Brontekst bekijken van Amsterdam, Kastanjeplein 10 - Bonifatius (1886 - 1982)

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:gesloopt]]
[[Categorie:Amsterdam]]
[[Categorie:Gemeente Amsterdam]]
[[Categorie:Provincie Noord-Holland]]


{{#display_map:52.35843,4.92291|type=hybrid}}

{| 
! colspan="2" style="background-color:#517398; color:white;" | Algemene gegevens
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Naam kerk:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Bonifatius
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Genootschap:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rooms Katholieke Kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Provincie:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Noord-Holland
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Gemeente:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Amsterdam
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Plaats:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Amsterdam
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Adres:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Kastanjeplein 10
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Postcode:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 1092BV
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Sonneveld-index:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 04933
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Jaar ingebruikname:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 1886
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Architect:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | {{wikipedia|Evert_Margry}}
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Huidige bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | gesloopt
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Monument status:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | geen
|}

==Geschiedenis==

Dit was een qua interieur rijk gedetailleerde, kleurrijke, sfeervolle neogotische kerk met later gebouwde sobere toren. Het was één van de mooiste Margrykerken.

Omstreeks 1880 was bij de oostelijke stadsuitbreiding van Amsterdam buiten de singels de oprichting van een nieuwe parochie noodzakelijk, als afspliting van de St. Willibrordus Buiten de Veste bij de Amsteldijk. De toen in aanbouw zijnde Oosterparkbuurt werd een volksbuurt. De nieuwe St. Bonifatiuskerk werd gepland op een ruim perceel tussen de Tweede en Derde Oosterparkstraat, aan het Kastanjeplein. Het was de eerste parochiekerk die in Amsterdam-Oost werd opgericht. Daarachter werden scholen gebouwd t.b.v. de parochie, grenzend aan het Eikenplein. Vanaf de oprichting in 1882 nam de parochie een houten noodkerkje aan de Linnaeusstraat in gebruik, ontworpen door A.C. Bleijs (1842-1912).

Het ontwerp van de nieuwe grote kerk ging aanvankelijk ook naar Bleijs, leerling van P.J.H. Cuypers en architect van o.a. de St. Nicolaaskerk aan de Prins Hendrikkade uit dezelfde tijd en enkele gebouwen (inclusief de kapel) van het nabijgelegen, nieuwe Onze Lieve Vrouwegasthuis. Er werd bezwaar gemaakt tegen de keuze van Bleijs omdat men vreesde dat de buurt eentonig van karakter zou worden als (te) veel gebouwen door hem zouden zijn ontworpen. De nieuwe kerk kwam, na goedkeuring van het kerkbestuur, uiteindelijk tot stand in 1885-1886 naar een ontwerp van E.J. Margry (1841-1891), eveneens leerling van Cuypers. De consecratie vond in augustus 1886 plaats door Mgr. P.M. Snickers, de toenmalige bisschop van Haarlem. Op dat moment miste de kerk nog een grote toren aan het Kastanjeplein wegens geldgebrek.

Het werd een driebeukige neogotische kruisbasiliek met uitspringend dwarsschip, qua ontwerp grotendeels geïnspireerd op de vroege Franse gotiek. De absis was ten opzichte van het schip versmald en voorzien van een omgang. In de hoeken tussen schip en dwarsschip bevonden zich ruime kapellen, evenals aan weerszijden van het koor. Hierdoor, en door de behoorlijke breedte van de hoofdbeuken (ca. 14 meter), had de kerk een enigszins centraliserende opzet. Deze ruime opzet met brede hoofdbeuken bood plaats aan 1850 gelovigen. Kenmerkend voor de kerken van Margry, en beïnvloed door de late Hollandse gotiek, was deze kerk met beschilderde houten tongewelven (over de hoofdbeuken) overdekt. 
De niet-uitgevoerde toren had de hoogste van Amsterdam moeten worden (ca. 90 meter; zie ontwerptekening onder). Behalve geldgebrek zou het gemeentebestuur bezwaar hebben gemaakt tegen het feit dat de toren de Westertoren (87 meter) in hoogte zou overtreffen. De toren had een slanke, achthoekige bovenbouw, hoekpinakels en een hoge naaldspits moeten krijgen. Mogelijk diende het ontwerp van de toren van de gelijknamige kerk in Leeuwarden (1884) van Margry's leermeester Cuypers als voorbeeld voor dit torenontwerp. 

