Brontekst bekijken van Bergen op Zoom, Prins Bernhardlaan 66 - O.L. Vrouw van Lourdes

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:Rijksmonument]]
[[Categorie:RK]]
[[Categorie:Bergen op Zoom]]
[[Categorie:Gemeente Bergen op Zoom]]
[[Categorie:Provincie Noord-Brabant]]


{{#display_map:51.48703,4.28845|type=hybrid}}

{| 
! colspan="2" style="background-color:#517398; color:white;" | Algemene gegevens
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Naam kerk:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | O.L. Vrouw van Lourdes
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Genootschap:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rooms-Katholieke Kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Provincie:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Noord-Brabant
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Gemeente:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Bergen op Zoom
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Plaats:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Bergen op Zoom
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Adres:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Prins Bernhardlaan 66
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Postcode:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 4615BC
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Sonneveld-index:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 07030
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Jaar ingebruikname:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 1928
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Architect:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Cuypers, P.J.J.M. Jr. & J.Th.J.
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Huidige bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Monument status:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rijksmonument {{Rijksmonument|517138}}
|}

==Geschiedenis==

Buitengewoon belangrijke, beeldbepalende interbellumkerk, met koepel en forse toren (54 m); thans de op een na hoogste kerktoren in Bergen op Zoom. De hoogste kerktoren is de Peperbus van de historische St. Gertrudiskerk, 56 m.

De parochie Onze Lieve Vrouw van Lourdes is in de jaren 1910 ontstaan in de wijk 't Fort, een zuidelijke uitbreiding van Bergen op Zoom. Dit wegens de toenemende katholieke bevolking. De bakstenen noodkerk uit 1918 staat nog achter de huidige kerk, aan het Lourdesplein. De nieuwe kerk zou ontworpen worden door architect Jacobus van Gils (1865-1919), maar wegens diens overlijden in 1919 ging dit plan niet door. Joseph Cuypers (1861-1949) en zijn zoon Pierre Cuypers jr. (1891-1982) maakten vervolgens een nieuw ontwerp.

De kerk werd gebouwd in 1926-1928. Het is een centraliserende kruiskerk met een forse twaalfzijdige koepel en een toren links naast de voorgevel. De gebrandschilderde transeptvensters dateren uit 1939, werden gemaakt door Piet Clijsen (1909-1977) en beelden taferelen uit het leven van Maria uit. Het expressionistische siermetselwerk is kenmerkend voor het oeuvre van Joseph en Pierre Cuypers jr. uit de jaren 1920 en lijkt te zijn beïnvloed door o.a. de architectuur van Dom. P. Bellot.

In 1944 raakte het kerkgebouw zwaar beschadigd, toen terugtrekkende Duitse militairen de toren opbliezen. De Lourdesgrot - tot dan toe aanwezig in de achterste travee van het schip - werd verwoest. In 1953-1956 zijn kerk en toren in enigszins versoberde vorm hersteld. De nieuwe, huidige Lourdesgrot bevindt zich sindsdien in de linker zijbeuk. Waar vóór de oorlog de Lourdesgrot zat, bevindt zich nu het hoofdportaal.

De parochie is inmiddels gefuseerd met parochies uit de omgeving. De Lourdeskerk blijft in gebruik. Van zomer 2010 tot september 2011 is dit buitengewoon belangrijke kerkgebouw gerestaureerd. Daarbij zijn onder meer de glas-in-loodramen in de koepel, die tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren gingen, gereconstrueerd. 

* Een architectonisch met deze prachtkerk vergelijkbaar kerkgebouw is de R.K. Kerk O.L. Vrouw Hemelvaart in Heemstede, vrijwel tegelijkertijd gebouwd. Met vrijwel dezelfde plattegrond, maar enkele meters lagere toren, koepel en interieur. De kerk in Heemstede wordt (2024) met sluiting bedreigd.

De voormalige pastorie van de kerk is wel door Van Gils ontworpen en is thans in gebruik als kantoor.

[[Afbeelding:Bergen op Zoom OLV van Lourdes- Kerken in het Bisdom Breda-Ton van Nijnatten Buijten en Schipperheijn B.V., Drukkerij.jpg|250px|thumb|Plattegrond. Bron: Kerken in het Bisdom Breda, Auteur: Ton van Nijnatten. Uitgeverij: Buijten en Schipperheijn B.V. juni 2004.]]
[[Afbeelding:Bergen op Zoom OLV van Lourdes 2- Kerken in het Bisdom Breda-Ton van Nijnatten Buijten en Schipperheijn B.V., Drukkerij.jpg|250px|thumb|Onze Lieve Vrouw van Lourdes. Bron: Kerken in het Bisdom Breda, Auteur: Ton van Nijnatten. Uitgeverij: Buijten en Schipperheijn B.V. juni 2004.]]

