Velp, Kerkstraat 56 - De Oude Jan

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	De Oude Jan
Genootschap:	PKN Ned. Hervormd
Provincie:	Gelderland
Gemeente:	Rheden
Plaats:	Velp
Adres:	Kerkstraat 56
Postcode:	6883HT
Sonneveld-index:	12303
Jaar ingebruikname:	12e
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 42149

Geschiedenis

Prachtige historische dorpskerk met toren. Oorspronkelijk gewijd aan Mattheüs.

2013: Gemeente Rheden zal de komende jaren 5 torens laten renoveren binnen de gemeente, de toren van de Oude Jan is als eerste aan de beurt. Mede doordat de Stichting Vrienden van De Oude Jan al in 2005 begonnen is, de Gemeente aan te sporen tot onderhoud en zij een financiële bijdrage leveren van €40.000.

Geschiedenis en inrichting

De kerk (buitenzijde)

De kerk is in de richting Oost-West gebouwd, oorspronkelijk van tufsteen, in romaanse stijl. In haar oudste vorm bestond de kerk alleen uit het schip (voor de gelovigen) en het koor (voor de priesters). Van dit oorspronkelijke romaanse koor, dat met het schip dateert van omstreeks 1100, is niets meer over. Van het eveneens verdwenen, maar omstreeks 1396 gebouwde gotische koor kunnen we buiten nog de fundamenten zien, die tevoorschijn kwamen bij een eerste restauratiepoging in 1933. Aan de oostkant van het schip zien we nog de daklijn van het eerste, romaanse koor. Aan de zuidkant is in het metselwerk nog een vroegere manneningang herkenbaar, en aan de noordkant een ingang voor vrouwen en kinderen. De muren van de kerk zijn 82 cm. dik.

De kapel

In het laatst van de 15e eeuw is aan de noordkant een bakstenen gotische kapel gebouwd; een kapel is een kleine kerkruimte met een afzonderlijk altaar. Het altaar stond tegen de muur van het schip. Pas later is de muur tussen schip en kapel doorgebroken. Aan de buitenkant zien we nog een vroegere ingang van de kapel (nu dichtgemetseld), terwijl de huidige deur er ook vanaf het begin is geweest. De vierkante, dichtgemetselde raampjes in de oost- en westmuur van de kapel zijn vermoedelijk hagioscopen (sacramentsvensters) geweest. Gelovigen met een besmettelijke ziekte, die niet in de kapel mochten komen, konden door het venster de dienst aan het altaar zien en het sacrament ontvangen.

De toren

De toren werd omstreeks 1200 gebouwd, geheel los van de kerk, aan de westzijde. De muren zijn beneden 120 cm. dik en aan de trans 70 cm. Het onderstuk vertoont romaanse stijl (rondbogen) en is van tufsteen. Na de grote brand van 1629 werd de toren hoger opgetrokken in baksteen, in gotische stijl (zie de spitsbogen). De toren is 35 m. hoog.

De luidklok in de toren (de derde in successie, tijdens de Tweede Wereldoorlog gespaard gebleven) is gegoten door Pieter Hemony te Amsterdam. Het opschrift luidt: 'Non sunt loquelae neque sermones quarum non audiuntur voces earum. P. Hemony me fecit 1678'. De latijnse tekst is ontleend aan aan Psalm 19:4, die in de toen gebruikte Statenvertaling luidt: ‘Geene spraak en geene woorden zijn er, waar hunne stem niet wordt gehoord'.

Het interieur van de kerk

Aan de noordwand van het schip bevindt zich een rouwbord van Joseph van Arnhem. Boven de ingang zien we de uit 1780 daterende muurschildering met de Tien Woorden, in 1949 en 1993 prachtig gerestaureerd door dhr. Co Jacobs uit Velp.

In het koor bevinden zich drie gebrandschilderde ramen van de kunstenaar Johan Mekking. Zij verbeelden (in het oosten) het Avondmaal (beker, twee vissen, mand met broden, wijnranken, druiventrossen); aan de zuidkant de Doop: een hert lest z'n dorst aan een bron (Psalm 42: `Gelijk een hinde die naar waterbeken smacht, zo smacht mijn ziel naar U, o God'); aan de noordkant: de christelijke geloofsgemeenschap, een schip met bolle zeilen, een kruis op het grootzeil en op de wimpel boven de mastkorf: oikoumene. Het doopvont is eveneens van de hand van Johan Mekking. Een stenen kruis zien we op de zuidmuur van het schip. Eveneens in de zuidmuur is er een nis, waarin vroeger vermoedelijk een olielampje gebrand heeft; de kleine romaanse ramen lieten immers maar weinig licht door. In de kapel zien we nog een muurkastje, dat ten tijde dat de kapel werd gebruikt voor vieringen, diende voor het opbergen van de altaarbenodigdheden. Het altaar stond waar nu de opening tussen kapel en schip is.

