Het orgel is opgebouwd in de kas die Spiering in 1929 voor de kerk maakte. De oude (zinken) frontpijpen zijn ook behouden. Het pijpwerk van het nieuwe orgel is afkomstig uit de Hervormde Kerk te Woudsend, en gemaakt door J.C. Scheuer. Het heeft van 1839 tot 1937 in de kerk dienst gedaan, en is toen opgeslagen bij Bakker & Timmenga. Zij plaatsten het in 1950 in de Gereformeerde Kerk te Kollumerpomp, maar een deel van het Scheuer-pijpwerk was toen reeds verwerkt in het orgel van de Hervormde Kerk van Hemrik. In 1973 kocht men in Kollumerpomp een ander orgel, en werd het oude weer opgeslagen bij Bakker & Timmenga. De oude Bourdon 16' van Scheuer werd in 1956 geplaatst in het orgel van de Hervormde Kerk te Engwierum. Er werden drie plaatsen gereserveerd, voor een Bourdon 16', een Mixtuur IV sterk en een Trompet 8'. In 2001 is de tweede fase van de reconstructie van het orgel uitgevoerd. Er werd een nieuwe orgelkas gemaakt in de stijl van Scheuer. De oude Bourdon 16' werd aangekocht en de dispositie werd uitgebreid met de Mixtuur en de Trompet.