Amsterdam, Prins Hendrikkade 73 - Basiliek Sint Nicolaas
Uit Reliwiki
Algemene gegevens | |
---|---|
Naam kerk: | H. Nicolaas binnen de Veste |
Genootschap: | Rooms Katholieke Kerk |
Provincie: | Noord-Holland |
Gemeente: | Amsterdam |
Plaats: | Amsterdam |
Adres: | Prins Hendrikkade 73 |
Postcode: | 1012AD |
Inventarisatienummer: | 04971 |
Jaar ingebruikname: | 1887 |
Architect: | Bleijs, A.C. |
Huidige bestemming: | kerk |
Monument status: | Rijksmonument 4140 |
Geschiedenis
Buitengewoon belangrijk, beeldbepalend, monumentaal kerkgebouw, met dubbeltorenfront en kruisingskoepel. Algemeen beschouwd als het hoofdwerk van architect A.C. Bleijs.
De rechter toren, van de 2 torens aan de voorgevel, steekt, t.o.v. de middengevel en de linker toren, verder naar voren uit. Dit heeft te maken met de toenmalige beperktheid van het bouwterrein. Hierdoor bestaat er een interessante a-symmetrie van de voorgevel, die door lang niet iedereen wordt opgemerkt. Dit heet een "gérende rooilijn".
In het jaar 2012 met diverse extra activiteiten uitgebreide viering van het 125-jarig jubileum van dit prachtige kerkgebouw.
Basiliek
Mede in het kader van dit jubileum is deze kerk met ingang van 9 december 2012 door "Rome" de eretitel Basiliek ("Basilica Minor") toegekend. Dit is dan de 24e R.K. kerk in Nederland met deze titel. Criteria voor de toekenning hiervan zijn:
- 1. het gaat om een bijzonder, en druk bezocht, kerkgebouw;
- 2. er is sprake van een speciale verering (in dit geval Sint Nicolaas als patroonheilige van Amsterdam, alsmede het Mirakel van Amsterdam).
Zaterdag 8 december 2012 zijn tijdens een feestelijke vesperviering de bij een Basiliek behorende twee attributen plechtig ingezegend:
- 1. Conopeum (roodwitte parasol);
- 2. Tintinnabulum (klokje op houder). Deze bevinden zich links en rechts van het (nieuwe, op 9 december 2012 gewijde) altaar. Op 8 december 2012 is tevens een nieuw bord met het embleem van de Basiliek boven de ingang onthuld.
Zoals hierboven reeds aangegeven is de St. Nicolaasbasiliek sinds 2012 in bezit van een nieuw altaar. Het jubileum van het 125 jarig bestaan van de Nicolaas was in 2012 voor het bestuur aanleiding om achterstallig onderhoud aan het interieur weg te werken. Het sluitstuk van deze aanpak was de ingebruikneming van een nieuw altaar. Hoewel dit niet vooraf gepland was, waren er fondsen beschikbaar om de aanschaf van een nieuw altaar te kunnen bekostigen.
Het ontwerp van het altaar is gemaakt door de Overijsselse beeldhouwer Jan-Willem van Oldeneel. De keuze viel op een altaar waarvan het altaarblad gemaakt is van Belgisch hardsteen met een onderbouw van gepatineerd brons. De voet van het altaar beeldt houten stammen c.q. takken uit, die branden. Boven het vuur hangt een hostie, die dit altaar verbindt met het Mirakel van Amsterdam. Dit verhaal uit 1345 gaat over een hostie, die boven het vuur bleef hangen. Deze was door een zieke man uitgebraakt. Nadat de hostie naar de Nicolaaskerk was gebracht keerde de hostie tot drie keer toe terug naar de woning van de zieke man. Het altaar symboliseert de verbinding met het Mirakel en ook de in de kerk aanwezige muurschilderingen ter gedachtenis aan het Mirakel.
