Brontekst bekijken van Ede, Amsterdamseweg 9 - Noorderkerk

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:Gemeentelijk monument]]
[[Categorie:PKNGK]]
[[Categorie:Ede]]
[[Categorie:Gemeente Ede]]
[[Categorie:Provincie Gelderland]]


{{#display_map:52.04868,5.66849|type=hybrid}}

{| 
! colspan="2" style="background-color:#517398; color:white;" | Algemene gegevens
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Naam kerk:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Noorderkerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Genootschap:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | PKN Gereformeerde Kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Provincie:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Gelderland
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Gemeente:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Ede
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Plaats:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Ede
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Adres:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Amsterdamseweg 9
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Postcode:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 6718CM
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Sonneveld-index:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 11338, 18666
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Jaar ingebruikname:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 1903
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Architect:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Kool, A.
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Huidige bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Kerk (2014)
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Monument status:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Gemeentelijk Monument
|}

==Geschiedenis==
Prachtig, belangrijk, karakteristiek, Gereformeerd kerkgebouw met beeldbepalende toren, en prachtig orgel.

De Noorderkerk in Ede is oorspronkelijk gebouwd als Gereformeerde kerk. Het is een zaalkerk met toren, gebouwd onder invloed van de liturgische inzichten van dr. A. Kuyper (waaiervormig bankenplan met galerijen) en architectonisch verwant aan het werk van o.a. Tj. Kuipers. Voor verdere omschrijving zie hieronder. Van 2004 tot 2009 hierin ook diensten van de Gereformeerde Gemeente. Sluiting van de kerk met ingang van 1 januari 2011.
In 2013 is de kerk in gebruik genomen als ondernemerscentrum (http://www.noorderkerkede.nl/).

Per 1 april 2014 hernieuwd in gebruik als kerk, zie in de media.
* 2022 - Sluit 1-9-2023

====Sluiting kerken Protestantse gemeente Ede====
De kerkenraad van de Protestantse Gemeente te Ede heeft het ‘voorgenomen besluit’ kenbaar gemaakt om ‘vooralsnog’ drie van de vijf kerkgebouwen op termijn te sluiten.
* [[Harskamp, Beatrixlaan 2 - Protestantse Kerk]] - Sluit 1-9-2023
* [[Ede, Prinsesselaan 8 - Taborkerk]] - Sluit 1-9-2023
* [[Ede, Hoflaan 2 - De Open Hof]] - Blijft open
* [[Ede, Beatrixlaan 54 - Beatrixkerk]] - Blijft open  en uiteindelijk nog de enige kerk die openblijft.
* [[Ede, Amsterdamseweg 9 - Noorderkerk]] - Sluit 1-9-2023

== Gebouwomschrijving SKKN ==
De Noorderkerk te Ede, gelegen aan de Amsterdamseweg 9, is in 1902 in eclectische stijl met neorenaissance en rationalistische elementen ontworpen door de Edese architect A. Kool, als kerkgebouw voor de gereformeerden. 
In het boek "150 jaar Gereformeerde kerkbouw" wordt de Noorderkerk als 'neogotisch' bestempeld. Een nadere beschouwing van het gebouw en de detaillering ervan maakt duidelijk dat dit op een misverstand berust. 
Tot 1939 heette het gebouw Gereformeerde Kerk, zoals ook op het portaal vermeld staat. In 1939 werd de Zuiderkerk (Beatrixkerk) gebouwd. Sinds die tijd spreekt men van de Noorderkerk.
De gemeente vindt haar oorsprong in de Doleantie en werd geïnstitueerd op 2 juni 1887. Tot die tijd had een groep mensen al een aantal jaren aparte bijeenkomsten gehouden in een koetshuis aan de Molenstraat. Dit koetshuis was eigendom van de heer G.J.C. Cavaljé, een rijke zakenman in ruste die in 1876 van Amsterdam naar Ede was gekomen.
Omstreeks 1900 werd het koetshuis te klein voor de gemeente. Het duurde echter nog twee jaar voordat men tot kerkbouw overging. Architect A. Kool te Ede kreeg de opdracht en hij ontwierp een kruiskerk met een bij de viering geplaatste toren met portalen en twee vergaderlokalen. De bouw was gereed in 1903 en in belangrijke mate gefinancierd door dhr. Cavaljé. 

