Handelingen

Zaandijk, Lagedijk 79 - Zaandijkerkerk

Uit Reliwiki

(Doorverwezen vanaf Zaandijk, Kerkplein 1 - Zaandijkerkerk)


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: Zaandijkerkerk
Genootschap: Ned. Hervormde Kerk
Provincie: Noord-Holland
Gemeente: Zaanstad
Plaats: Zaandijk
Adres: Lagedijk 79
Postcode: 1544BA
Sonneveld-Index: 06317
Jaar ingebruikname: 1880
Architect: Koogh, G. van der
Huidige bestemming: inbouw woningen
Monument status: Gemeentelijk monument


Geschiedenis

Neorenaissancekerk met beeldbepalende toren. Gebouwd ter vervanging van een eerdere, in 1878 door brand verwoeste, kerk. Als Ned. Hervormde Kerk buiten gebruik 1971. Later speelhal, restaurant-café, enz. Stond daarna jaren leeg (ramen met planken dichtgetimmerd) en verkeerde in ernstig verval. De toekomst van dit markante kerkgebouw is jarenlang onzeker geweest, ondanks de voorlopige aanwijzing tot Gemeentelijk monument in 2009. In maart 2011 werd een plan gepresenteerd, waarin sprake was van sloop van het schip en bouw van appartementen. Daarbij zouden alleen voorgevel en toren bewaard blijven. Restauratie van het hele kerkgebouw werd toen financieel niet haalbaar geacht. Vanaf begin 2014 is toch begonnen met een algehele restauratie (zie onder). Toren gerestaureerd en van nieuw(e) uurwerk(platen en -wijzers) voorzien begin 2016. De toren heeft toen enige tijd in de steigers gestaan (zie Afbeeldingen).

  • Vrijdag 19 mei 2017 is de herstelde kerk met 10 ingebouwde woningen officieel in gebruik genomen.

Zaandijkerkerk

De Zaandijkerkerk kent een bewogen en rijke geschiedenis. Lange tijd liepen de Nederlands Hervormde Zaandijkers elke zondag door de natte veenweiden om in Westzaan te kerke te gaan. In 1640 werd begonnen met de bouw van een eigen kerk. In mei 1878 verwoestte een grote brand de kerk en is op de oude fundamenten een nieuwe kerk opnieuw opgebouwd. Een deel van de wanden van de oude kerk is nog steeds zichtbaar. Na het samengaan van de kerkelijke gemeente Zaandijk met die van Koog aan de Zaan in 1978 kwam de kerk leeg te staan. Sinds deze tijd wordt de kerk niet meer gebruikt en raakte het gebouw in verval. Voor Stadsherstel Zaanstreek is een ontwerp gemaakt om de kerk in ere te herstellen èn een nieuwe (woon)functie te geven. De 10 woningen zijn als een autonoom meubel binnen de kerk zo geplaatst dat vanuit elke positie de hoofdvorm van de kerk voelbaar is. Door een zorgvuldige restauratie en het hernieuwde gebruik wordt een nieuw en passend hoofdstuk toegevoegd aan de rijke geschiedenis van de Zaandijkerkerk. (Bron:NUNC Architecten)

Zaandijkerkerk van krot naar Zaanse trots

19 mei 2017 - De Zaandijkerkerk is officieel in gebruik genomen. De kerk waar een paar jaar geleden nog sloopplannen voor waren is gered en gaat een mooie toekomst tegemoet als woongebouw voor jongeren met autistische beperkingen en als publiekstoegankelijke toren. Door de unieke samenwerking tussen Stadsherstel, de gemeente Zaanstad, de provincie Noord-Holland en vele betrokken particulieren, fondsen en historische verenigingen is dit project gerealiseerd.   Woningen met respect voor het monument In de kerk zijn woningen gekomen voor jongeren met een autistische beperking. De woningen zijn met veel respect voor het monument als een soort doosjes in het monument geplaatst waarbij de oorspronkelijke buiten- en binnenkant van de kerk nog te ervaren is. Zo zijn de woonunits uitgevoerd in de traditie van de Zaanse houtbouw met een moderne twist en een knipoog naar het verleden. De constructie is licht en vormt een goed contrast met de zware massieve muren van de kerk en de nieuwe trappen doen denken aan preekstoelen. In totaal zijn er 11 woningen in de kerk gekomen. Hooyschuur architecten ontfermde zich over de restauratie van het monument en Nunc architecten ontwierp de woningen. Waarom de kerk een geschikt gebouw is voor mensen met autisme. De Heeren van Zorg is de huurder van de kerk, zij bieden huisvesting, begeleidingen zorg voor de bewoners en zorgen er ook voor dat de kerktoren openbaar toegankelijk is. De Heeren van Zorg heeft voor dit gebouw gekozen, niet enkel omdat het een bijzonder gebouw is, maar ook omdat het een veilige plek is waar de bewoners zich terug kunnen trekken in een beschermde omgeving. Er zal begeleiding aanwezig zijn die hen gedurende de week de nodige ondersteuning geeft.