Boven in de altaarplaat is een glazen bol met relieken van de Martelaren van Gorcum verwerkt. Dit is een symbolische verbinding met een kapel, elders in de kerk, gewijd aan Martelaren van Gorcum. Tevens zijn er muurschilderingen ter gedachtenis aan de Martelaren in de kerk aanwezig. De Martelaren van Gorcum staan symbool voor de alteratie, waarin Katholieke kerken werd overgenomen door kerken van de Reformatie. De Martelaren hebben dit met de dood moeten bekopen. Toen ze in 1867 werden heilig verklaard en in 1887 een kapel aan hen werd gewijd, was dit een signaal voor het nageslacht, dat voorkomen moet worden, dat mensen verdrukt worden vanwege hun geloofsovertuiging. Want ook Katholieken hebben net zo goed als Protestanten gruweldaden verricht. Daarom hangt er ook in de kapel: Bidt voor alle niet Katholieken. De Martelaren zitten zo heel dicht op de eucharistie, waar dagelijks het lichaam van Christus wordt uitgereikt. En daarmee verbindt het altaar ook met de dood van Christus.
Dit altaar waarin het hart van het Katholieke geloof verbonden wordt met twee gebeurtenissen uit de geschiedenis, die voor Amsterdam en Nederland een verhaal vertellen, markeren het 125 jarig jubileum van de Nicolaas en zijn een onderstreping voor het toekennen van de Basiliekstatus.
Monumentomschrijving Rijksdienst
Parochiekerk van de H. Nicolaas. Gebouwd 1885-1887 door A.C. Bleys. Driebeukige kruisbasiliek in neorenaissance stijl met aan weerszijden van de voorgevel twee torens met barokke helmen en op de kruising een achthoekige toren met koepel, bekroond door een lantaarn. Inwendig pijlers met arcaden, hoge pilasters met Corintische kapitelen en tongewelven met cassetten over de hoofdbeuken. Meubilair in renaissancevormen: altaren en preekstoel van E. van den Bossche, muurschilderingen van Jan Dunselman. Orgel met drie manualen en pedaal, in 1889 gemaakt door W. Sauer uit Frankfurt/Oder. Naast de kerk de eveneens door Bleys gebouwde pastorie met o.a. opmerkelijke zaal in neorenaissancetrant.
Gebouwomschrijving SKKN
Na de gelijkstelling van protestanten en katholieken in de Franse tijd onder het motto 'Vrijheid, gelijkheid, broederschap' en vooral na het herstel van de Bisschoppelijke Hierarchie in 1853 werden vele katholieke schuilkerken vervangen door nieuwe zich duidelijk als kerk manifesterende gebouwen. Zo streefde de pastoor van de schuilkerk 'De Duif' al sinds 1795 naar nieuwbouw. Hij verkreeg toestemming van de overheid en in 1796 verrees aan de Prinsengracht de eerste openbare R.K. kerk in Amsterdam. De schuilkerk 'Ons' Lieve heer op Solder' was een van laatste die door nieuwbouw vervangen werd. Van deze schuilkerk wordt gezegd dat het de opvolger was van de middeleeuwse Oude of St. Nicolaaskerk. Zo liggen op een steenworp afstand van elkaar drie kerken, de Oude kerk, de schuilkerk Het Hert of Het Haantje, sinds de 19de eeuw ook 'Ons' Lieve Heer op Solder' genoemd en de nieuwe Nicolaaskerk. Drie kerken die in de loop der eeuwen gewijd zijn aan de patroon van Amsterdam, de H. Nicolaas.
Nadat Amsterdam in 1857 weer in parochies was verdeeld werd de kerk van de vroegere Statie St. Nicolaas binnen de Veste, nu parochie, aangewezen tot hoofdkerk van Amsterdam. Om deze status ook werkelijk uit te stralen streefde het kerkbestuur sinds 1860 naar nieuwbouw. Vanaf 1863 werden percelen opgekocht aan de Prins Hendrikkade. Het duurde echter tot 1884 voordat men kon men overgaan tot realisering van de plannen. Bouwpastoor was J.H. van Born.
Op 6 mei 1884 vond de aanbesteding plaats aan aannemer H.B. Hendriks te Oss voor een bedrag van fl. 283.990,-. Nog dat jaar werd de eerste paal geslagen. De eerste steenlegging werd verricht op 17 maart 1885 door deken H. Poppen. De inwijding van de kerk vond plaats op 17 februari 1887 door mgr. Snickers, aartsbisschop van Haarlem. De oude huiskerk werd vervolgens op 30 maart 1887 als parochiekerk buiten gebruik gesteld en kreeg een jaar later een bestemming als museum, het huidige Museum Amstelkring.
