Handelingen

Amsterdam, Lekstraat 61 - Synagoge

Uit Reliwiki


Algemene gegevens
Genootschap : Joodse Gemeenschap
Gemeente : Amsterdam
Plaats : Amsterdam
Adres : Lekstraat 61
Provincie : Noord-Holland
Jaar ingebruikname : 1937
Huidige bestemming: bedrijfsruimte
Naam synagoge : Lekstraatsjoel
Architect : Elzas, A
Monument-status: Rijksmonument

Geschiedenis

Grote zaal buiten gebruik 1984, tijdelijk Verzetsmuseum en CC, vanaf eind jaren 1990 veilinghuis, zie ook beschrijving hieronder.

Inleiding

Op de hoek van Lekstraat en Kinderdijkstraat in 1936-1937 tot stand gekomen SYNAGOGE met bijbehorende dienstwoning, naar het winnend prijsvraagontwerp in de trant van het Nieuwe Bouwen van A. Elzas in opdracht van de Nederlandsche Israëlietische Hoofdsynagoge. De ijzerconstructie is van de N.V. Gebr. Vincent. En zowel aan de Lekstraat als aan de Kinderdijkstraat bevindt zich een tuin met een perceelscheiding in de vorm van een ijzeren hek.

De koperen kroonluchters van de voormalige grote sjoel zijn eveneens gemaakt naar een ontwerp van Elzas.

N.B. In 1984-1985 is het gebouw veranderd, waarbij de kleine sjoel werd vergroot tot een synagoge voor maximaal 160 personen en de grote sjoel werd verbouwd tot Verzetsmuseum; thans (1999) bevindt zich in de voormalige grote sjoel een veilinghuis. De galerijen en de nis voor de Arke werden hierbij behouden. Zowel aan de Lekstraat als aan de Kinderdijkstraat bevindt zich een tuin met een ijzeren hek als perceelscheiding. De lage uitbreiding achter de kleine sjoel is niet bij de bescherming inbegrepen.

Omschrijving

Op een onregelmatige U-vormige plattegrond tot stand gekomen gebouw bestaande uit twee rechthoekige bouwvolumen die door een tussenlid zijn verbonden. Het geheel is deels onderkelderd en telt twee tot drie bouwlagen onder platte daken. De dakoverstekken zijn bekleed met koper. Het grote rechthoekige hoofdgebouw heeft een beton- en ijzerconstructie en is uitwendig bekleed met natuurstenen platen. De ingang onder een luifel met eikehouten dubbele deuren bevindt zich in de korte NW-gevel aan de Lekstraatzijde, alwaar op de begane grond vijf op regelmatige afstand van elkaar geplaatste vierkante en verdiept aangebrachte stalen vensters met uitkragende omlijsting. Op de verder blinde gevel een Hebreeuwse tekst in metalen letters (I Koningen 6:13). Onder het dakoverstek een cirkelvormige opening bedoeld voor het uithangen van een vlag. De ZW-gevel aan de Kinderdijkstraat is zeven vensterassen breed met geheel rechts een lagere uitbouw met een smalle vensterstrook boven een nooduitgang. Op de begane grond zeven vierkante vensters met vlakke uitspringende omlijsting. De bovenste verdieping heeft zeven hoge, gekoppelde en stalen vensters met verticale roedenverdelingen. De noordoostelijke lange zijgevel met eveneens een verticale vensterstrook onder het dakoverstek. Achterzijde met twee lagere uitbouwen. De linker is de uitbouw van de Heilige Arke; de rechter uitbouw herbergde in oorsprong de 'kamer voor de gewijde kleden'. Het bijgebouw met de kleine sjoel en de dienstwoning en het tussenlid zijn opgetrokken in gele baksteen. In het tussenlid bevindt zich de manneningang; links daarnaast de vrouweningang, beide onder een luifel. Boven de ingangen twee vensterstroken met verticale roedenverdeling. Terugliggende dienstwoning met ovaalvormige glazen uitbouw met toegang tot dakterras. Twee vensters aan weerszijden van de glazen uitbouw. Cilindervormig trappenhuis met toegang tot dakterras vanuit hoofdgebouw. Zijgevel van het bijgebouw met in de lage rechtertravee brede vensters op de verdiepingen. Op de begane grond de ingang tot de dienstwoning onder een luifel. Ter hoogte van de dienstwoning twee vensters met verticale roedenverdeling. Bovenliggend L-vormig dakterras met ijzeren borstwering. Aan de achterzijde van het dakterras een ronde, hoog opgemetselde pijp met lantaarn als lichttoevoer voor de vrouwengarderobe. Het balkonoverstek van het terras is met koper bedekt.

Achterzijde met op de eerste verdieping een doorlopende brede strook geblindeerde vensters. Op de tweede verdieping ter hoogte van de dienstwoning over de gehele gevelbreedte een balkon met ijzeren borstwering. Balkondeuren met aan weerszijden vensters.

Het interieur van de voormalige grote sjoel heeft nog de aan drie zijden omlopende vrouwengalerij met open houten hek als borstwering. De hoge wand tegenover de toegang is bekleed met marmerplaten, waarop in metalen letters een Hebreeuwse tekst (Psalmen 2:11); de nis voor de Arke is nog aanwezig. De koperen kroonluchters in de middenzaal zijn oorspronkelijk.

De kleine sjoel heeft een kleine vrouwengalerij aan de korte zijde, met dito open houten hek als borstwering. De banken van de mannenafdeling zijn aan drie zijden van de bima gerangschikt. Banken en bima zijn afkomstig van de voormalige grote sjoel.

Waardering

Synagoge (deels voormalig, deels als zodanig in gebruik) met bijbehorende onderdelen uit 1936-1937 van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische en architectuurhistorische waarde, als zeldzaam voorbeeld van een in nieuw-zakelijke trant uitgevoerd joods bedehuis en uitwendig en deels inwendig gaaf bewaard gebleven bouwwerk met bijzonder ingetogen materiaalgebruik en lichtval. Tevens van belang als hoofdwerk van architect A. Elzas.

Uit Reformatorisch Dagblad, 13 december 2005.

De zogenoemde Lekstraatsjoel in Amsterdam wordt grondig opgeknapt. Dat meldt de website joods.nl. De grote koperen lampen in het gebouw zijn al onder handen genomen. De bijsjoel, die sinds de verkoop van het gebouw aan de gemeente Amsterdam als gebedsruimte fungeert, is tot dat de verbouwing voorbij is, gesloten.

Het stadsdeel Zuideramstel is eigenaar van het monumentale witte gebouw dat door zijn andersoortige gevelbeplating schril afsteekt tegen het baksteen van de omringende appartementsgebouwen in de Rivierenbuurt. De sjoel is gebouwd in 1937 door architect Abraham Elzas. Sinds 2002 is de synagoge een rijksmonument.

De grote sjoelzaal wordt al twintig jaar niet meer als zodanig gebruikt. Eerst bood het onderdak aan het Verzetsmuseum, de laatste jaren is veilinghuis Glerum er huurder.

Het stadsdeel beoogt met de restauratie de oorspronkelijke architectuur weer terug te brengen, die door verbouwingen in de loop van de tijd voor een deel is verdwenen. De restauratie van het gebouw staat onder leiding van de architecten Izak en Cootje Salomon, die zich gedurende tal van jaren hebben ingespannen voor het behoud van het bedehuis. De kantoren van het veilinghuis gaan weg voor de grote ramen in de sjoel waardoor er weer veel licht valt in de voormalige grote sjoelruimte. De bibliotheek krijgt een groot glazen dak en de vrouwengalerij wordt beter bereikbaar.

Afbeelding