Rondje om de kerk bijna gerealiseerd

De herbestemming van de kerk vormde een aanjager voor verdere gebiedsontwikkeling. De gemeente Zaanstad heeft zich mede dankzij een bijdrage van de provincie Noord-Holland in kunnen zetten voor de ontwikkeling van het gebied rondom de kerk. De initiatieven en ontwikkelingen sloten ook goed aan bij een wens van de gemeente Zaanstad om de bezoekers van de Zaanse Schans meer te spreiden over Zaanstad. De gemeente Zaanstad wil de ontwikkelingen in het gebied stimuleren en tegelijkertijd samenhang en kwaliteit in de ontwikkeling van het gebied borgen. Dit kon worden bereikt door de rijke cultuurhistorie van het gebied uitgangspunt te laten zijn. De gemeente heeft hierin verschillende partijen met elkaar verbonden en daarnaast ook een subsidie verstrekt om de monumentale Hammerbeam spanten te behouden. Dat de ruimte rondom de kerk nu overzichtelijker is geworden is ook fijn voor de bewoners in en om de kerk.

(Bron: stadsherstel.nl, 19 mei 2017).

In de media

  • Uit Het Nieuws van den Dag, 22 Mei 1878.

Zondag in den vroegen morgen werd de hulp van de Amsterdamsche brandweer ingeroepen ter beteugeling van een ernstigen brand die in het naburige Zaandijk was uitgebroken. Hij was omstreeks half twee in den nacht ontstaan op eene Scheepstimmerwerf en had door den sterken wind spoedig een zeer dreigend aanzien gekregen. Betrekkelijk spoedig waren de bluschmiddelen uit die en de omliggende gemeenten in werking gebracht, maar dit mocht niet verhinderen dat de vlammen zich weldra mededeelden aan de kosterswoning van de Hervormde kerk, die een tiental meters van de werf verwijderd is. De ontsteltenis van de saamgestroomde menigte werd groot, toen de kerk en de toren spoedig in vlammen gehuld stonden, inmiddels waren aan den anderen kant van de werf de vlammen overgeslagen op eon paar houtloodsen, en daarna vond het vernielend element nieuw voedsel in eenige woningen, eene fabriek van gereedschappen voor oliemolens en andere gebouwen. Bij dezen treurigen stand van zaken bleef den Burgemeester niet anders over dan der hoofdstad per telegraaf om hulp te vragen. Aanstonds werd de machtige drijvende stoomspuit Jan van der Heijden in gereedheid gebracht, en omstreeks zes uren in den ochtend verscheen zij daar, bemand met een twintigtal officieren en manschappen en onder bevel van den commandant der brandweer. Het was waarlijk niet overbodig dat goed geregelde hulp de taak der blussching overnam, want het kan niet ontkend worden, dat het op dat oogenblik met de Zaandijksche brandweer, door vermoeienis of andere oorzaken, niet al te best gesteld stond. Die van Zaandam gedroeg zich veel flinker en werkzamer. Het blusschen werd nu met kracht voortgezet. Vooral een in volle vlam slaande hooiberg, wier vuur voor de naburige perceelen hoogst gevaarlijk was, werd door een paar stralen avn de stoomspuit met kracht en gelukkig gevolg bespoten. Men slaagde er in den hand te concentreeren en den verderen voortgang der vlammen te beletten. De kosterswoning is geheel uitgebrand, van de kerk staat nog de achtergevel, dien men zal moeten omver halen. Behalve deze perceelen werden in het geheel in de asch gelegd vier loodsen met hout, eene boerderij (waar ook eenige levende have omkwam), een huis met timmermanswinkel, eenige arbeiderswoningen, voorts nog stapels hout, eenige machinerieën enz. Alles te zamen wordt de schade op minstens een ton gouds begroot. Gelukkig zijn geen persoonlijke ongelukken te betreuren. De Amsterdamsche brandweer is tot ruim twaalf uren in den middag op het terrein gebleven, onder voortdurenden aanvoer van water op de puinhoopen die gevaarlijk smeulden. Men aarzelt niet den betrekkelijk gunstigen afloop der ramp aan die krachtige zorg toe te schrijven; het dagelijksch bestuur van Zaandijk betuigde herhaaldelijk zijn dank voor de tijdige hulp door de hoofdstad verleend.

  • Uit Het Nieuws van den Dag, 23 Mei 1878.

Omtrent den brand te Zaandijk deelt men ons nog de volgende bijzonderheden mede: De brand is ontstaan op de scheepstimmerwerf van den Heer De Boer, tastte onmiddellijk in de nabijgelegen Kerkstraat de Herv. Kerk aan en het schoolgebouw. Dit laatste bleef behouden, hoewel het zwaar beschadigd is. De kerk is thans een puinhoop. 7 timmerloodsen zijn geheel verdwenen, alsmede 3 huizen, waaronder eene boerderij.

  • Uit Het Nieuws van den Dag, 27 Januari 1880.

