Bolsward, Groot Kerkhof 24 - Grote- of Martinikerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Martinikerk
Genootschap:	PKN Hervormde gemeente Bolsward
Provincie:	Friesland
Gemeente:	Súdwest Fryslân
Plaats:	Bolsward
Adres:	Groot Kerkhof 24
Postcode:	8701HG
Sonneveld-index:	08756
Jaar ingebruikname:	1466
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 9812

Inhoud

1 Geschiedenis
2 Monumentomschrijving Rijksdienst
3 Interieur
4 Orgels
- 4.1 Hinsz-orgel
- 4.2 Koororgel
5 In de media
- 5.1 Restauratieplannen
6 Externe links
7 Afbeeldingen
- 7.1 Exterieur
- 7.2 Interieur

Geschiedenis

Grote historische stadskerk met zadeldaktoren (vermoedelijk de hoogste zadeldaktoren in Friesland en Nederland).

De oude Sint Maartenkerk van Bolsward is omstreeks 1100 als een Romaanse tufstenen kerk op de Oldehooff gebouwd. De bouw van de Martinikerk te Bolsward begon in 1450. Daarna werden verschillende bouwfasen uitgevoerd. Zo ontstond een in gotische stijl gebouwde driebeukige pseudo-basiliek met een vijfzijdig gesloten koor. De toren wordt door de beide zijbeuken ingesloten. Het muurwerk van de zijbeuken bestaat beneden de vensters grotendeels uit kloostermoppen en daarboven uit bakstenen van kleiner formaat. De muren van het koor zijn uit tufsteen opgetrokken. Rondom zijn de muren voorzien van steunberen. Het laatste gedeelte van de toren, het zadeldak, werd in einde 17e eeuw aangebracht. In de 52 meter hoge toren hangen vier klokken. De oudste werd in 1533 vervaardigd. Het oudst bekende hoofdorgel was gebouwd in 1539. Dit instrument werd in 1777 verkocht en vervangen door een nieuw orgel, dat in 1781 werd voltooid. Het werd gebouwd door Albertus Anthoni Hinsz. In 1953 en in 2003 vonden restauraties plaats. De met fraai houtsnijwerk uitgevoerde kansel werd gemaakt in 1662.

Tevens kliederkerk Bolsward.

Monumentomschrijving Rijksdienst

plattegrond

opname 10-05-2008 foto. Cees Verhaaf. Kesteren.

GROTE of MARTINIKERK met TOREN. Geheel in steen overwelfde pseudo-basiliek met enkelvoudig koor, opgetrokken 1446-1466 bij oudere toren en ter vervanging van de eenbeukige tufstenen kerk waarvan de grondslagen tijdens de restauratie (1955) zijn blootgelegd. In de laatste twee traveeën van de noordbeuk gewelfschilderingen voorstellende scenes uit het leven van Maria en het kind Jezus. In de nissen aan de zuidzijde van het middenschip en aan de zuidzijde van het koor zijn eveneens figurale voorstellingen geschilderd. Koorbanken: I. Met 4 zetels uit de Broerekerk afkomstig. II. Kleinere bank met voorstellingen uit het leven van St. Maarten. III. Bank met voorstellingen van de H. Catharina, H. Barbara, H. Christoforus, H. Joris enz. Restauraties 1883 en 1955-'57. Preekstoel rijk versierd met snijwerk uit 1660-'62. Vroedschapsbank uit 1730. Gotische kast in de sacristie. Oorspronkelijk tweeklaviers orgel met vrij Pedaal, in 1781 gemaakt door A.A. Hinsz. In 1860 uitgebreid met een Bovenwerk door L. van Dam en Zonen. Talrijke grafzerken w.o. twee door meester B.G. 1545 en 1547. In de zuiderbeuk vroeg 14e eeuws reliëf met voorstelling van Maria en St. Maarten te paard. Grafmonument van Gijsbert Jacobs (1666) in 1813 vervaardigd door J. Grabriel. Klokkenstoel met gelui van vier klokken, waarvan één van G. Zael, 1533, diam. 147 cm. en drie moderne klokken, waarvan één van A. van Bergen, Heiligerlee, 1937, diam. 169,3 cm. Deze werd behouden vanwege het oude opschrift. Een tweede klok van A.H. van Bergen, Heiligerlee, dateert uit 1964 (diam. 129,3 cm). Deze vervangt een aanvankelijk behouden klok van Hans Falck uit 1643, die na de oorlog scheurde. Mechanisch torenuurwerk B. Eijsbouts, Asten, 1921, nr. 724.

Omstreeks 1350 is de toren gebouwd met een Sint Maartensteen in de gevel.

Interieur

In de laatste twee traveeën van de noordbeuk gewelfschilderingen voorstellende scenes uit het leven van Maria en het kind Jezus. In de nissen aan de zuidzijde van het middenschip en aan de zuidzijde van het koor zijn eveneens figurale voorstellingen geschilderd. Koorbanken: I. Met vier zetels uit de Broerekerk afkomstig. II. Kleinere bank met voorstellingen uit het leven van St. Maarten. III. Bank met voorstellingen van de H. Catharina, H. Barbara, H. Christoforus, H. Joris enz. Restauraties 1883 en 1955-'57. Preekstoel rijk versierd met snijwerk uit 1660-'62. Vroedschapsbank uit 1730. Gothische kast in de sacristie. Talrijke grafzerken w.o. twee door meester B.G. 1545 en 1547. In de zuiderbeuk vroeg 14e eeuws reliëf met voorstelling van Maria en St. Maarten te paard. Grafmonument van Gijsbert Jacobs (1666) in 1813 vervaardigd door J. Grabriel.