Wegens het genoemde tekort aan geld werd de kerk aanvankelijk sober en kaal opgeleverd; de rijke inventaris en aankleding kwamen in de jaren tussen ca. 1890 en 1925 tot stand (o.a. ramen van H. Geuer en A. Asperslagh, kruiswegstaties door J. Dunselman, doopvont en Maria-altaar door A.C. Bleijs). De polychromie (veelkleurige beschildering) van de wanden werd in 1914-1924 door kunstschilder en parochiaan A. Damen uitgevoerd. De gebrandschilderde ramen in het transept en de zijbeuken dateerden uit de jaren 1920 en waren door A. Asperslagh gemaakt. De ramen in de zijbeuken beeldden scenes uit het leven van de Heilige Bonifatius uit. Het orgel was afkomstig van de firma Maarschalkerweerd en stamde uit 1902.

Pas in 1925-1926 kon de toren alsnog worden gebouwd, wel veel soberder en lager (ca. 65 meter) dan oorspronkelijk de bedoeling was, naar een ontwerp van architect P.J. Pieters. Deze toren werd bekroond door een naaldspits, omgeven door een balustrade, wijzerplaten en vier hoekspitsjes. 

Begin jaren 1970 werd, wegens het sterk afgenomen aantal kerkgangers, ongeveer halverwege in de kerk een lang gordijn opgehangen, waarvóór de kerkgangers moesten zitten om de kerkdiensten te kunnen volgen. In die tijd was zulk ophangen van gordijnen "in de mode", om zo de trouwe kerkgangers dichter bij elkaar te brengen. In vele andere, voornamelijk R.K., kerken kwamen zulke gordijnen ook voor. Ook houten tussenwanden kwamen voor. * Interessant object voor wetenschappelijk onderzoek.

Eind 1982 is deze kerk, als gevolg van al jaren teruglopend kerkbezoek, buiten gebruik gesteld; toen is een kleine kerkzaal in de vroegere pastorie ingewijd, die tot eind 2023 in gebruik was. De parochie was inmiddels samengevoegd met die van de St. Gerardus Majella in de Indische Buurt en de St. Anna aan de Wittenburgergracht, en ging verder onder de naam Anna-Bonifatius-Gerardus Majella (ABG). Voorjaar 1983 heeft een grote veiling van stukken inventaris van de kerk plaatsgevonden. Ook het grote achterstallig onderhoud en de matige bouwkundige staat waren redenen om de "grote Bon" af te stoten. In september en oktober 1984 zijn kerk en toren gesloopt. Ter plaatse is later in de jaren 1980 een verzorgingstehuis gebouwd. Na een (financiële) actie is bovenop dit complex een metalen torentje geplaatst met 3 van de 4 wijzerplaten en wijzers van het uurwerk, die zich op de vroegere kerktoren bevonden.

Eind 2023, ruim veertig jaar na de sluiting van de grote kerk, is de kerkzaal aan de Tweede Oosterparkstraat buiten gebruik gesteld.