Uit het bewaard gebleven bestek is op te maken dat het door Kool ontworpen interieur aansloot bij de klassieke inrichting van het protestantse kerkinterieur: een centraal opgestelde preekstoel (in de kruisarm aan de westzijde), de ruimte daaromheen (de dooptuin) afgescheiden door een doophek, met daarbinnen aan weerszijden de banken voor de ambtsdragers; de overgebleven kerkruimte werd volgezet met banken, gericht op de preekstoel.  
De preekstoel, met trap en met panelen op de kuip, moest uitgevoerd worden in vurenhout; boven de preekstoel kwam een orgelgalerij die tevens dienst zou doen als klankbord. In het bestek is ook sprake van een galerij die ondersteund wordt door twee kolommen. Dit was de galerij voor het grote raam van de voorgevel aan de oostzijde.

Er was echter nog geen verwarming, er waren tweedehands kerkbanken gekocht van een kerk in Zutphen, en als orgel diende een 'veredeld' harmonium.
Nadat de kerk gereed was, werden er ook een pastorie en kosterswoning gebouwd. De bouw van de kosterij werd wederom betaald door dhr. Cavaljé.
De pastorie vlakbij de kerk werd in 1959 verkocht en een andere gekocht aan de Detmarlaan, nummer 4.
In 1905 kreeg de kerk centrale verwarming en de rekening ging naar dhr. Cavaljé.

In 1921 werd het huidige orgel geplaatst, dat in 1882 door L. Ypma & Co. (Alkmaar) gebouwd was voor de r.-k. kerk van de H. Cornelius te Limmen. Bij de plaatsing in Ede is het front enigszins gewijzigd. Het Caeciliabeeld in het pijpenveld middenonder werd verwijderd en vervangen door een niet sprekend pijpenveld. Het is niet duidelijk of er op de pedaaltorens ook beelden hebben gestaan. Het pijpwerk is in 1921 voor een groot deel vernieuwd, aangezien het bestaande pijpwerk van Ypma te Limmen werd hergebruikt in een door B. Pels nieuw gebouwd orgel (1920). In 1979 is het orgel gerestaureerd door Hendriksen & Reitsma (Nunspeet).

In de jaren 1920-1930 was er een grote toestroom van in Ede gelegerde militairen. Het kerkgebouw bood hiervoor niet voldoende zitplaatsen en men ging over tot het bouwen van galerijen aan noord- en zuidzijde, evenens op ondersteunende kolommen en vormgegeven naar model van de bestaande. De gemeente hoefde niet zelf voor de kosten op te draaien; de ene galerij was een geschenk van de firma Tulp te Ede, de andere werd betaald door het Ministerie van Oorlog.
Voor voldoende lichtinval op de galerijen zijn toen waarschijnlijk de gekoppelde ramen in de zijgevels verhoogd. (Deze verhoging kan echter ook al van 1917 zijn getuige de tekst op een ansichtkaart, uitgegeven bij gelegenheid van de renovatie van 1977-1978). Uit deze tijd dateren de preekstoel en de kerkenraadsbanken die zichtbaar zijn op oude foto's van het interieur. 
 
Het interieur is in de loop der tijd aangepast. In 1976 waren er zelfs plannen om de kerk af te breken en te vervangen door een nieuw kerkelijk centrum. Het plan werd echter door de gemeenteleden weggestemd en men besloot tot renovatie, waarbij het liturgisch centrum werd verplaatst en het meubilair vernieuwd.
Om over een ruimer liturgisch centrum te kunnen beschikken is dit van de westzijde verplaatst naar de noordzijde. De daar aanwezige galerij (die betaald was door het Ministerie van Oorlog) is toen weer afgebroken. 
Verder zijn er nieuwe banken geplaatst, ook op de galerijen, is de vloer betegeld en is het liturgisch centrum opnieuw ingericht. Alleen de balustrades van de galerijen zijn gehandhaafd.
De constructie van de galerijen is ook aangepast, waardoor de kolommen konden vervallen en het zicht op de preekstoel daardoor niet meer belemmerd wordt.