Orgels

Hinsz-orgel

Burgemeester Franciscus Elgersma en zijn neef Nicolaas schonken een nieuw orgel aan de Martinikerk te Bolsward. In 1777 werd het oude orgel verkocht aan de hoogst biedende. Hinsz kreeg de opdracht het nieuwe orgel te maken. Op 9 mei 1780 werd de eerste pijp geplaatst door een achternichtje van de burgemeester. Op 28 juni 1781 werd het instrument in gebruik genomen. Het orgel had twee klavieren en vrij pedaal. Hinsz liet het onderhoud uitvoeren door Franz Caspar Schnitger. Na de dood van Schnitger ging het over naar H.H. Freytag. Deze verving in 1805 de Vox Humana 8' door een Fagot 8'. Albertus van Gruisen onderhield het van 1817 tot 1840. Daarna was de beurt aan de firma Van Dam. In 1860/1861 voerden deze een grote verbouwing uit: een nieuwe klaviatuur werd gemaakt, met drie manualen. In de kas plaatsten zij een Bovenwerk met acht stemmen. Het herstelde en vergrote orgel werd op 18 augustus 1861 in gebruik genomen. De firma Ypma kreeg het orgel ook in onderhoud, en ook zij voerden enkele kleine dispositiewijzigingen door. Bakker & Timmenga plaatsten in 1918 het Bovenwerk in een zwelkast, en maakten een pneumatische lade voor een Vox Céleste 8'. In 1955 is het orgel door Flentrop volledig gerestaureerd. Alle wijzigingen van na 1861 zijn ongedaan gemaakt, en ook de Vox Humana op het Hoofdwerk is opnieuw geplaatst. Tot slot werd de Salicet 4' van het Bovenwerk omgeïntoneerd naar een Prestant 4'. Het Van Dam-bovenwerk bleef bij deze restauratie buiten beschouwing, maar is in 1976 door Vermeulen Alkmaar gerestaureerd onder advies van Willem Hülsmann. Het orgel is in 2003 gereviseerd. Bij deze gelegenheid werd een tremulant op het Rugwerk geplaatst. Op 24 juni 2003 is het orgel weer in gebruik genomen met een concert door Aart Berfwerff en Kees Nottrot. In 2016 voerde de firma Flentrop nieuwe restauratiewerkzaamheden uit. Het pedaalklavier uit 1955 is hierbij vervangen door een historisch pedaalklavier uit de achttiende eeuw, dat in bezit was van Ton Koopman. Koopman schonk het aan de kerk. Op 22 oktober 2016 werd het orgel weer in gebruik genomen.

(Bron:Orgeldatabase)

Koororgel

Het koororgel is in 1964 gebouwd door de firma H.J. Vierdag (Enschede).

(Meer info:Orgeldatabase)

In de media

Uit Het Vaderland, 30 Juli 1941.

Restauratieplannen

De plannen voor de restauratie van de Martinikerk te Bolsward beginnen vasten vorm aan te nemen. De totale restauratiekosten, die f 100.000 zullen bedragen, zullen verlicht worden door het Rijk, dat f 50.100 zal bijdragen, terwijl de kerkgemeente reeds f 20.000 heeft toegezegd. Gedeputeerde Staten adviseeren f 15.000 subsidie te geven, terwijl de raad van Bolsward eveneens bereid is f 15.000 bij te dragen. Deze stoere, typisch Friesche kerk met zijn toren met zoogenaamd zadeldak, welke in de geheele omgeving domineert, is in de jaren 1446-1463 gebouwd over het oude bestaande kerkje, dat later echter werd afgebroken. Het interieur van de kerk, dat eveneens zeer imposant is, bevat tal van mooie onderdeelen, zooals de prachtige gesneden preekstoel, waarop men voorstellingen ziet gebeeldhouwd, die betrekking hebben op de vier jaargetijden. Ook de vermaarde koorbanken zijn ware meesterstukken van Middeleeuwsche houtsnijkunst. Dit schoone kerkinterieur bevat verder een orgel met een wereldvermaardheid, dat voornamelijk wat de klank betreft tot de schoonste van ons land gerekend mag worden. Dr Schweitzer, de bekende dokter-zendeling en Bachvertolker bij uitnemendheid, bracht een bezoek aan Bolsward speciaal om dit orgel te zien en te hooren. Het koor van de kerk bevat verder nog tal van interessante bezienswaardigheden, onder andere vindt men hier de portretbuste in marmer van den bekenden oud-Frieschen dichter Gijsbert Japicx. Met het besluit tot restauratie van dit oude bouwwerk is het voortbestaan verzekerd van een der schoonste kerken van het Friesche land.