Oostkapelle, Waterstraat 4 - Dorpskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Dorpskerk
Genootschap:	PKN Ned. Hervormd
Provincie:	Zeeland
Gemeente:	Veere
Plaats:	Oostkapelle
Adres:	Waterstraat 2
Postcode:	4356BJ
Inventarisatienummer:	06672
Jaar ingebruikname:	15e
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 42167 (Kerk) 42166 (Toren)

Geschiedenis

Relatief kleine kerk met zeer grote historische toren. Oorspronkelijk was de kerk gewijd aan Sint Willibrord.

Geschiedenis. Bron: pgooostkapelle.nl

Geschiedenis

Beknopte plaatselijke kerkgeschiedenis

Oostkapelle is één van de eerste Zeeuwse dorpen waar een parochie en een kerk werden gesticht. De oudste kerk van Zeeland was de Middelburgse Westmonster- of Sint-Maartenskerk. Deze Westmonster was de moederkerk van alle parochies op Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland. Vóór het midden van de 11de eeuw werden op Walcheren de eerste drie dochterkerken gesticht: Souburg, Westkapelle en Oostkapelle.

Op hun beurt fungeerden deze dochterkerken zelf als moederparochie voor andere kerken in hun omgeving. De kerk in Oostkapelle was gewijd aan de Engelse missionaris Sint-Willibrord, die in de 7de eeuw al op Walcheren had gepreekt.

Vanuit Oostkapelle werden andere kerken in de omgeving gesticht, dochterkerken kwamen er o.a. in Domburg, Grijpskerke, Serooskerke, Mariekerke, Poppendamme. Dat Oostkapelle alzo een ‘moederkerk’ was, is nog herkenbaar aan de bouw van de kerktoren uit de 14de eeuw: op de vier hoeken van de toren stonden vroeger naast de spits kleine hoektorentjes. De 49 meter hoge toren diende als herkenningspunt in de omgeving en ook als baken voor de scheepvaart.

Tegen de toren aan stond tot in de 16de eeuw een Rooms-katholiek kerkgebouw dat groter was dan de huidige kerk. Sporen van het anderhalf meter hogere dak zijn op de torenmuur nog zichtbaar boven het huidige dak. De oude kerk werd ook gebruikt door de abt van Middelburg als hij ’s zomers vertoefde op zijn buitenplaats Westhove. Aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog werden bij het beleg van Middelburg van 1572 tot 1574, door zowel Geuzen als Spanjaarden alle dorpskerken op Walcheren geplunderd en in brand gestoken. Stormen en overstromingen deden de rest. In Oostkapelle overleefde alleen de stevige toren deze verwoestingen. Nadat in 1574 de Spanjaarden zich overgaven, ging heel Walcheren over tot de Reformatie en Kerkhervorming, hierin gestuurd en gesteund door de overheid.

Beknopte geschiedenis Hervormde Gemeente

Op 1 augustus 1579 deed Johan de Pourck als eerste predikant zijn intrede te midden van de pas gestichte Hervormde Gemeente te Oostkapelle, in een nieuw opgebouwd houten kerkgebouw. Een zware storm woei in maart 1582 dit houten kerkgebouw echter om. Er kwam in 1585 een nieuw klein stenen kerkbouw tegen de toren aan en deze werd in 1610 uitgebouwd tot de omvang van de kerk zoals die nu nog steeds is. De eerste predikant bleef tot aan zijn dood in 1602 in Oostkapelle en was dus 23 jaar hier werkzaam. Naar hem is de straat ten noordoosten van de kerk genoemd. Sinds de stichting op 1 augustus 1579 tot de fusie op 26 oktober 2005 hebben 37 opeenvolgende predikanten de Hervormde Gemeente te Oostkapelle gediend.

