Velp, Kerkstraat 32 - Grote Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Grote Kerk
Genootschap:	PKN - Protestantse gemeente Velp
Provincie:	Gelderland
Gemeente:	Rheden
Plaats:	Velp
Adres:	Kerkstraat 32
Postcode:	6883HT
Inventarisatienummer:	12304
Jaar ingebruikname:	1841
Architect:	Jenni, E.
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 504520

Geschiedenis

Neoclassicistische kerk met dakruiter op de voorgevel. Gebouwd als Ned. Hervormde kerk. Verving de veel te klein geworden historische "Oude Jan".

Ontstaan en achtergronden

Reeds in 1824 werd aan de Koning een verzoek gedaan om het stichten van een nieuw kerkgebouw goed te keuren. Na 1825 nam het inwonertal van Velp in tien jaar toe van ca. 700 inwoners tot het dubbele aantal van ongeveer 1500. De oude kerk, de “Oude Jan", bood nu te weinig ruimte en verkeerde in een bouwvallige staat. Ruimte voor uitbreiding was er niet door aanwezigheid van het kerkhof rondom de Oude Jan. Een nieuw verzoek aan de Koning in 1836 werd goedgekeurd en in 1843 werd een rijkssubsidie ontvangen van Fl. 480.

Waterstaatskerk

Doordat kerkbouw in die tijd onder het Ministerie van Waterstaat viel, worden kerken die toen gebouwd werden zgn. "Waterstaatskerken" genoemd. In 1838 werd besloten om gemeenteleden de mogelijkheid te bieden om in te schrijven voor een renteloze lening. De hoogste inschrijver was de Heer van Spaen. De lening bleek succesvol en er werd grond gekocht van landbouwer Bos aan de Kerkweg, voor Fl. 800. Aan architect Jeni werd de opdracht gegeven een kerk te ontwerpen. Het ontwerp is een kruiskerk (Grieks Kruis) in klassicistische stijl (neo-renaissance). De aanbesteding volgde op 13 november 1838. Na het gereedkomen van de kerk werden de banken, de gestoelten van Biljoen en Overbeek, de lichtkronen en het orgel vanuit de "Oude Jan" overgebracht naar de nieuwe kerk. Veel gemeenteleden hadden graag gezien dat er een toren bij de kerk werd gebouwd, maar daar was toen al niet genoeg geld voor. Op het voorfront (fronton) werd een ijzeren bekroning aangebracht met een ijzeren spil en een vergulde engel met trompet als windwijzer. Op 14 februari 1841 werd de kerk ingewijd door Ds. van 't Sant. Deze schonk de kerk een kanselbijbel met zilveren klampen.

Modernisering

Rond 1970 is de kerk van binnen totaal veranderd. De banken, de gestoelten van Biljoen en Overbeek en de preekstoel en een latere aangebrachte galerij werden gesloopt. Er werden nieuwe banken aangeschaft, nieuwe gaskachels geïnstalleerd en een erg lelijke kansel opgesteld. De kerk moest toen een modernere uitstraling krijgen.

Aan het eind van de jaren 1980 was het orgel in zeer slechte staat. Er werd besloten tot een grondige restauratie en tot het terugbrengen van het orgel in de meer oorspronkelijke staat.

In de jaren daarna kwam er een nieuwe Avondmaalstafel, en een kansel uit de Jacobskerk van Winterswijk. Deze werd gerenoveerd en in de kleuren van het orgel gebracht. Het tafelblad van de Avondmaalstafel lijkt van marmer te zijn, maar is door restauratie-schilder Co Jacobs uit Velp vervaardigd. Let op het symbool van Christus en die van de 12 leerlingen van Jezus (speciaal die van Judas; is als het ware gebarsten). De predikantsborden van de Hervormde Gemeente werden in 1998 afgesloten; aan de overzijde werden andere aangebracht. De aanleiding was het samengaan van de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde Kerk van Velp in de Protestantse Kerkgemeenschap Velp. Dit is sinds 2004 achterhaald door de fusie tussen 3 landelijke kerken (Hervormd, Gereformeerd en Evangelisch-Luthers) tot de Protestantse Kerk van Nederland. De fusie tussen de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde Kerk van Velp vond plaats op 27 november 2005. Op die dag is dus de Protestantse Gemeente te Velp ontstaan.

Monument

Omdat het orgel na de renovatie een Rijksmonument was geworden, werd voor de kerk dezelfde status aangevraagd. Deze werd moeizaam verleend, zodat de Protestantse Gemeente Velp nu drie Rijksmonumenten telt, te weten: de "Oude Jan", de Grote Kerk en het orgel in deze kerk. De staat van onderhoud van de kerk is goed te noemen. Enkele jaren geleden werd het dak weer in originele staat teruggebracht met een totaal nieuwe zinken bedekking.

