Waalwijk, Sint Jansplein 2 - Sint Jan de Doper

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam object:	Sint Jan de Doper
Genootschap:	Rooms-Katholieke Kerk
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Waalwijk
Plaats:	Waalwijk
Adres:	Sint Jansplein 2
Postcode:	5141GR
Sonneveld-index:	08547
Jaar ingebruikname:	1925
Architect:	H.W. Valk
Huidige bestemming:	Rooms-Katholieke kerk
Monument status:	Rijksmonument 444705

Geschiedenis

Buitengewoon belangrijke grote kerk met toren en hoge koepel, en met kathedraalallure.

De parochie is acht eeuwen oud. In 1470 werd een gotisch kerkgebouw opgetrokken, dat tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de protestanten werd overgenomen. Na 1648 behielpen de katholieken zich met een schuurkerk. In 1829 kregen zij weer een echt kerkgebouw. Dat was een waterstaatskerk, eveneens de Johannes de Doperkerk genaamd. Die moest in 1923 worden afgebroken om plaats te maken voor de nieuwe kerk. In de tussenperiode 1923-1925 is gebruik gemaakt van een houten noodkerk. Eind 1925 kon de nieuwe, huidige Sint Jan de Doperkerk in gebruik worden genomen.

2021 - Het Pels-orgel van de Sint Jan de Doperkerk in Waalwijk is benoemd tot (apart) rijksmonument.

Gebouw

De neo-byzantijnse Sint-Jan de Doper in Waalwijk

De tussen 1923 en 1925 door architect H.W. Valk in neo-byzantijnse stijl gebouwde Sint-Jan de Doperkerk te Waalwijk is als centraalbouw met negentien koepels voor Nederlandse begrippen een zeldzaam bouwwerk. De kerk is van cultuur- en architectuurhistorische en architectonische waarde, op grond van de goed bewaarde hoofdvorm, de detaillering, het interieur en de inventaris. Bescherming als evident monument van jongere bouwkunst is gerechtvaardigd. Het is een buitengewoon belangrijke, imposante interbellumkerk, met koepel en toren. De kerk is niet georiënteerd; de as loopt van noord (voorgevel en toren) naar zuid (koepel en koorpartij). Aan de rechterzijde (= de westelijke zijde) bevindt zich het ruime kerkhof, waarvandaan ook een mooi uitzicht op het kerkgebouw mogelijk is (te zien op diverse afbeeldingen hieronder).

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Toreningang (hergebruikte hoofdingang van de voormalige Waterstaatskerk)

De in baksteen opgetrokken centraalbouw heeft als kern een achthoekige ruimte die met paraboolbogen is verbonden zowel met het koor en de recht daartegenover liggende hoofdingang van de kerk, als met een rondom voerende processiegang. Deze paraboolbogen steunen op pijlers die met pendentieven de grote twaalfhoekige middenkoepel dragen. In de processiegang rusten scheibogen op kolommen. Aan de linker- en rechter zijde zien we pseudo-transeptarmen met aan het uiteinde toegangsportalen. Deze portalen hebben links en rechts van de deur tot net boven deurhoogte reikende, vlakgedekte aanbouwen met een driehoekige plattegrond.

Rechts naast de hoofdingang prijkt de zeszijdige toren van acht verdiepingen met bovenin een uurwerk met wijzerplaten en daarboven rechthoekige galmgaten. De doopkapel, eveneens op zeshoekige grondslag, bevindt zich links naast de hoofdingang. De grote meloenvormige middenkoepel steunt op een tamboer met daarboven 38 kleine rondboogvensters. Vier koepels op halfcirkelvormige grondslag bevinden zich boven de processiegang. Tien koepels op ellipsvormige grondslag zijn aangebracht boven het koor, boven de hoofdingang, en boven de beide ingangsportalen, boven de zijkapellen naast het koor en de hoofdingang, alsmede boven de sacristie. Een meloenvormige koepel is geplaatst op de doopkapel, en eveneens in kleiner formaat op de traptorens links en rechts naast het koor. De toren wordt bekroond met een paraboolvormige koperen top, die is te beschouwen als de negentiende koepel. In het onderliggende muurwerk zijn eenvoudige rondboogvensters geplaatst. De doopkapel en de beide traptorens hebben een colonnade. De sacristie heeft aan de linkerzijde een forse schoorsteen. Het interieur is opgetrokken uit gele baksteen, opgesierd met groen verglaasde bakstenen strepen. Onder de grote koepel zijn glas-in-lood vensters met abstracte figuren, waartussen afbeeldingen van 16 profeten uit het Oude Testament. Zij zijn van de hand van de Utrechtse kunstenaar Willem Wiegmans en vervaardigd in de zogeheten Beuron-stijl.

De marmeren altaartafel is overhuifd door een koperen ciborium (baldakijn) dat rust op marmeren kolommen. Hiervoor tekende de jonge sierkunstenaar Marinus Zwollo, toen woonachtig in Antwerpen. De firma die onder zijn toezicht de koperen platen aaneenlaste, kwam eveneens uit Antwerpen. Boven het altaar prijkt een calvariegroep in art-deco stijl, die goed in dit ensemble past. Aan weerszijden van het priesterkoor bevinden zich twee marmeren ambo’s. Aan de zijkanten van de kerk zien we vier biechtstoelen, afkomstig uit de waterstaatskerk, maar vermoedelijk daterend uit de achttiende eeuw. De fraaie houten beelden in twee van de vier biechtstoelen zijn in neo-barokke stijl. Er is voorts een houten doopvont met dito deksel uit ongeveer 1800. Naast de doopkapel hangt een groot verguld houten jansenistisch kruisbeeld uit ca. 1700, eveneens afkomstig uit de waterstaatskerk. Een kruisweg met veertien staties met terracotta afbeeldingen is in romantisch-expressionistische stijl. Die werden in 1940-1943 ontworpen en aangebracht door de Limburgse kunstenaar Charles Eyck (slechts elf van de veertien staties zijn gepolychromeerd).