In de kerk werd tot 1792 begraven, het gold dan gegoede inwoners van het dorp. Herkenbaar is nu nog o.a. in het voorportaal van de kerk de grafsteen van de 17de eeuwse ambachtsheer Willem Le Sage en zijn vrouw Agnes de Vroe. In de kerk hingen vroeger familiewapenschilden van voorname Oostkapelse families en had de ambachtsheer een speciale bank. Na de Bataafse omwenteling werd in 1798 dit alles weggehaald als niet meer passend bij de toen bepalende Franse politiek van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Het kerkmeubilair werd ook later regelmatig vervangen, alleen de uit 1650 daterende preekstoel en beide tekstborden met de 10 geboden herinneren nog aan het oude interieur. Voor de begeleiding van de gemeentezang werd eerst in 1873 een kamerorgel aangeschaft. In 1903 werd dit vervangen door een groter orgel (gemaakt door de firma Sauer) en dat nog steeds dienst doet. De vergulde houten beelden die het eerdere kamerorgel sierden, werden nu geplaatst op de balustrade van het orgelplatform. In de jaren 1957 en 1958 vond een grote verbouwing plaats, waarbij het interieur werd omgedraaid en de zitrichting weer gericht is naar het oosten, zoals in de allereerste kerk. De hoofdingang kwam zo weer onder de toren en de preekstoel aan de tegenoverliggende zijde van de kerk. De kerk kreeg nieuw meubilair en verwarming. De begraafplaats rond het kerkgebouw was reeds in 1867 gesloten; in 1966 werden de huisjes (aan de Waterstraat), de voormalige consistorie en het voormalige gemeentehuis (beide aan de Dorpsstraat) afgebroken, zodat het zicht op het kerkgebouw weer helder werd en er ruimte vrijkwam voor parkeerplaatsen. De kerk staat sindsdien centraal in het dorp als plek voor inspiratie en ontmoeting.

Beknopte geschiedenis Gereformeerde Kerk

Op 8 juni 1890 werd in de geest van de Doleantie, in een schuur aan de Aagtekerkseweg 4 een nieuwe kerkelijke gemeenschap in Oostkapelle geïnstitueerd. 24 leden van de Hervormde gemeente, die het niet eens waren met de door de overheid bepaalde nieuwe synodale reglementen, sloten zich hierbij aan. Zij beschouwden zich niet als scheurmakers, maar toen als de ware voortzetting van de Kerkhervorming en Reformatie. Een eerste hulpkerk werd op 2 november 1890 aan de Brouwerijstraat 38.a. in gebruik genomen. Een eerste eigen predikant kwam er pas 9 jaar later, met dominee M.F. Visser, die in de Dorpsstraat (nu nr.58-60) woonde en 5 jaar predikant was in Oostkapelle. Naar hem is een straat in het centrum van Oostkapelle genoemd. Sinds de instituering op 8 juni 1890 tot de fusie op 26 oktober 2005 hebben 17 opeenvolgende predikanten de Gereformeerde Kerk van Oostkapelle gediend. Het ledental van de Gereformeerde kerk bleef stijgen, in 1900 telde men 123 belijdende leden, daarom werd besloten tot nieuwbouw. Aan de Brouwerijstraat 3 werd op 28 oktober 1908 het nieuwe kerkgebouw in gebruik genomen, in 1910 werd hierin het kerkorgel geplaatst. Later volgden nog interne veranderingen en verbouwingen. De Gereformeerde kerk bleef groeien, in 1977 werd het hoogste aantal geteld: 658 leden. Opnieuw werd besloten tot nieuwbouw, nu aan de andere kant van het dorp. In december 1984 werd het nieuwe kerkgebouw met een nieuw multifunctioneel gebouw (inclusief jeugdzolder) in gebruik genomen aan de Duinweg 36.a. De kerkzaal biedt ruimte voor 300 kerkgangers, met mogelijkheid tot uitbreiding voor 500 kerkgangers. Het kerkorgel is gemaakt door R. Kamp uit Zwolle. De ingemetselde steen uit het vorige gebouw werd meegenomen in het nieuwe gebouw: ‘De Heere zegene u uit Zion’ (Psalm 134). Na de bouw van de kerk, werd steeds vaker toenadering gezocht met de Hervormde Gemeente, onder andere ook via de landelijke Samen-op-Weg initiatieven. Op 28 januari 1990 werd voor het eerst in een gezamenlijke kerkdienst samen het Heilig Avondmaal gevierd.

Recente geschiedenis Protestantse Gemeente

Op 1 januari 2003 werd een federatie overeenkomst getekend tussen de Hervormde Gemeente te Oostkapelle en de Gereformeerde Kerk van Oostkapelle. Vanaf dat moment was er sprake van een Samen-op-Weg (SOW) Gemeente te Oostkapelle. Na de landelijke fusie en de stichting op 1 mei 2004 van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) kon men ook toewerken naar een plaatselijke fusie. Op 26 oktober 2005 was de fusie van beide kerkelijke gemeenten een feit en sindsdien is er sprake van een Protestantse Gemeente te Oostkapelle.