In 2006 heeft de kerk inwendig een opknapbeurt gekregen door het vervangen van de banken door stoelen, aanpassing van het liturgisch centrum e.d. De bedoeling is dat de kerkzaal gemakkelijker multifunctioneel gebruikt kan worden. Dit is het gevolg van het besluit dat de Grote Kerk en de "Oude Jan" als kerkgebouwen voor de Protestantse Gemeente van Velp gebruikt zullen worden.

In deze kerk bevinden zich 14 kruiswegstaties, zoals die gewoonlijk in een R.K. kerk voorkomen. Het zijn moderne schilderijen van diverse kunstenaars en kunstenaressen.

Monumentomschrijving Rijksdienst

De kerk met T-vormige plattegrond ligt circa zeven meter achter de rooilijn van de Kerkstraat op een door groen omzoomd pleintje.

Omschrijving

Neo-classicistische Waterstaatskerk naar ontwerp van de architect Evert Jenni gebouwd tussen 1839 en 1841. Gevels in schoon metselwerk voorzien van doorlopende gepleisterde plint, ten dele van hardsteen met hardstenen stoepen voor de ingangen. De gevels zijn in- en uitwendig geleed door gepleisterde zuilen (op de hoeken) en pilasters: buiten met kapitelen in toscaanse orde, binnen versierd met acanthusbladeren. De gevels worden afgesloten door een klassiek hoofdgestel met verspringende, geprofileerde kroonlijsten waarin de goten zijn opgenomen. Vensters met zowel rond- als spitsbogen en oculi, alle voorzien van traceringen in gietijzer. Voegwerk met uitzondering van opzetstuk voorgevel en achtergevel origineel, dakbedekking vernieuwd.

Voorgevel met driehoekig, houten fronton en daarboven een bakstenen opzetstuk in de vorm van een klokgevel met risalerend middendeel waarin een rond venster, ter zijde met ballen versierde hoekpinakels en boven bekronend smeedwerk met windvaan in de vorm van een vergulde engel met bazuin. Hoofdingang met viervoudige paneeldeuren en kalf met bladsnijwerk; dubbele paneeldeur in de tegenoverliggende westelijke gevel met bakstenen bekroning in de vorm van het mansardedak met pinakels waarop ballen. Zijportalen met frontons en hardstenen stoepen tegen de twee blinde kopgevels met pilasters.

Gestuct tongewelf met de doorsnede van een spiegelboog en rozetten op lijst. Uit Utrecht afkomstig eenklaviers orgel uit 1772 door H.H. Hess op tribune uit 1878 en 18de-of 19de-eeuwse kansel uit Winterswijk daaronder, drie memorieborden met namen van predikanten, geelkoperen kroonluchters; gemoderniseerde vloer en banken.

Waardering

Goed bewaard voorbeeld van een hervormde Waterstaatskerk met grotendeels gaaf exterieur en ten dele gemoderniseerd interieur waarin orgel en kansel van elders ondergebracht zijn. Stedebouwkundig van belang wegens terugliggende positie ten opzichte van straat met gave bebouwing uit de tijd direkt nadat de kerk tot stand kwam.

Orgel van de Grote Kerk

In 1772 werd het orgel (het donkere middenstuk, zie het front) gebouwd door Hendrik Hermanus Hess en geplaatst in de R.K. kerk buiten de Wittevrouwenpoort in Utrecht. In 1810 kwam daar een nieuw orgel en in 1814 werd het Hess-orgel in de "Oude Jan" geplaatst. Toen de bouw van de Grote Kerk gereed kwam werd het orgel vanuit de Oude Jan naar de Grote Kerk verplaatst. Het werd toen uitgebreid met de grote pedaaltorens, die via platte velden met loze pijpen verbonden werden met het middenfront door de fa. Leichel & Zoon.

In 1935 werd het orgel voorzien van een pneumatische speeltafel aan de zijkant van het orgel en uitgebreid tot 2 manualen en vrij pedaal door Valcks en van Kouteren en in 1960 werd de dispositie nog een keer gewijzigd. In 1990 werd het orgel afgebroken en door A. H. de Graaf gereconstrueerd naar het Hess-orgel van 1772 met handhaving van enkele latere elementen, dus teruggebracht tot een éénklaviersorgel met 3 registers op het pedaal, waaronder één register met Leichelpijpen. Met deze reconstructie ontstond een prachtig orgel - een feest om op te spelen en om naar te luisteren. In de jaren na de reconstructie werd het orgel "verheven" tot Rijksmonument.

De huidige dispositie

Manuaal:

Bourdon D 16' Prestant 8’ Holpijp 8’ Octaaf 4’ Fluit 4’ Quint 3’ Octaaf 2’ Flageolet 1’ Mixtuur B/D 4 st. Cornet D 4 st. Trompet B/D 8’

Pedaal:

Bourdon 16’ Bourdon 8’ Fagot 16’

Koppeling Manuaal/Pedaal Tremulant

F. Kortschot en P. van Drunen