==Mariagrot==
In deze kerk was een Lourdesgrot gebouwd, onder de koorzolder. Deze grot was een natuurgetrouwe nabootsing van de grot in Lourdes, acht meter breed en vijf meter diep en gebouwd door de firma Jansen uit West Neerbeek. Op 27 oktober 1944 bliezen de Duitsers de toren van de kerk op. Door het instorten van de toren werd ook de Lourdesgrot volledig verwoest. Alleen het Lourdesbeeld, Bernadette en de Lourdessteen hebben het overleefd. Tussen 1953 en 1956 is met man en macht de kerk weer in haar oude glorie hersteld, inclusief de Lourdesgrot, die nu onder de herbouwde toren kwam, opnieuw als “vera effigies”, zij het op iets kleinere schaal. Deze grot is opgebouwd uit gevlochten steengaasmatten, afgewerkt met cement en gips. De Lourdesgrot is nog steeds in functie, en in de maanden mei en oktober bidt men wekelijks de Rozenkrans.

* (Bron:[https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/lourdesgrotten-in-bergen-op-zoom BHIC])

==Monumentomschrijving Rijksdienst==
===Kerk===
De huidige kerk werd gebouwd tussen 1926 en 1928 naar ontwerp van Joseph en Pierre Cuypers jr. De stijl is licht expressionistisch met verwijzingen naar de romaanse en byzantijnse bouwkunst. De gerealiseerde kerk wijkt sterk af van het, door diens overlijden niet uitgevoerde, ontwerp uit 1918 van Jac. van Gils. In 1944 gingen enkele aangrenzende ruimten in dezelfde trant, de Lourdesgrot en de klokkentoren verloren. De toren werd in 1955 herbouwd.
====Omschrijving====
De kerk heeft een kruisvormige plattegrond met halfrond gesloten absis, een dominante twaalfkantige koepel, transept, voorportaal en een toren op de zuidoostelijke hoek. De gevels zijn opgetrokken uit machinale baksteen met eenvoudig siermetselwerk. Op de zadeldaken en het twaalfzijdige koepeldak liggen rode verbeterde hollandse dakpannen. De kerk maakt uitwendig een gesloten indruk door de kleine raamopeningen. Een klein voorportaal ten westen van de klokketoren herbergt de spitsbogige vleugeldeuren. In een lage aanbouw onder plat dak bevinden zich rechtgesloten vleugeldeuren. Rechts van het voorportaal is een klein halfrond raam, aan weerskanten van het dak bevinden zich twee kleine en er boven nog een groter rondraam. In de transepten zijn grote glas-in-loodramen geplaatst en in de zijden van de koepel bevinden zich als lichtbeukramen series van vijf smalle staande vensters. Smalle staande vensters bevinden zich ook in schip en koor. 

Het inwendige toont na het voorportaal een centraalbouw met brede zijbeuken. De soberheid van het exterieur maakt hier plaats voor kundig siermetselwerk in schoon metselwerk met geglazuurde sierbanden en diverse reliëfpatronen. De grote hoge open ruimte wordt door vier pijlers met rondbogen verdeeld. De twaalfkantige koepel heeft donkere houten spanten die contrasteren met de gewitte gewelfvlakken. Er zijn paraboolbogen gemetseld voor het ambulatorium en de Maria- en St. Josephkapel naast de absis. Op de kerkvloer liggen vierkante rode tegels met geel-zwarte randen en kruispatronen in geel, zwart en blauw. De absis, met krakelingtegels in geometrisch patroon, heeft een graatgewelf met decoratief ruitvormig motief. Tot de kerkinventaris behoren onder andere de ingemetselde kruiswegstaties, hoogreliëfs in wit met lichtblauwe achtergrond en goudkleurige accenten. Bij het voorportaal bevindt zich een Lourdesgrot met steen uit Lourdes, gedateerd 15 augustus 1920. De grote ramen van de transepten hebben gebrandschilderde figuratieve ramen uit 1939, gesigneerd door Clysen uit Tilburg. De voorstellingen behelzen Maria in mandorla, de geboorte van Maria, de geboorte van Jezus en de dood van Maria. 
==== Waardering ====
De kerk is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van een geestelijke ontwikkeling en is van belang voor de typologische ontwikkeling van de centraliserende volkskerk. Het is van architectuurhistorisch belang door de stijl en de plaats in het oeuvre van de architecten Cuypers. Het pand heeft ensemblewaarde vanwege de situering bij pastorie, klooster en noodkerk, verbonden met de ontwikkeling van de stad en is tevens van belang voor het aanzien ervan.