De Protestantse Gemeente te Oostkapelle heeft thans de beschikking over 4 gebouwen (2 kerkgebouwen, 1 kerkcentrum en 1 pastorie): de protestantse Dorpskerk aan de Waterstraat 2, de protestantse Zionskerk aan de Duinweg 36.a., het Protestants Kerkcentrum aan de Johan de Pourckstraat 2 en de protestantse pastorie aan de Duinweg 36. Aan de gemeente zijn thans verbonden als betaalde krachten: een full-time predikant, een koster en een organist. Daarnaast zijn meer dan 100 vrijwilligers actief. De Protestantse Gemeente te Oostkapelle wordt bestuurd door een kerkenraad bestaande uit 22 leden, met predikant, ouderlingen, ouderling-kerkrentmeesters en diakenen.

Kerkelijk archief

De Protestantse Gemeente te Oostkapelle bestaat sinds 2005. Deze gemeente is ontstaan door een fusie van de plaatselijke Hervormde gemeente en Gereformeerde kerk. Deze beide kerkelijke gemeenten hebben een lang bestaan gehad. De Hervormde gemeente meer dan 400 jaar. Bijna alles wat er in deze kerkelijke gemeenten is gebeurd, is schriftelijk vastgelegd. In de loop van het bestaan van de kerkelijke gemeenten, is dat heel wat. Deze stukken worden vaak op de zolders in de kerkgebouwen of de consistories bewaard. Dat noemen we “het archief” van de kerk. Je moet hierbij denken aan het doopregister en de notulen van de vergaderingen van de diverse instanties binnen de kerk. Bij de Hervormde gemeente zijn het veel meer zaken dan bij de Gereformeerde kerk in Oostkapelle. In 1979 is er een boekje uitgegeven met de titel: 400 jaar Hervormde gemeente te Oostkapelle 1579 - 1979. Het is geschreven door A. J. de Broekert uit Oostkapelle. In dit boekje wordt een levendige beschrijving gegeven van het ontstaan van de Hervormde gemeente en het vervolg daarop. Ingevolge de Archiefwet zijn veel stukken uit het kerkarchief overgebracht naar het Rijksarchief Zeeland in Middelburg. Van de Hervormde gemeente bestaat de Inventaris op het archief van de Hervormde gemeente in Oostkapelle van september 1986. Daarop is een supplement-inventaris gevolgd in 1988. Van de Gereformeerde kerk in Oostkapelle bestaat tot nog toe alleen een selectielijst, welke een opsomming geeft van de aanwezige stukken in het archief. Deze loopt van 1890 tot 2001.

Het archief van de kerk

Bronvermelding

Voor een meer uitgebreide en gedetailleerdere beschrijving van de geschiedenis, verwijzen we naar enkele boeken en brochures, waarvan gebruik is gemaakt bij het schrijven van het bovenstaande: H.M. Kesteloo en J. Geldof Lz., Oostkapelle in woord en beeld (1936) A.J. de Broekert, 400 jaar Hervormde Gemeente te Oostkapelle 1579-1979 (1979) L.H.C. Cornelisse, Gereformeerde Kerk Oostkapelle 1890-1990 (1990) C. de Voogd en J. Zwemer, Toren en Kerkgebouw Oostkapelle door de Bril van de Koster (2008) R. van den Berge, Oostkapelle Buitenplaats van Walcheren (2013)

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

Hervormde kerk. Rechtgesloten eenbeukige kerk met aangebouwde consistorie en een forse toren van drie geledingen, met steunberen, een halfronde traptoren en een achtkantige spits. De toren dateert uit de 14de eeuw. Het in oorsprong 15de eeuwse schip werd in 1572 verwoest en in 1585 herbouwd. De resten van het koor zijn in 1610 gesloopt. De kerk is in 1822 verbouwd en kreeg in 1886 een nieuw plafond. Preekstoel uit ca 1650. 17de eeuwse wapendragende leeuwen op natuurstenen hekposten bij de ingang van het kerkterrein. Mechanisch torenuurwerk, J. van de Kerkhof, elektrische opwinding, staat buiten gebruik opgesteld.

Toren

De massale, laat 14de eeuwse toren heeft haakse steunberen, spitsbogen, nissen, achtkante spits en rond uitgebouwde traptoren. Kruisgewelf op draagstenen met koppen.

Orgel

Het orgel is in 1903 als opus 893 gebouwd door de firma W. Sauer (Frankfurt/Oder). In 1974 wordt het gerestaureerd door de firma Pels & Van Leeuwen (Waardenburg).

Dispositie

Manuaal, in zwelkast: Principal 8' - Floete 8' - Salicional 8' - Gedackt 8' - Octave 4' - Rauschquinte 2⅔'-2'.
Pedaal: Subbass 16'.
Koppeling: Pedalkoppel.
Speelhulpen: Tutti.

Pneumatische kegelladen. Manuaalomvang: C-f3. Pedaalomvang: C-d1.