Onder de toren van de Sint Janskerk bevindt zich een Mariakapel. De toegang vanaf de buitenzijde was jarenlang gesloten; sinds 2011 staat de kapel overdag altijd open. De toreningang wordt gevormd door een flinke natuurstenen poort, in Antwerpse barokke stijl, daterend van omstreeks 1630. Deze poort had in de oude waterstaatskerk als hoofdentree gefungeerd. In deze Mariakapel hangen kleurrijke reliëfs met enigszins kinderlijk aandoende voorstellingen uit het leven van Maria. Die werden in 1970 gemaakt door pater Raymundus van Kessel van de toenmalige abdij Mariënkroon te Nieuwkuijk. Met zijn 67 meter hoge toren is de Sint-Jan dé blikvanger van Waalwijk. In 2010 is een omvangrijke sanering van de omgeving afgerond. In het stedenbouwkundige plan is de kerk op een voortreffelijke wijze opgenomen. De hoofdentree is weliswaar nog steeds naar de Grotestraat georiënteerd, maar door de situering van de gebouwen naast de kerk is er een plein ontstaan waardoor de oostelijke ingang in de praktijk als hoofdingang fungeert.

Cultuur Historische Waardekaart

De binnenzijde van de Sint Jan te Waalwijk toont een fraai lijnenspel.

Naam monument: Sint-Jan de Doper
Bouwstijl: Neo-byzantijnse stijl
Bouwperiode: Van 1923 tot 1925
Gevels en materialen: Bakstenen gevels, banden van geglazuurde baksteen. Tufstenen afzaten. Betonnen trappen aan de hoofdingang (zuidzijde) en de beide zij-ingangen.
Vensters en deuren: Eenvoudige lancetvensters met glas-in-lood vulling. Paraboolvormige portieken met opgeklampte deuren.
Dak en bedekking: Met koper gedekte koepels.
Interieur: Glas-in-lood ramen van Willem Wiegmans; kruiswegstaties van Charles Eyck; neo-barokke biechtstoelbeelden.
Bijzonderheden: Centraalbouw, gecombineerd met axiaalbouw. De kerk heeft negentien met koper gedekte koepels. Centrale hoofdkoepel en hoge klokkentoren, de laatste met natuurstenen poortje uit ca. 1630, in Antwerpse barokke stijl.

Glas-in-loodramen

Als je onder de centrale koepel van de Sint Jan de Doper in Waalwijk gaat staan, kun je ze goed zien. De kleurrijke 38 glas-in-loodramen in de koepel vormen een lichtkrans boven je hoofd. Zeker als de zon schijnt. Ze zijn gemaakt door de Utrechtse kunstenaar Willem Wiegmans. In de vensters kun je 16 mannen herkennen. Het zijn de profeten uit het Oude Testament.

Orgel

Orgel van de Sint Jan Waalwijk

In de monumentale Sint-Jan diende een orgel te komen in de geest van die tijd. Een tiental orgelbouwers dong in 1932 mee naar de opdracht. De keus viel op de firma Bernhard Pels & Zn. uit Alkmaar. Het orgel kreeg een elektro-pneumatisch systeem, destijds een nieuwigheid. Uit oogpunt van besparing gebruikte men de nog bruikbare registers van het oude orgel uit de waterstaatskerk. In 1998 voerde de firma Pels & Van Leeuwen uit 's-Hertogenbosch een grondige renovatie uit. Inschakeling van vrijwilligers uit de parochie werkte kostenbesparend. Daardoor werd het mogelijk het instrument met nieuwe registers uit te breiden. Verder werden de magneten en membranen vernieuwd, een nieuwe windmachine geplaatst en de zwelkast geheel gerenoveerd. Het orgel bevat 38 registers, verdeeld over 3 manualen en een zelfstandig pedaal. Hiermee is dit het grootste orgel binnen Waalwijk en de regio.

2021 - Het Pels-orgel van de Sint Jan de Doperkerk is benoemd tot rijksmonument. De vrienden van St. Jan hebben de benoeming zelf aangezwengeld. Op hun initiatief verzocht de R.C.E. orgeldeskundige Ton van Eck onderzoek te doen naar het uit 1923 stammende barok-orgel. Van Eck schrijft in zijn rapport “Het Pels-orgel is een instrument met voor de bouwtijd bijzondere aspecten, niet alleen wat betreft zijn afmetingen, maar ook wat betreft de dispositie en de technische opzet. De benoeming is een grote eer, zegt secretaris Max van Mierlo. Een voordeel heeft het ook : Restauraties van het orgel worden voortaan financieel ondersteund door de overheid. Ton van Eck geeft zondag 28 november een lezing over het orgel. Ook wordt die avond een boekje uitgegeven waarin de geschiedenis van het orgel is beschreven door historicus Jan van Oudheusden. Hij verteld daarin o.a. over de jonge priester Petrus de Bree die acht jaar lang zijn best deed om de pastoor, het kerkbestuur en de gemeente te overtuigen van de noodzaak van een groot orgel voor de St..Jan Bovendien wist de Bree door te drukken dat het orgel werd voorzien van het nieuwste snufje: een Elektro – Pneumatisch systeem. Een primeur voor Waalwijk: De St.Jan was de eerste katholieke kerk in Nederland met dit , voor die tijd, moderne systeem.

(Bron:Contactbrief 146/2022)