De gemeente beschikt over diverse met het kerkgebouw verbonden zalen, zowel aan de westzijde (uit de bouwtijd) als aan de noordzijde.

== In de media ==
* Uit ''Reformatorisch Dagblad'', 11 maart 2008.
De algemene kerkenraad van de gereformeerde kerk in Ede heeft besloten de kerkgebouwen De Akker en de Noorderkerk nog niet af te stoten. Sinds eind 2006 beraadde de kerk zich, vanwege ongunstige financiële perspectieven, op de verkoop van één of meer van haar kerkgebouwen. Aan dit proces is voorlopig een einde gekomen, aldus het stadsblad.
De komende tijd wordt eerst een meerjarenvisie besproken. Nadat in 2006 een fors exploitatietekort zichtbaar werd en een opgesteld meerjarenperspectief aangaf dat dit bovendien nog aanzienlijk op zou gaan lopen, werd een commissie ingesteld. De opdracht van die commissie was te onderzoeken hoe de financiën weer in evenwicht kunnen worden gebracht door te besparen op de kosten van kerkgebouwen.
Op advies van deze commissie besloot de algemene kerkenraad in december 2007 in principe tot afstoten van De Akker aan de Bovenbuurtweg op korte termijn en -onder voorbehoud- de Noorderkerk aan de Amsterdamseweg op middellange termijn. De afgelopen maanden is een tweetal gemeenteavonden gehouden over dit voornemen. Die werden goed bezocht en er werd geanimeerd gediscussieerd. Ook rond deze bijeenkomsten ontving de kerkenraad veel reacties van gemeenteleden. Het werd duidelijk dat onder de gemeenteleden een grote ambitie is om de schouders er samen onder te zetten. Bovendien bleek in de tussentijd de financiële situatie zich gunstig te ontwikkelen. Over 2007 werd slechts een klein tekort op de exploitatie geboekt, onder meer door gunstiger exploitatie van de gebouwen. De Noorderkerk wordt verhuurd aan de gereformeerde gemeente in Ede, die hier kerkdiensten belegt. De gereformeerde gemeente is bezig met de bouw van een eigen kerkgebouw.

Ook waren de uitkomsten van de actie Kerkbalans boven verwachting. Deze ontwikkelingen hebben de kerkenraad het vertrouwen gegeven dat verkoop van kerkgebouwen op dit moment niet nodig is. In overleg met alle betrokkenen, waaronder de gemeenteleden, wijkkerkenraden en partnergemeenten, zal de komende periode een visie worden ontwikkeld op de situatie over drie tot vier jaar. Niet uitgesloten wordt dat alsnog tot vermindering van het aantal kerkgebouwen zal moeten worden besloten.

* Uit ''Reformatorisch Dagblad'', 27 juli 2010.
Twee gereformeerde kerkgebouwen in Ede, de Noorderkerk en De Akker, worden verkocht. De verkoop van de Noorderkerk is rond, die van De Akker zal naar verwachting de komende maanden zijn beslag krijgen, zegt Roelof Vogelzang, voorzitter van de algemene kerkenraad (AK) van de gereformeerde kerk in Ede.
Al enkele jaren beraadde de kerk zich op de verkoop van een of meer van haar zes kerkgebouwen. Een aanvankelijk besluit van de AK eind 2007 om De Akker af te stoten werd na consultering van de gemeenteleden teruggedraaid, omdat er niet genoeg draagvlak voor was. In februari dit jaar stelde de AK vast dat er nu wel genoeg draagvlak bestond voor het afstoten van de gebouwen. Definitieve besluitvorming had plaats op 22 maart, na het houden van een gemeenteavond op  4 maart. De AK besloot twee van de zes kerkgebouwen te koop te zetten.