==Literatuur== 
* Blokland, S. van, ''Rooms-katholieke kerken in Amsterdam 1306-1935'', Amsterdam, 2002, 54-55
* Bos, B., e.a., ''Uit de geschiedenis van de St. Bonifatius. 100 jaar parochie in Amsterdam-Oost'', Amsterdam, 1983

==Externe links==
* {{Wikipedia2|Sint-Bonifatiuskerk_(Amsterdam)}}
* {{Wikimedia|Sint-Bonifatiuskerk_(Amsterdam)}}
* {{Wikimedia|Interior_of_Sint-Bonifatiuskerk_(Amsterdam)}} (Interieur)

==Afbeeldingen==
====Exterieur====
<gallery>
Afbeelding:Amsterdam, St. Bonifatius. Oorspronkelijk ontwerp E.J. Margry met toren.jpg|Ontwerp met toren. Uit Cuypers & Kalf, 1906
Afbeelding:Vanaf gebouw UvA Roeterstraat. foto JvN 1983.jpg|Vanaf gebouw UvA Roetersstraat. foto JvN 1983
Afbeelding:Amsterdam.St.Bonifatius.jpg|kopie oude afbeelding parochiegids
Afbeelding:Film 0239 (22).jpg|Zijaanzicht 3e Oosterparkstraat. foto JvN 1983
Afbeelding:Vanaf Elisabeth Otto Knolstichting. foto JvN 1983.jpg|Vanaf gebouw Elisabeth Otter-Knollstichting. foto JvN 1983
Afbeelding:Vanuit de Derde Oosterparkstraat. foto JvN 1983.jpg|Vanuit 3e Oosterparkstraat. foto JvN 1983
Afbeelding:Vanaf Kastanjeplein. foto JvN 1983.jpg|Vanaf Kastanjeplein. foto JvN 1983
Afbeelding:Detail dwarsschip en koor. foto JvN 1983.jpg|Detail dwarsschip en koor. foto JvN 1983
Afbeelding:Absis. foto JvN 1983.jpg|Absis. foto JvN 1983
Afbeelding:Film 0158 (15).jpg|Zijaanzicht 3e Oosterparkstraat. foto JvN
Afbeelding:Film 0158.jpg|Vanaf 3e Oosterparkstraat. foto JvN
Afbeelding:Toren vanuit het zuidwesten. foto JvN 1983.jpg|Toren vanuit het zuidwesten. foto JvN 1983
Afbeelding:Toren vanuit het zuiden. foto JvN 1983.jpg|Toren vanuit het zuiden, 3e Oosterparkstraat. foto JvN 1983
Afbeelding:Amsterdam RK Bonifatius 1886 zonder toren 0829.jpg|ansicht 1886 zonder toren. Coll. J.Sonneveld, Leidschendam.
Afbeelding:Amsterdam RK Bonifatius 1910 met toren 0830.jpg|ansicht ca. 1945 met toren. Coll. J.Sonneveld, Leidschendam.
</gallery>
====Interieur====

<gallery>
Bestand:Interieur naar 't koor - Amsterdam - 20013779 - RCE.jpg|Interieur, gezien naar het westen. Opname Wikimedia/RCE
Afbeelding:Amsterdam.St.Bonifatius.interieur.jpg|kopie oude afbeelding parochiegids
Bestand:751px-Oosterparkstraat, vieringgewelf - Amsterdam - 20013777 - RCE.jpg|Gewelf viering, gezien vanuit het schip; Opname Wikimedia/RCE
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam.jpg|Middenschip en zangkoor naar het noordoosten gezien.(Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (2).jpg|Priesterkoor, gezien naar het westen.(Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (3).jpg|Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (4).jpg|Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (5).jpg|Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (6).jpg|Zuidelijke zijbeuk aan 3e Oosterparkstraat, gezien naar het westen .(Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (8).jpg|Ramen priesterkoor, atelier H. Geuer te Utrecht .(Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (7).jpg|Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (9).jpg|Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (10).jpg|Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (11).jpg|middenschip en zuidelijke zijbeuk, gezien naar het zuiden .(Job van Nes (1984)
Afbeelding:04933 Amsterdam vm.RK. Bonifatius 1886 sloop 1984 Kastanjeplein NH. opname 27-09-1984 foto. Job van Nes. Zaandam (12).jpg|Raam zuidtransept (zijde 3e Oosterparkstraat), atelier Asperslagh, .(Job van Nes (1984)
</gallery>