De St. Nicolaaskerk neemt een bijzondere plaats in binnen de landelijke bouwkunst. In een tijd waarin voor kerkbouw de neo-gotiek hoogtij vierde koos het kerkbestuur voor architect A.C. Bleijs die voor zijn ontwerp de neobarok als uitgangspunt nam. Naar ontwerp van deze architect was In 1879-1882 reeds de St. Cyriacuskerk in Hoorn gebouwd. Deze kerk was gebouwd in neobarokke trant en moet het voorbeeld geweest zijn voor het kerkbestuur te Amsterdam. De St. Nicolaaskerk is echter grootser van opzet. Door af te wijken van de gangbare neogotiek kreeg de katholieke hoofdkerk van Amsterdam, gelegen op een cruciale plek in de stad, een nog opvallender karakter.
Ruim veertig jaar is gewerkt aan de inrichting en decoratie van het interieur waar in die tijd belangrijke kunstenaars aan hebben bijgedragen. Belangrijke interieurstukken zijn ontworpen door de architect zelf. Beeldhouwwerk werd vooral toevertrouwd aan Pierre Elysee van den Bossche en schilderwerk aan de kerkschilder Jan Dunselman.
Restauraties van de kerk vonden plaats tussen 1966 en 1973 waarbij opmerkelijk genoeg de ramen in de koepel zijn dichtgemetseld en de glazen binnenkoepel verwijderd. Dit was echter om verder verval en mogelijke instorting te voorkomen. Een grootscheepse restauratie vond plaats in de jaren 1997-2001 waarbij zowel het exterieur als het interieur grondig onder handen zijn genomen. De koepel werd weer geheel hersteld waardoor het daglicht weer terugkwam in de kerk. Ook de wandschilderingen, die in deze kerk volledig bewaard zijn gebleven en die mede het karakter van de kerk bepalen, zijn geheel gerestaureerd. Verantwoordelijk voor de restauratie van de figuratieve schilderingen waren Wil Werkhoven en Rob Breemer. De restauratie van de decoratieve en architectonische schilderingen gebeurde onder verantwoordelijkheid van Roberto Ajala. Omdat tijdens de restauratie bleek dat de bestaande, eenvoudige ramen in het schip bijna volledig moesten worden vernieuwd is besloten om een eigentijds element aan de kerk toe te voegen. In het voorjaar van 1999 zijn acht nieuwe ramen geplaatst naar ontwerp van Jan Dibbets.
In 1969 werden de parochies in de binnenstad van Amsterdam opgeheven en kwam er als overkoepelend orgaan de Stichting R.K. Citykerk Amsterdam. De St. Nicolaaskerk was sindsdien geen gewone parochiekerk meer. Thans is deze organisatie weer gewijzigd en maakt de Nicolaaskerk deel uit van de binnenstadsparochie H. Nicolaas. Deze parochie omvat het hele gebied binnen de Singelgracht (Stadhouderskade). Binnen dit gebied staan vijf rooms katholieke kerken. De St. Nicolaaskerk en de HH. Petrus en Paulus-kerk (De Papegaai) in de Kalverstraat zijn de parochiekerken. Daarnaast zijn er drie rectoraatskerken; kerken die geen eigen parochie hebben, maar die binnen de grenzen van een parochie functioneren met een grote mate van zelfstandigheid. Dit zijn de St. Franciscus Xaverius-kerk (De Krijtberg) aan het Singel, de H.H. Joannes en Ursula-kapel (Begijnhofkapel) op het Begijnhof en de Onze Lieve Vrouwekerk aan de Keizersgracht.
Externe links
- De kerk op Wikipedia
- Meer afbeeldingen op WikiMedia
- Meer afbeeldingen op WikiMedia (Interieur)
- Website Nicolaaskerk
Afbeeldingen
Exterieur
Vervolg Fotoalbum 04971
Interieur
Vervolg Fotoalbum 04971
Basiliek
Vervolg Fotoalbum 04971