Zondag 25 Januari werd de nieuwgebouwde kerk te Zaandijk ingewijd. De predikant, de Heer Cs. Maas, deed zulks naar aanleiding van Haggai 2 vs. 10, laatste gedeelte, dezelfde tekst, waarmede den 1en April 1642 door den toenmaligen predikant, den Heer J. Borstius, de afgebrande kerk was ingewijd. Een zeer talrijke schare gaf bewijs van belangstelling in deze plechtigheid. De oude kerk werd den 19en Mei 1878 door brand vernield. De inrichting van de nieuwe wordt ten zeerste geroemd. Wordt het oog door de vormen aangenaam getroffen, ook de acoustiek laat niets te wenschen over. Het werk werd tot stand gebracht, onder leiding van den architect v.d. Koogh, te Zaandam, door de bouwmeesters D. Verlaan & Zn., aldaar.

  • Uit Het Nieuws van den Dag, 1 Februari 1905.

Te Zaandijk is Zondag het 25-jarig bestaan van het kerkgebouw der Ned. Herv. Gemeente door den voorganger, Ds. H.J.E. Verweij, herdacht in eene feestrede, naar aanleiding van Psalm 42: 5. De godsdienstoefening werd opgeluisterd door het zingen van drie liederen door het zangkoor «Dan. de Lange«, directeur de Heer H.W. Flentrop, te Koog a/d Zaan, met begeleiding van strijkquartet en orgel. Den 29 Februari 1880 werd het orgel ingewijd en aanvaardden de thans nog fungeerende organist en orgeltrapper hunne betrekking. Vermoedelijk zal dit op 1 Maart a.s. met een orgelconcert herdacht worden.

  • Uit Reformatorisch Dagblad, 28 juli 2009.

Zaandijkerkerk op instorten'

De Zaandijkerkerk aan de Willem Dreeslaan in Zaandijk, ten noorden van Amsterdam, staat op instorten. Al maandenlang is het steggelen over de toekomst van het gebouw tussen eigenaar projectontwikkelaar Witkamp uit Almere, omwonenden van de kerk en de burgerlijke gemeente Zaanstad. De van oorsprong Nederlandse Hervormde Kerk van Zaandijk wordt sinds 1978 niet meer gebruikt voor kerkdiensten. Sinsdien hebben andere bedrijven het kerkgebouw gebruikt, met als laatste huurder een paintballcentrum.De kerk is in 1642 gebouwd; de eerste preek werd gehouden op 1 april van dat jaar. Op 19 mei 1878 heeft een hevige brand de kerk voor een groot deel verwoest. Delen van de muren bleven echter staan. Direct werd begonnen met de wederopbouw. Op 25 januari 1880 werd de nieuwe kerk, gebouwd op de fundamenten van de oude kerk, ingewijd. Omdat het bouwjaar nu officieel 1878 is, is de kerk geen monument. Brood­nodige renovatie blijft uit en herbestemming ligt moeilijk in het dorp. In juni zijn de muren van binnen gestut vanwege instortingsgevaar. De eigenaar van het paintballcentrum heeft bij het verlaten van het pand essentiële bouwonderdelen verwijderd. De kerk is met bouwhekken afgegrendeld en de ramen zijn dichtgetimmerd. Projectontwikkelaar Witkamp heeft erop aangedrongen het gebouw te slopen, maar nog geen reactie ontvangen van de gemeenteraad. Het plan van Witkamp is het schip te slopen en achter de beeldbepalende toren appartementen te bouwen. Bedrijven op het industrieterrein protesteerden, omdat ze bezwaren van geluidsoverlast verwachten van de nieuwe bewoners. De plaats om te laden en te lossen voor het terrein ligt pal achter de kerk. Kunst- en muziekgroepen zitten echter ook te wachten op ruimte. De gemeente Zaanstad laat des­gevraagd weten dat een sloopvergunning voor het schip van de kerk in de maak is. Wat de bestemming van de rest van de kerk wordt, is nog onbekend.

  • Uit Reformatorisch Dagblad, 1 september 2009.

De Zaandijkerkerk wordt voorlopig toch aangewezen als gemeentelijk monument. Het was aanvankelijk de bedoeling dat de Zaandijkerkerk gesloopt zou worden. Van verschillende kanten kwam echter het verzoek om de sloop te staken en een onderzoek te starten naar de cultuurhistorische waarden. Dit onderzoek is in juli uitgevoerd. Het onderzoek wees uit dat de kerk unieke historische kenmerken heeft. Vooral de spanten in de kerk zijn voor Zaanstad uniek. Het gaat om neogotische Hammerbeamspanten van hout in de originele kleurstelling die eerder aan het zicht onttrokken waren door verlaagde plafonds en voorzetwanden.

  • Uit Reformatorisch Dagblad, 14 maart 2014.

Na jarenlange onzekerheid is er een bestemming gevonden voor de Zaandijkerkerk in Zaandijk. In opdracht van Stadsherstel Zaanstreek wordt de kerk in ere hersteld en krijgt ze een woonfunctie. Samen met de consistorie gaat de kerk plaats bieden aan elf starterswoningen.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur