Brontekst bekijken van ,s-Hertogenbosch, Jeroen Boschplein 2 - Sint Jacobskerk (1907 - 2002)

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:Rijksmonument]]
[[Categorie:Herbestemd]]
[[Categorie:'s-Hertogenbosch]]
[[Categorie:Gemeente 's-Hertogenbosch]]
[[Categorie:Provincie Noord-Brabant]]
[[Categorie:Joseph Cuypers (1861 - 1949) ]]
[[Categorie:Jan Stuyt (1868 - 1934)]]

{{#display_map:51.68784,5.31228}}

{| 
! colspan="2" style="background-color:#517398; color:white;" | Algemene gegevens
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Naam kerk:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | St. Jacobskerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Genootschap:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rooms Katholieke Kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Provincie:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Noord-Brabant
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Gemeente:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 's-Hertogenbosch
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Plaats:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 's-Hertogenbosch
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Adres:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Jeroen Boschplein 2
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Postcode:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 5211 ML
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Sonneveld-index:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 00411
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Jaar ingebruikname:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 1907
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Architect:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Joseph Cuypers (1861 - 1949)  en Jan Stuyt (1868 - 1934)
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Huidige bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Jheronimus Bosch Art Center
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Monument status:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rijksmonument {{Rijksmonument|21616}}
|}
[[Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (1).jpg|thumb|150px|opname 09-05-2009 © HW]]
[[Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (7).jpg|thumb|150px|opname 09-05-2009 © HW]]
[[Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (14).jpg|thumb|150px|opname 09-05-2009 © HW]]

== Geschiedenis ==
Buitengewoon belangrijke, niet georiënteerde (as noord-zuid), beeldbepalende kerk met toren en koepel. Na de verovering door de Staatse legers van de stad 's-Hertogenbosch in 1629 raakten de katholieken hun kerkgebouwen kwijt en hielden zij hun illegale godsdienstoefeningen aanvankelijk in huizen van particulieren. In 1669 werd er een schuilkerk ingericht op het erf achter het pand aan de Hinthamerstraat, 'de Maagd van Den Bosch' geheten.
Op deze plaats staat nu de huidige Sint Jacobskerk uit 1907.  De schuilkerk uit 1669 werd verscheidene malen vergroot en in 1804 kon er een nieuwe kerk in gebruik genomen worden. Dankzij de omwenteling in 1795 waren de katholieken vanaf 1796 weer gelijk berechtigd en mochten zij weer kerken bouwen. De parochies van 1569 werden hersteld en de Sint Jacob werd weer parochiekerk.  In 1844 werd de kerk uit 1804 vervangen door een [[,s-Hertogenbosch, Hinthamerstraat - St. Jacob (1844 - 1905)|waterstaatskerk met koepel]] gebouwd door architect A. van Veggel. 

Vanwege bouwvalligheid van de koepel werd deze kerk in 1905 afgebroken en vervangen door de nu nog bestaande koepelkerk. De toenmalige pastoor, C. Prinsen, wilde een kerkgebouw dat geen gelijkenis vertoonde met de nabij gelegen Sint Janskathedraal. Gekozen werd voor een centraalbouw met koepel, gebouwd in een mengeling van neogotische, neoromaanse, byzantijnse en toscaanse (toren) stijlen. In maart 1907 werd de nieuwe kerk opgeleverd en op 24 juni 1907 ingewijd. De toren, die in het oorspronkelijk ontwerp een hoogte van 71 meter zou krijgen, werd pas in 1923 -1924 gebouwd tot een hoogte van 52 meter.
De plaats waar de kerk staat, was oorspronkelijk een besloten achterterrein met een schuilkerk. In de jaren 1927 -1929 werden de voorgevel en het portaal van de kerk afgebouwd en werden vier panden, gelegen aan de Hinthamerstraat, afgebroken om een kerkplein aan te leggen om zo een vrij zicht te krijgen op het gebouw. In 1935 werd op het plein een beeld van De Goede Herder ( A. Termote) geplaatst. Dit plein heet nu Jeroen Boschplein. Sinds 1972 maakte de parochie Sint Jacob deel uit van de R.K. parochie Binnenstad. 
Op 27 januari 2002 vond in de kerk de laatste officiële kerkdienst plaats. Het gebouw werd door het Bisdom aan de eredienst onttrokken.
In 2005 werden plannen gemaakt om in de leegstaande kerk het 'Jheronymus Bosch Art Centre' (JBAC) onder te brengen. Het werk van de beroemde schilder en Bosschenaar Jeroen Bosch krijgt er alle aandacht. Op 26 maart 2007 werden deze plannen gerealiseerd en werd het JBAC officieel geopend door Mr. Pieter van Vollenhoven. 
Intussen waren de kruisen van de toren en koepel verwijderd, in het kader van het (gelukkig niet overal in Nederland even consequent doorgevoerde) beleid, dat op aan de R.K. eredienst onttrokken kerkgebouwen geen kruis meer aanwezig mocht / mag blijven. Deze verwijdering, met als gevolg "afgeknepen" toren en koepel, doet enige afbreuk aan de monumentaliteit van het gebouw. 

== Monumentomschrijving Rijksdienst ==
St. Jacobus de Meerdere, 1906-1907 door J.Th.J.Cuypers en Jan Stuyt. Driebeukige KRUISBASILIEK met centraliserende aanleg, waarbij de kruising bekroond wordt door een ronde koepel. Naast de westgevel een hoge klokketoren.
Interieur als schoon-werk behandeld baksteen met banden van verglaasde terra-cotta. Koor en zijkapellen hebben half-ronde sluitingen. Belangrijk voorbeeld van vernieuwing in de kerkelijke bouwkunst.
Tot de inventaris behoren een barokke preekstoel en een in barokstijl gesneden orgelgalerij. Voorts 18e eeuwse beelden. Eikehouten communiebank, 18e eeuw; twee biechtstoelen eerste helft 19e eeuw; eikehouten preekstoel in barokke stijl, 17e eeuw; heiligenbeelden, hout, 18e of eerste helft 19e eeuw; H.Lucia, St. Franciscus Xaverius, St.Franciscus van Assisi, een heilige monnikfiguur, St.Anthonius van Padua, St. Jan de Evangelist, Petrus, Paulus St.Vincentius a Paulo (?), St. Willibrord (?), vier eikehouten engelenfiguren, reliëf van een engel, St.Leonardus van Veghel. Voorts een albasten doopvont, eerste helft 19e eeuw; 14 in hout gesneden kruiswegstaties door A.M. van der Geld te Den Bosch, 1898. Schilderijen, 18e eeuw: Vier schilderijen met bustes van de Evangelisten, kruisiging, Maria met Kind en kleed en een rozenkrans gevend aan resp.de H.Simon Stock en St.Dominicus,Verrijzenis, Christus in de Hof van Olijven, Geseling, Doornenkroning, Christus en de wenende vrouwen, Hemelvaart, Maria's ten Hemelopneming, Ontmoeting van Maria en Elisabeth, Opdracht in de tempel, Jezus als leraar in de tempel, Maria Magdalena wenend bij het Kruis. Gaaf pneumatisch orgel met Hoofdwerk en Zwelwerk, in 1900 gemaakt door M. Maarschalkerweerd. Mechanisch torenuurwerk, voorzien van elektrische opwinding, buiten gebruik gesteld. Nabij de sacristie een klok van G. Moer, 1482, 66,5 cm. In de kooromgang zeer oude klok van anonieme gieter.

== MIP omschrijving (MIP nummer:  HT052-003472) ==
 
*Naam monument: H. Jacob
*Bouwstijl: Beuronerstil
*Bouwperiode Van: 1906 tot: 1907
*Gevels en materialen: Machinale baksteen, hardstenen plint. Zandstenen hoekblokken portaal en vensteromlijstingen. Tegeltableaux, terracotta reliefs toren. Tegelfries.
*Vensters en deuren: Roosvensterwestgevel, eenvoudige lancet vensters in absis. Zeer gedrukte spitsboogvensters met bakstenen stijlen, glas-in-lood.
*Dak en bedekking: Leien in rijndekking, ronde koepel en torenspits met koperplaten gedekt.
*Interieur: Barokke preekstoel, in barokke stijl gesneden orgelgalerij, diverse 17e- en 18e-eeuwse elementen. 14 in hout gesneden kruiswegstaties van A.M. van der Geld, 1898. Orgel uit 1900 van M. Maarschalkerweerd.
*Bijzonderheden: Plattegrond Grieks kruis met drie oostelijke kapellen en a-symmetrisch geplaatste geveltoren. Portaal voorzien van afbeedlingen van heidenen, kalkstenen beelden van H. Canisius, H. Jacobus, H. Leonardus v. Veghel, H. Theresia v. Lisieux, Christus, Justitia, St. Franciscus Xaverius (door M. van Bokhoven en Jonkers), Terracotta reliefs, vier Evangelisten. Tegeltableau.

== Monumentomschrijving Rijksdienst Pastorie ==
Pastorie der St. Jacobskerk; gedeeltelijk onderkelderd, in oorsprong waarschijnlijk 17e eeuws en in de 19e eeuw gebosseerd gepleisterd pand met twee verdiepingen onder met blauwe Hollandse pannen gedekt schilddak, dat door sloop van de naastliggende panden in ca. 1930 tot hoekpand is geworden. De gevels hebben een hardstenen plint, cordonlijsten en zijn afgesloten met een gestucte geprofileerde kroonlijst met goot op klossen; op de begane grond vensters met stalen 8-ruits ramen en aan de voorzijde met geprofileerde stucwerkomlijsting en kuif; op de verdieping vensters met 6-ruits stalen ramen en aan de voorzijde met geprofileerde omlijsting. Aan de voorzijde deur met bovenlicht, stucwerk omlijsting en kuif. Inwendig moer- en kinderbinten balklagen.

==Orgel==
====Graindorge-orgel====
Arnold Graindorgue plaatste in de jaren 1846-1847 een orgel in de Sint Jacobskerk in 's-Hertogenbosch. Het instrument was afkomstig van elders, en werd in 1823/1824 door Arnold Graindorgue uitgebreid met een nieuw positief. Het oorspronkelijke bouwjaar is niet bekend. Het werd in de Sint Jacobskerk geplaatst in een geheel nieuwe orgelkas van de hand van Stephanus Veneman, en tevens werd het uitgebreid tot drie manualen en pedaal. De dispositie van dit orgel is overgeleverd in het handschrift van Broekhuysen.
In 1900 bouwde de firma Maarschalkerweerd & Zn. een nieuw orgel in de kassen uit 1847. Het orgel is uiteindelijk gedemonteerd in verband met de bouw van een nieuw kerkgebouw. In deze kerk is het later in gewijzigde vorm herplaatst, waarbij de kassen op de onderbouw na zijn verwijderd
* (Bron:[http://orgbase.nl/scripts/ogb.exe?database=ob2&%250=1000953&LGE=NL&LIJST=lang Orgeldatabase])
====Vermeulen-orgel====
In de kapel van het Sint Janscentrum in 's-Hertogenbosch staat een orgel van de firma Vermeulen uit Weert. Aan de dispositie is in de loop van de tijd iets gewijzigd: er zijn een Nachthoorn en een Sesquialter op manuaal II geplaatst en een Octaafbas op het pedaal. Beide manualen staan in een eigen zwelkast. Gelet op de dispositie, de stijl van de speeltafel en het naamplaatje zal het orgel ergens rond 1935 gebouwd zijn.
* (Bron:[http://orgbase.nl/scripts/ogb.exe?database=ob2&%250=1008354&LGE=NL&LIJST=lang Orgeldatabase])
====Maarschalkerweerd-orgel====
De firma Maarschalkerweerd & Zn. bouwde in 1900 een nieuw orgel voor de oude Sint Jacobskerk in 's-Hertogenbosch. Het orgel werd geplaatst in de orgelkas van het vorige orgel van de kerk, een instrument van Arnold Graindorge, geplaatst in de jaren 1846/1847 in een nieuwe orgelkas van de hand van Stephanus Veneman. Op 22 mei 1900 is het orgel ingewijd, waarbij het werd bespeeld door dhr. W. Oosterbaan.
Het orgel heeft niet lang in deze kerk gestaan. In 1905 werd een nieuwe Sint Jacobskerk gebouwd, ontworpen door Jan Stuyt en Jos Cuypers. Het orgel is hier echter pas in 1928 geplaatst. Jan Stuyt ontwierp een nieuw front. De onderbouw van de kas van Graindorge werd wel gehandhaafd.
In 1946 is het orgel door de firma Adema gerestaureerd. Daarbij zijn twee registers gewijzigd. Na 1990 is door vrijwilligers opnieuw een revisie uitgevoerd.
De kerk is per 1 januari 2002 gesloten. Daarna werd het gebouw gedeeltelijk verbouwd en in gebruik genomen als Jeroen Boschcentrum
* (Bron:[http://orgbase.nl/scripts/ogb.exe?database=ob2&%250=1000954&LGE=NL&LIJST=lang&OLC=5000007 Orgeldatabase])

==Externe links==
* {{Wikipedia2|Nieuwe_Sint-Jacobskerk}}
* {{Wikimedia|Sint_Jacobskerk,_%27s-Hertogenbosch}}

== Afbeeldingen ==
====Exterieur====
<Gallery>
Afbeelding:085a.jpg | 1905 prentbriefkaart collectie a. janssen 
Afbeelding:095a.jpg | omstreeks 1910 prentbriefkaart collectie: a.janssen 
Afbeelding:017b.jpg | De toren is tot dakhoogte opgemetseld, de voorgevel is nog niet afgewerkt. ca 1910
Afbeelding:Jacobskerkx.jpg |De toren is afgebouwd tot 52 meter hoogte. coll. a.janssen ca 1925
Bestand:Kerkdenb4363.jpg | Ansichtkaart - WG
Afbeelding:P3040017a.jpg | Links de nieuwe Sint Jacobskerk uit 1907, rechts de Middeleeuwse voorganger van de Sint Jacobskerk
Afbeelding:IMG 1737a.jpg | links de koepelkerk van Sint Jacob, rechts de Middeleeuwse Sint Jacobskerk. Rechtsonder kapel vd Carmelitessen

Afbeelding:036x.jpg | Koorzijde v.m. Sint Jacobskerk 's-Hertogenbosch foto: a.janssen 
afbeelding:ID_411_-_Hertogenbosch_RK_St_Jacob_2_1907_vm_Rol_285_(4).JPG|foto. J. Sonneveld. Leidschendam.
afbeelding:ID_411_-_Hertogenbosch_RK_St_Jacob_Rol_285_(8).JPG|foto. J. Sonneveld. Leidschendam.
Afbeelding:Den Bosch Sint Jacob1.jpg|Zuidzijde van Sint jacobskerk. Foto: A. Roks
Afbeelding:Den Bosch Sint Jacob4.jpg|De fraaie koepel gezien vanuit het ZW. Foto: A. Roks
Afbeelding:Den Bosch Sint Jacob2.jpg|Zijabsis. Foto: A. Roks
Afbeelding:Den Bosch Sint Jacob3.jpg|Sint Jacobskerk gezien vanuit het ZW. Foto: A. Roks
Afbeelding:Den Bosch Sint Jacob5.jpg|Transept aan de westzijde. Foto: A. Roks
Afbeelding:Den Bosch Sint Jacob6.jpg|Fraai portaal met klaverbladvorm. Foto: A. Roks
Afbeelding:Den Bosch Sint Jacob7.jpg|Noordgevel van de Sint Jacobskerk. Foto: A. Roks
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (2).jpg|opname 09-05-2009 © HW
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (4).jpg|opname 09-05-2009 © HW
Bestand:,s-Hertogenbosch, Hinthamerstraat 177 - Sint Jacobskerk (1907) -Rob den Boer-2015-001.JPG |Foto:Rob den Boer (2015)
Bestand:,s-Hertogenbosch, Hinthamerstraat 177 - Sint Jacobskerk (1907) -Rob den Boer-2015-002.JPG |Foto:Rob den Boer (2015)
Bestand:,s-Hertogenbosch, Hinthamerstraat 177 - Sint Jacobskerk (1907) -Rob den Boer-2015-003.JPG |Foto:Rob den Boer (2015)
Bestand:,s-Hertogenbosch, Hinthamerstraat 177 - Sint Jacobskerk (1907) -Rob den Boer-2015-004.JPG |Foto:Rob den Boer (2015)
