Veenendaal, Zandstraat 39 - Eben Haëzer (1865 - 1926)

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Eben Haëzer
Genootschap:	Christelijke Gereformeerde Kerk
Provincie:	Utrecht
Gemeente:	Veenendaal
Plaats:	Veenendaal
Adres:	Zandstraat 39
Postcode:	3901CH
Sonneveld-index:	04469
Jaar ingebruikname:	1865
Architect:
Huidige bestemming:	herbestemd
Monument status:	geen

Geschiedenis

Deze voormalige kerk is in 1865 gebouwd als Christelijke Gereformeerde kerk. Een afscheidingskerkje dus. Het heeft dienst gedaan tussen 1865 en 1926 en droeg de naam Eben Haëzer. Het werd in 1926 gesloten, omdat toen aan de (latere) Beatrixstraat een nieuwe kerk in gebruik werd genomen. De oude kerk werd voor 3350 gulden verkocht aan timmerman Marinus van Doorn die er een opslagruimte van maakte. Er zijn bij de Historische Vereniging Oud-Veenendaal plannen om het voormalige kerkje te kopen en te restaureren om het daarna een nieuwe bestemming te geven.

2022 - Het gaat crescendo met de restauratie en transformatie van het kerkje Eben Haëzer aan de Zandstraat. Het pand, ooit in gebruik als Christelijke Gereformeerde Kerk, in eerste aanleg daterend uit 1865 en uitgebreid in 1911, verrijst langzaam maar zeker uit de as. Na de ingebruikname is het de bedoeling dat er een publicatie komt over het kerkgenootschap, het pand en de bijzondere transformatie.

In de media

Uit Veenendaalse Courant, 24 april 2016

Vanaf de openbare weg is de historische parel in verval niet te zien. Dat was ook precies de bedoeling bij de bouw van het afscheidingskerkje Eben Haëzer, achter de Zandstraat 39. Anderhalve eeuw geleden werd de kerk in gebruik genomen. Inmiddels dient het gebouw alweer 87 jaar als opslagplaats. Maar het is wel een gemeentelijk monument. De Historische Vereniging Oud Veenendaal (HVOV) denkt aan de oprichting van een initiatiefgroep 'tot behoud van het kerkje aan de Zandstraat'

,,Wij denken dat we als HVOV moeten proberen ten aanzien van monumenten nog meer initiatief te tonen om te voorkomen dat er nog meer verloren gaat in Veenendaal, zegt voorzitter Bert van den Bos van de HVOV. De kerk werd in 1864 in gebruik genomen. Leen Boot, oud medewerker van het Openluchtmuseum in Arnhem, heeft de historie van het weinig zichtbare kerkgebouw beschreven in het blad Oud Veenendaal van de HVOV. ,,De kerk werd in die dagen toegestaan, maar moest zo min mogelijk opvallen.

Kerken van de afgescheiden Christelijk Gereformeerde Kerk werden meestal gebouwd achter bestaande bebouwing, bereikbaar via een gang of poort. Zo ook in Veenendaal. Het wordt omschreven als een 'grauw gepleisterd gebouw dat nauwelijks als kerk is te herkennen'. Dat valt echter wel mee, de kerkramen, of waar die hebben gezeten, zijn nog goed zichtbaar.

De van de Hervormde Kerk afgescheidenen werden aanvankelijk vervolgd. Een Lijfstraffelijk Wetboek verbood samenkomsten van meer dan twintig personen. De afgescheidenen kwamen samen op verschillende plekken, in huiskamers en schuren. Aan het Zand en aan de Gortsteeg. Aan het verbod werd strikt de hand gehouden. Zo deelde de Staatsraad Gouverneur aan de burgemeester van Veenendaal mee dat hij 'tot mijn leedwezen heeft vernomen dat ook in uwe gemeente onwettige godsdienstige bijeenkomsten plaats hebben'.

Later volgde erkenning van de afgescheidenen door Koning Willem I. De Veenendaalse kerkelijke gemeente, bestaande uit 47 leden waarvan 27 kinderen, had vooruitlopend op de erkenning al bouwgrond aangekocht aan de Zandstraat. Bij Willem Achterberg, fabriceur in wol. In die dagen liep de Grift nog door de Zandstraat.

Bij de opening van het kerkgebouw kreeg het gemeentebestuur een uitnodiging, maar daar werd geen gebruik van gemaakt, laat Leen Boot anderhalve eeuw later weten. Het betreft een zaalkerk, een rechthoekig gebouw met een lengte van 14 meter en een breedte van 7,60 meter. Opgetrokken in rode baksteen, met in de lange gevels gietijzeren halfronde vensters, als kerkramen herkenbaar. Door de jaren heen werd de ruimte te klein voor het groeiend aantal kerkleden. Er wordt gedacht aan een verbouwing, er ontstaat een conflict over het recht van overpad met de buren en in 1927 wordt aan het Boerseland, nu de Beatrixstraat, een nieuw kerkgebouw neergezet. Het kerkje aan de Zandstraat wordt voor 3.350 gulden verkocht aan timmerman Marinus van Doorn, in tweeën gedeeld en als pakhuis in gebruik genomen.

Bert van den Bos zou graag zien dat ook vanuit de gemeente meer initiatief wordt ontwikkeld voor behoud van historische pareltjes, zoals dit kerkgebouw. ,,Tot nu toe zien we alleen maar afbraak, zoals de Juliahoeve aan de Zandheuvelweg, het boerderijtje in het Ruisseveen (Distelvink) en verbouwingen in panden aan de Kerkewijk. Er is kennelijk ook (meer) particulier initiatief nodig. De HVOV roept vrijwilligers op te helpen bij de oprichting van een werkgroep.