Groede, Molenstraat 28 - Evangelisch Lutherse Kerk (1742 - 1989)
Uit Reliwiki
| Algemene gegevens | |
|---|---|
| Naam kerk: | Evangelisch Lutherse Kerk |
| Genootschap: | Evangelisch Lutherse Kerk |
| Provincie: | Zeeland |
| Gemeente: | Sluis |
| Plaats: | Groede |
| Adres: | Molenstraat 28 |
| Postcode: | 4503BB |
| Inventarisatienummer: | |
| Jaar ingebruikname: | 1742 |
| Architect: | na te gaan |
| Huidige bestemming: | cultureel centrum |
| Monument status: | Rijksmonument 31514 |
Geschiedenis
Classicistische zaalkerk zonder toren.
Monumentomschrijving Rijksdienst
Lutherse Kerk. Eenvoudig zaalgebouwtje, zonder toren, onder schilddak. De muurvlakken zijn verdeeld door lisenen. Boogvensters. Aan de straatzijde een eenvoudige ingangspartij.
Gebouwomschrijving SKKN
Het begin van de Lutherse gemeente te Groede moet in feite worden gezocht bij het vertrek van een groep inwoners van Dörn(n)berg in het aartsbisdom Salzburg in het najaar van 1732. Het strenge optreden van de in 1727 benoemde bisschop daar, Leopold von Firmian, deed vele protestanten er besluiten om te vluchten. Enige maanden eerder reeds was er op initiatief van de Lutherse gemeente in Middelburg een groep van 59 emigranten uit Salzburg naar Walcheren gehaald en ondergebracht in de steden Middelburg, Veere en Vlissingen. Vanwege het tekort aan arbeidskrachten in het Vrije van Sluis, een gebied in Staats-Vlaanderen dat overeenkomt met het huidige West Zeeuws-Vlaanderen, richtten de bestuurders zich tot de Staten-Generaal met het verzoek een groep van ongeveer 800 Salzburgers te mogen opnemen.
Op 29 november van het genoemde jaar vertrokken 784 Lutheranen per schip onder leiding van de jonge predikant Johannes Gottlob Fischer. Na een tocht met vele ontberingen en onderbrekingen kwamen op 9 maart 1733 achttien schepen aan in de buurt van Breskens. De mensen werden verspreid over dorpen, buurtschappen en polders van het Vrije van Sluis.
De onderneming beantwoordde echter niet geheel aan de wederzijdse verwachtingen. De vroegere zoutmijn-werkers bleken weinig geschikt voor het aangeboden werk in de landbouw. Allerlei ziekten eisten reeds na korte tijd tientallen slachtoffers. Ook de verdeling van de groep over de regio zorgde voor problemen. Vanwege de moeilijke bereikbaarheid van een aantal plaatsen moest predikant Fischer, later met steun van zijn Middelburgse collega's, voortdurend van her naar der reizen. Reeds na een half jaar, op 7 september, vertrok het eerste schip met Salzburgers weer terug richting Duitse landen. Nog vier schepen volgden in hetzelfde jaar. In 1734 waren er in het Vrije van Sluis nog 224 Salzburgers over, in 1741 nog een groep van 171. De meesten van hen woonden in Groede. In 1737 telde men daar 102 emigranten, in Schoondijke 29 en in Nieuwvliet 15.
Vanwege de concentratie van Salzburgers in Groede ontwikkelde deze plaats zich in korte tijd tot het centrum van de Lutherse gemeente in het Vrije van Sluis. Tot 1743 mochten de Lutheranen er gebruik maken van de Nederduits Gereformeerde kerk. In dat jaar werd het verlangen naar een eigen kerkgebouw gerealiseerd. Op 28 mei 1742 was daarvoor de eerste steen gelegd door J.G. Fischer. Het kerkgebouw werd ingewijd op 1 september van het jaar daarop door de predikanten F.H. Vogt en H. van Garél. De eenvoudige zaalkerk werd gebouwd met financiële steun van de Lutherse gemeente te Amsterdam.
Behalve een kerk stichtten de Luthersen hier ook een school, de enige die ons land heeft gekend. In de tweede helft van de achttiende eeuw groeide het getal Lutheranen weer tot boven de 200 zielen, vooral ten gevolge van de legering destijds van uit de Duitse landen afkomstige Lutherse soldaten. In de loop van de negentiende eeuw echter daalde hun aantal sterk onder andere vanwege vermenging met Hervormden. Op 1 januari 1989 fuseerde de gemeente Groede met die van Middelburg en Vlissingen. Voortaan vormden ze een gemeente, de Evangelisch Lutherse gemeente Middelburg. Het kerkgebouw werd in 1991 verkocht aan de Stichting Monumentenbehoud Groede, die het na een grondige restauratie wil gaan exploiteren voor culturele activiteiten.
In het concept van een bruikleenovereenkomst van 12-02-1993 worden alle in deze inventarislijst beschreven voorwerpen, met uitzondering van de nrs. 2 en 3 (kansel met lezenaar) door de kerkenraad van de Evangelisch-Lutherse gemeente Groede/Middelburg/Vlissingen in bruikleen afgestaan aan de Stichting Groede. De nummers 4, 5, 6, 7, 9, 15 en 16 werden in december 1991 naar het Rijksarchief Zeeland te Middelburg overgebracht (mondelinge mededeling). Voorts werden een aantal kostbare voorwerpen overgebracht naar de Lutherse kerk te Middelburg, zie Appendix, A2.
Stand van zaken maart 2020
In de Lutherse kerk in Groede worden geen diensten meer gehouden. Tot voor kort waren er nog enkele diensten in de Grote kerk (NH) maar vanaf dit jaar zijn deze gestopt. Er zijn ook bijna geen leden meer.
De kerk is eigendom van de stichting Vlaemsch erfgoed. Zij beheren ook een erfgoedstraatje (Slijkstraat) met daarin allerlei winkeltjes zoals een bakker, smederij, snoepgoedwinkel en café zoals dat begin 1900 gebruikelijk was. In de kerk is een tentoonstelling ingericht over de vroegere Lutherse gemeente en over de 'Salzburgers', de oorspronkelijke stichters. Deze is op verzoek te bezichtigen. Verder wordt er sporadisch een tentoonstelling of concert gehouden.
Het avondmaalszilver bevindt zich in het Luther Museum Amsterdam, het zilver van de kerk in Middelburg bevindt zich in het Catharijne Convent te Utrecht, en dat van Vlissingen is aanwezig in de tentoonstelling in Groede. [bron: mailwisseling met de secretaris van de Lutherse gemeente Middelburg, maart 2020]
Externe links
- Meer afbeeldingen op WikiMedia
- Lutherse kerk Groede op de website van VVV Zeeland
- Lutherse kerk Groede op de website van Luthers Zeeland
- Lutherse kerk Groede op de website van Vlaemsch Erfgoed
- "Lutherse vluchtelingen in gereformeerd Groede", Nederlands Dagblad 14 juli 2018
- Lutherse kerk Groede op de website "Orgels in Zeeland"
Afbeeldingen
Exterieur
kopie oude ansicht