===Pastorie===
* Rijksmonument {{Rijksmonument|517137}}
Het pand werd in 1917 gebouwd als PASTORIE voor de nog te bouwen kerk van O.L.V. van Lourdes. Het gebouw heeft elementen van zeer late Jugendstil en het bouwen in de trant van K.P.C. de Bazel. Het werd gebouwd in opdracht van pastoor J. de Meulemeester naar ontwerp van architect Jac. van Gils uit Rotterdam. De voormalige pastorie is nu in gebruik als kantoor.
====Omschrijving====
Het vrijstaande tweelaagse pand heeft een H-vormige plattegrond, door de hoekerkers aan de voorzijde en de twee korte zijvleugels aan de achtergevel. Het wordt door een eenlaagse gang met rondboogramen verbonden met de in 1926 gebouwde kerk. De gevels van het vrijstaande, door een tuin omgeven pand zijn opgetrokken uit machinale baksteen. Op het samengestelde schilddak liggen shingles. De hoekpunten hebben een bijzondere geometrische Jugendstil afwerking van zink. Het pand bestaat uit een centraal gedeelte waartegen twee zijvleugels geplaatst zijn, die aan de voor- en achterzijde van het centrale gedeelte iets uitspringen en door de erkers een 3/8 afsluiting hebben. Naast de centrale voordeur bevindt zich links een gevelsteen met de tekst: E.M. de Meulemeester geb. v. Hasselt 27 nov. 1917. De glazen bouwstenen op de vloer van het portaal verlichten de kelder eronder. De vensters in het middengedeelte zijn van een rondboog voorzien, aan de zijden betreft het rechtgesloten vensters, met kleine roedenverdeling in de bovenlichten. Dit is ook het geval bij de achtergevel. De dorpels zijn van hardsteen. Boven de paneeldeur bevindt zich een bakstenen balkon op baksteen pijlers met deels groen geglazuurde terracotta onderdelen, waaronder een thans lege beeldnis met baldakijn. Deze geometrische decoratie keert ook terug in het fries van de zijvleugels. Boven de ronde gevelopeningen zijn de boogjes uitkragend gemetseld. De recht gesloten dakkapellen in het dakschild aan de voorzijde hadden oorspronkelijk een frontonbekroning. De bovenste dakkapel is rond gesloten. De rechter zijgevel heeft een luifel aan de keukenzijde op schoren met houtsnijwerk. De linkerzijgevel heeft twee uitspringende topgeveldelen met kleine rondboogramen. Aan de voorzijde wordt de tuin afgeschermd door een laag bakstenen muurtje, aan de tuinzijde links door een hoge bakstenen muur met pijlers met geometrische decoratie.