De Noorderkerk is inmiddels verkocht. De gereformeerde gemeente in Ede heeft hier een tijdlang gekerkt, maar kopen was voor haar geen optie omdat het gebouw voor de groeiende gemeente te klein bleek. Zij kerkt nu in de grotere Nieuwe Kerk aan de Verlengde Maanderweg. Een aantal activiteiten vindt nog wel plaats in de Noorderkerk. De gereformeerde gemeente gaat een nieuwe kerk bouwen aan de Lunterseweg/Krommesteeg.

Vogelzang benadrukt dat de AK er alles aan heeft gedaan om de Noorderkerk als kerk dienst te laten blijven doen, maar dat dit niet is gelukt. Het bedehuis is verkocht aan Alvis Vastgoed, dat van plan is het gebouw, een gemeentelijk monument, te renoveren. Mogelijk gaat het dienstdoen als zalencentrum, onder meer voor rouw- en trouwdiensten. Alvis wil ook het orgel overnemen, om daar in de toekomst gebruik van te kunnen maken.

* Uit ''Reformatorisch Dagblad'', 28 december 2010.
De gereformeerde Noorderkerk in Ede sluit op 9 januari haar deuren. Als gevolg van een dalend ledenaantal zag de Edese gereformeerde kerk zich genoodzaakt de kerkgebouwen De Akker en de Noorderkerk af te stoten. De Akker is verkocht aan het Leger des Heils, de Noorderkerk aan Alvis Vastgoed. Na 9 januari huurt de gereformeerde gemeente Ede –vaste gebruiker van de Noorderkerk– het gebouw tijdelijk voor weekdiensten en als vergaderlocatie voor verenigingen. De zondagse erediensten van de gereformeerde gemeente, die een nieuwe kerk gaat bouwen aan de Lunterseweg/Krommesteeg, worden voorlopig gehouden in de Nieuwe Kerk.

* Uit ''De Gelderlander '', 1 april 2014
De Gereformeerde Kerk Ede (GKE) gaat opnieuw gebruik maken van de Noorderkerk aan de Amsterdamseweg in Ede. De wijkgemeente Noord zal vanaf aankomende zondag weer diensten in het gebouw houden. Reden voor de terugkeer is de breuk van deze wijkgemeente met de centrumwijk van de Hervormde Taborkerk.

==Externe links==
* {{Wikipedia2|Noorderkerk_(Ede)}}
* {{Wikimedia|Noorderkerk_(Ede)}}
* {{Wikidata|Q2202579}}

== Afbeeldingen ==
====Exterieur====
<gallery>
Afbeelding:Ede.Geref.Noorderkerk.kopie ansichtkaart.jpg|kopie ansichtkaart
Afbeelding:Ede.Noorderkerk.jpg
Afbeelding:11338 Ede vm. PKN. Gereformeerd Noorderkerk 1903 bg. Amsterdamseweg 9 Gld. kopie ansichtkaart.jpg|kopie ansichtkaart
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (24).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (22).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (21).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (3).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (11).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede Noorderkerk 26052010 1.jpg
Afbeelding:Ede Noorderkerk 26052010 2.jpg
</gallery>
====Interieur====
<gallery>
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. (2).JPG
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. .jpg
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (13).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. (4).JPG
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. (3).jpg
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar.JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (2).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (4).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (5).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (8).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (26).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (12).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (14).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (15).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (16).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (17).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (18).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (23).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (19).JPG|© AvD.
Afbeelding:Ede Noorderkerk 2010.jpeg
Afbeelding:Ede PKN. vm.GK. Noorderkerk 1905 Gld. foto. kerkenverzamelaar (20).jpg|© AvD.
Bestand:Ede Noorderkerk Ypma 1882.jpg
Bestand:Ede Noorderkerk Ypma 1882 klav.jpg
</gallery>