Gemert, Kerkstraat 4 - St. Jans Onthoofding

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Sint Jans Onthoofding
Genootschap:	Rooms Katholieke Kerk
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Gemert-Bakel
Plaats:	Gemert
Adres:	Kerkstraat 4
Postcode:	5421KX
Sonneveld-index:	07544
Jaar ingebruikname:	1853
Architect:	Tulder, H.J. van
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 16050

Geschiedenis

Oorspronkelijk kerk uit 15de eeuw, in neogotische stijl vergroot in 1853 door H.J. van Tulder. In vele opzichten belangrijke kerk.

Op 24 juni 1437 werd deze kerk, toegewijd aan Sint Jan de Doper, ingezegend, hoewel diens sterfdag valt op 29 augustus. De kerk is gebouwd tussen 1437 en 1455 door de Duitse Orde, een geestelijke ridderorde gesticht ten tijde van de kruistochten in het Heilige Land. Omstreeks 1220 verwierf zij haar eerste bezittingen in Gemert na het overlijden van Rutger, een telg uit het adellijke geslacht Van Gemert, die was toegetreden tot de Orde, als gevolg van zijn deelname aan de Derde Kruistocht (1187). Nadat de Orde in 1366 de volledige soevereiniteit over Gemert verworven had, kon met de uitbouw van de zogeheten commanderij worden begonnen. Met de voltooiing van de kerk, gelegen naast het inmiddels gebouwde kasteelcomplex, was de commanderij compleet. Het priesterkoor, voorbehouden aan de leden van de Orde, was door middel van een breed koorhek gescheiden van het kerkdeel voor de gelovigen.Tussen 1648 en 1662 toen de Staten-Generaal wederrechtelijk bezit namen van Gemert, viel de kerk toe aan de protestanten. Veel van het rijke interieur is vernield, verkocht en verloren gegaan. Tot het weinige dat terugkeerde, behoren onder andere een kelk, ciborie, stralenmonstrans en de middeleeuwse beelden van St. Jan en Maria. Van de vijf commandeurs die op het priesterkoor zijn begraven, zijn bij het leggen van een nieuwe vloer medio jaren vijftig nog enkele spaarzame resten en grafgiften aangetroffen, die merendeels in particuliere handen zijn overgegaan.

Medio jaren vijftig van de negentiende eeuw is de kerk uitgebreid met drie traveeën, een inpandige kerktoren en zijn de zijbeuken verbreed en de bovenramen van het schip van grotere ramen voorzien. Dit laatste geeft de unieke belevenis van daglicht op de gewelven.

De St. Janskerk van Gemert is de enige bewaard gebleven Duitse Ordekerk van alle voormalige commanderijen in Nederland, die als zodanig nog als parochiekerk in gebruik is.

(Bron:Website van de parochie)

Monumentomschrijving Rijksdienst

R.-K. kerk van St. Jan de Doper. In 1437 tot parochiekerk verheven. Bestaat uit een driebeukig schip uit die tijd, in 1853 door H. van Tulder naar het door hem gebouwde toren verlengd en van bredere zijbeuken voorzien, en een koor, gebouwd tussen 1467 en 1482, gerestaureerd in 1853, met voormalige doopkapel aan de zuidzijde; in deze kapel een kruisribgewelf op kraagstenen. 18de eeuws houten zij-altaar met oud kopie naar Rubens' Kruisafneming en afbeelding van St. Jan (1830, door Meyer); in het andere zij-altaar een altaarstuk door B. Beschey uit 1745: Dominicus de rozenkrans ontvangend; 15de eeuwse hardstenen doopvont; Orgel met hoofdwerk en onderpositief, in 1833 gemaakt door F.C. Smits uit Reek, in 1876 omgebouwd door de Gebr. Gradussen. In 1986 gerestaureerd door Pels & Van Leeuwen.

Tot aan de Tweede Wereldoorlog bezat men drie klokken, waarvan de twee grootste in 1718 door Godefroy Jullien en Jean Petit waren vervaardigd en de kleine door Petit & Fritsen in 1866. Deze drie klokken verdwenen met de klokkenvorderingen in de oorlog. In 1949 leverde Petit & Fritsen drie nieuwe klokken, die resp. 117, 103 en 87 cm in de onderdoorsnede meten.

Deze kerk is in 1964, en in 2009 - 2010, gerestaureerd.

tijdens restauratiewerkzaamheden 2010 opname 06-08-2010 © Leon Bok

Cultuur Historische Waardenkaart

Bouwperiode: 1400-1500
Bouwstijl: Gotiek
Architect: Tulder, H.J. van
Gevels en Materialen: Handvormbakstenen muurwerk in koor, hardstenen afzaten, afdeklijsten, pinakels en plint.
Vensters en Deuren: In schip en zijbeuken eenvoudige lancetvensters met geprofileerde dagkanten. In koor dubbele lancetten, bekroond door oculus. Westzijde portalen met wimbergen.
Dak en Bedekking: Samengesteld dak, zadeldaken, lei in maasdekking. Dakruiter.
Bijgebouwen: Tegen de oostgevel een borstbeeld van pater Van den Elsen.
Bijzonderheden: Schip van zeven traveeën, twee koortraveeën en vijfzijdig gesloten koorapsis. Noordzijde heeft sacristie-aanbouw. Geveltoren van vier geledingen met achthoekige spits op dito onderbouw met topgevels.