De kerkhervorming

In het najaar van 1580 heeft in de vroegere rooms-katholieke Sint Mattheüskerk voor het eerst een reformatorisch predikant de kansel beklommen. Het was Johannes Fontanus, of een van zijn helpers.

De naam van de kerk

Het gerucht doet de ronde dat de naam ‘Oude Jan' dateert van 31 augustus 1880. Timmerlui, bezig met een karwei aan de kerk, vierden in een herberg de geboorte van Prinses Wilhelmina. Toen iemand zei dat men weer aan het werk moest gaan, sprak één van de werklui de historische woorden: ‘die oude Jan loopt niet weg'.

In 1841 kwam op een steenworp afstand aan de Kerkstraat de Grote Kerk tot stand, omdat de Oude Jan de kerkgangers niet meer kon bevatten. Alhoewel hij sinds die tijd in gebruik bleef voor allerlei vormen van gemeentewerk, raakte hij ernstig in verval. In de jaren 1944-'45 raakte het kerkje ook nog door oorlogsgeweld deerlijk verminkt. Toen bleek hoe gesteld men was op dit kerkje. In 1949 is men onder leiding van architect J.G.A. Heineman aan de restauratie begonnen, met hulp van practisch de gehele Velpse dorpsgemeenschap.

Leek het er bij het gereedkomen in 1950 even op dat men geen bestemming had voor dit gebouw - de tijd heeft anders geleerd. Iedere zondagavond om 19.00 uur is er een kerkdienst. Verder worden er rouw- en trouwdiensten gehouden, vespers van de Raad van Kerken, en vele andere bijzondere diensten en culturele activiteiten. In Velp is De Oude Jan symbool van de oecumene geworden.

(Bron: De tekst van dit artikel is bijna geheel ontleend aan het boek van de Velpse historicus H. Kerkkamp, `De Oude Jan, geschiedenis van de vroeg-middeleeuwse kerk te Velp' (1959, uitverkocht).)

Monumentomschrijving Rijksdienst

Oude Nederlands Hervormde Kerk. Eenbeukige romaanse kerk (XII) met tufstenen muren, waarin rondbogige vensters. Tufstenen toren (XII A) versierd met lisenen en boogfriezen verhoogd met een gotische klokkenverdieping en slanke ingesnoerde naaldspits (XVII). Het iets smallere, gotische koor, gesloopt bij de buiten gebruikstelling der kerk in 1841, bij de restauratie 1948-1950 in eenvoudige, rechthoekige vorm herbouwd. Aan de noordzijde bakstenen kapel (XVIa) met een netgewelf. De kerk bezit een zandstenen epitaaf (1616) voor Joseph van Arnhem, zoon van de landrentmeester Paul van Arnhem, die op Nederhagen woonde. Oostelijk van de kerk, ter plaatse van het v.m. gotische koor, grafzerk (XVId) van het geslacht van Arnhem van Nederhagen. In de toren een luiklok van Pierre Hemony (1678).

Orgel

Het orgel is gebouwd door firma van Vulpen in 1964. Oorspronkelijk stond het orgel op een galerij, tegenwoordig staat het orgel op de begane grond.

In de media

Uit Algemeen Handelsblad, 16 Februari 1841.

VELP 15 Febr. Heden werd bet onlangs voltooide nieuwe kerkgebouw voor de Protestantsche gemeente alhier, met gepaste plegtigheid, ingewijd, tot welk einde onze beminde Leraar van 't Sand, in de voormiddagse godsdienstoefening, de stichting van dezen tempel eerst uit een Goddelijk oogpunt beschouwde; en daarna meer bepaaldelijk tot eene oppervlakkige beschouwing overging, bij welke laatste Zijn Wel-Eerw., na de ongeschiktheid van het oude kerkgebouw (hetwelk in den jare 1831 zoodanig door den bliksem getroffen werd, dat de spits geheel tot nabij de klokken afbrandde), niet alleen door minder ruimen omvang, somberheid en bouwvalligheid maar tevens in meer andere opzigten betoogd te hebben zijne gemeente allen lof en dank toebragt, voor de ruime bijdragen die zij tot stichting van eenen nieuwen tempel wel had willen afzonderen, en daarna meer in het bijzonder den Heer baron Spaen van Biljoen, mede met dankbaarheid allen lof toezwaaide, voor de meer dan ruime bijdrage en ondersteuning tot derzelver daarstelling, door welker vereenigde middelen er geene subsidiën van het Rijk waren noodig geweest. Na dit alles maakte Zijn Wel-Eerw. met gevoel van erkentenis en dankbaarheid melding, dat het orgel uit de Oude Kerk , door de vóórvaderen van den genoemden Baron Spaen van Biljoen destijds aan die kerk ten geschenke gegeven, thans weder door diens nazaten niet alleen op eigene kosten uit het Oude Kerkgebouw naar het Nieuwe overgebragt, maar aan hetzelve bovendien, thans aanmerkelijke verfraaijing aangebragt is.