Het interieur bevat na het tochtportaal een centrale hal waarin de vrijstaande donker eiken wenteltrap is geplaatst. De trap heeft sierbalusters en op de hoofdbalusters zijn lantaarntjes geplaatst. De vloer is voorzien van terrazzo, verdeeld in vlakken met sierblokjes en in het midden een ster met: Salve. Een ruimte onder de trap is benut voor het plaatsen van een fonteintje met gestileerde saterkop in oker en blauw-grijs. De ruimteverdeling is vrijwel oorspronkelijk gebleven. De belangrijkste vertrekken zijn die op de begane grond. De voorkamer rechts van de voordeur heeft een houten lambrizering met velden en kasten in dezelfde stijl. Deze vroegere ontvangkamer bezit een semi-tongewelf geheel voorzien van een groot stucwerk in de vorm van gestileerde druiven en ranken. In de voorkamer links van de entree bestaat het plafond uit cassetten met tandlijstjes. In de achterkamer links van de ingang bevond zich de vroeg als eetkamer gebruikte ruimte met serre. De achterkamer heeft een plafond met brede sierranden van stuc, met naturalistisch uitgebeelde konijnen en pauwen die uit een schaal drinken. De afscheiding naar de serre bestaat uit ranke houten stijlen met snijwerk. Het plafond van de serre is uitgevoerd in gotiserend stucwerk. Na een klein halletje met krakelingtegels liggen de keuken en bijkeuken, voorzien van de oorspronkelijke betegeling in oker en veel ingebouwde kasten. Achter een deur in het halletje bevindt zich een bakstenen wenteltrap de grote kelder, verdeeld in drie vertrekken met vakverdeling voor voedsel en drank.
====Waardering====
Het pand is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als voorbeeld van een geestelijke ontwikkeling en voor de typologische ontwikkelingt van de pastorie. Het is van belang voor de architectuurgeschiedenis door de plaats in het oeuvre van de architect Van Gils en vanwege het bijzondere materiaalgebruik en ornamentiek. Het pand is waardevol vanwege de situering, verbonden met de ontwikkeling van de stad en voor het aanzien hiervan. De waarde van het pand ligt tevens in de gaafheid van het exterieur en interieur. Tenslotte is het pand bijzonder belangrijk vanwege architectuurhistorische zeldzaamheid als voorbeeld van een uitzonderlijk rijk uitgevoerde pastorie.

== Gebouwomschrijving SKKN ==
In 1918 werd een hulpkerk ingericht naar ontwerp van J. van Gils, die nu dienst doet als wijkcentrum of, naar haar oude naam, patronaatsgebouw. De pastorie is van dezelfde architect en is in 1917 gebouwd. De voormalige hulpkerk is relatief laag uitgevoerd, zonder toren, en driebeukig. In 1926-28 werd de huidige kerk gebouwd, naar ontwerpen van P. en J.Th.J. Cuypers. De toren werd opgeblazen in 1944 (hierbij ging ook de aanpalende Lourdesgrot verloren) en is na de oorlog, in 1954-55, herbouwd.

== MIP omschrijving (MIP nummer:  ZB008-002952) ==
* Bouwperiode: 1926 
* Gevels en materialen: Baksteen, enig siermetselwerk.
* Vensters en deuren: Rechthoekige, diepliggende ramen, glas-in-lood. Deels rondvensters.
* Dak en bedekking: Zadel- en tentdaken, gedekt met verbeterde Hollandse pannen. Koorabsis met leien.
* Bijzonderheden: In 1944 opgeblazen toren in 1955 herbouwd.
====Omschrijving====
Bakstenen kruiskoepelkerk met opzij geplaatste, licht verjongende toren, kort schip, twaalfhoekig viering en transept en koor met lagere halfronde absis.

==Externe links==
* {{Kerkfotografie|onze-lieve-vrouw-van-lourdes-bergen-op-zoom/}}
* {{Wikipedia2|Onze-Lieve-Vrouw-van-Lourdeskerk_(Bergen_op_Zoom)}}
* [https://www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/1485 Beschrijving bedevaartsplaats]

== Afbeeldingen ==
====Exterieur====
<Gallery>
Bestand:Kerkbergenoz7607.jpg | Ansichtkaart 1939 - WG
Afbeelding:Steenbergen RK. OLV. v.Lourdes NB..jpg|foto. Ds.H.J.Douwes, Amsterdam.
afbeelding:ID_7030_-_Bergen_op_Zoom_RK_vm_OLV_v_Lourdes_rol_322.JPG
Afbeelding:Bergen op Zoom Lourdeskerk 2.jpg
Afbeelding:Bergen op Zoom Lourdeskerk 1.JPG
</gallery>

====Interieur====
Op de foto's d.d. 16 maart 2008 zijn Heilige Communie slingers te zien. Enerzijds getuigen van een bloeiend parochieleven, anderzijds hangen ze soms wat in de weg. 

<gallery>
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam.jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (12).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (2).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (6).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (3).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (7).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (8).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (4).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (5).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (9).jpg|opname JvN 16-03-2008  
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (10).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (11).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (15).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (14).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:07030 Bergen op Zoom RK. OLV. v. Lourdes 1928 Pr. Bernhardlaan 66 NB. opname 16-03-2008 foto. Job van Nes. Zaandam (13).jpg|opname JvN 16-03-2008
Afbeelding:Bergen op Zoom OL Vrouw v Lourdes Pels 1957.jpg|Pels orgel anno 1957
</Gallery>