Bestand:,s-Hertogenbosch, Hinthamerstraat 177 - Sint Jacobskerk (1907) -Rob den Boer-2015-005.JPG |Foto:Rob den Boer (2015)
Bestand:,s-Hertogenbosch, Hinthamerstraat 177 - Sint Jacobskerk (1907) -Rob den Boer-2015-006.JPG |Foto:Rob den Boer (2015)
Bestand:,s-Hertogenbosch, Hinthamerstraat 177 - Sint Jacobskerk (1907) -Rob den Boer-2015-007.JPG |Foto:Rob den Boer (2015)
Bestand:,s-Hertogenbosch, Hinthamerstraat 177 - Sint Jacobskerk (1907) -Rob den Boer-2015-008.JPG |Foto:Rob den Boer (2015)

</gallery>

====Interieur====

<gallery>
Afbeelding:Sint-jacob-14a.jpg | Triomfboog die de afscheiding vormde tussen koor en schip, is plm 1955 verwijderd; prentbriefkaart coll. a.janssen ca 1915
Afbeelding:Den Bosch St Jacobskerk int.jpg | Foto uit NCRV Kerkepadgids 1985.
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg.2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 24-04-2007 foto. Edward Ippel. Hoorn. (2).JPG|opname 24-04-2007  foto. Edward Ippel. Hoorn.
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg.2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 24-04-2007 foto. Edward Ippel. Hoorn. (3).JPG|opname 24-04-2007  foto. Edward Ippel. Hoorn.
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg.2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 24-04-2007 foto. Edward Ippel. Hoorn. (4).JPG|opname 24-04-2007  foto. Edward Ippel. Hoorn.
Afbeelding:Den Bosch St Jacobskerk Art centre 006.jpg‎ 
Afbeelding:Den Bosch St Jacobskerk Art centre 007.jpg‎
Afbeelding:Den Bosch St Jacobskerk Art centre 009.jpg
Afbeelding:Den Bosch St Jacobskerk Art centre 002.jpg‎
Afbeelding:Den Bosch St Jacobskerk Art centre 004.jpg‎
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (5).jpg|opname 09-05-2009 © HW
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (8).jpg|opname 09-05-2009 © HW
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (9).jpg|opname 09-05-2009 © HW
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (10).jpg|opname 09-05-2009 © HW
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (11).jpg|opname 09-05-2009 © HW
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (12).jpg|opname 09-05-2009 © HW
Afbeelding:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (13).jpg|opname 09-05-2009 © HW
Bestand:00411 Den Bosch vm. RK. Sint Jacob 1907 bg. 2002 Hinthammerstraat 177 NB. opname 09-05-2009 foto. Herman Wesselink Amsterdam (14).jpg|opname 09-05-2009 © HW
</Gallery>