Handelingen

Gouda, Achter de Kerk 1 - Grote- of Sint Janskerk: verschil tussen versies

Uit Reliwiki

(Ongebruikte afbeelding geplaatst)
(Anisichtkaart geplaatst (stond bij Grote Kerk Gorinchem)
Regel 133: Regel 133:
<Gallery>
<Gallery>
Afbeelding:Gouda.St.Janskerk gezicht op koor.jpg
Afbeelding:Gouda.St.Janskerk gezicht op koor.jpg
Bestand:3-Gouda St. Janskerk .jpg|ansichtkaart


</Gallery>
</Gallery>

Versie van 6 jul 2012 09:08


Algemene gegevens
Genootschap : PKN Hervormd
Gemeente : Gouda
Plaats : Gouda
Adres : Achter de Kerk 1
Provincie : Zuid-Holland
Jaar ingebruikname : 1552
Huidige bestemming: kerk
Naam kerk : Grote- of Sint Janskerk
Architect :
Monument-status: Rijksmonument
website: http://www.sintjan.com

Geschiedenis

plattegrond

Verving Middeleeuwse 13e eeuwse kerk.

Laatgotische, geheel in hout overwelfde kruisbasiliek van uitzonderlijke lengte. Kern van het huidige gebouw is een 15de eeuwse hallenkerk. Na een brand in 1552 werd de kerk in gewijzigde vorm hersteld en kreeg zij de basilicale vorm. De buitenmuren zijn voorzien van hoge topgevels waardoor grote vensters konden worden aangebracht. Beroemd is de kerk vooral door de volledige reeks gebrandschilderde ramen waarmee na de brand van 1552 (nog in de katholieke tijd) een begin werd gemaakt en die na de Reformatie tot in de 17de eeuw werd voortgezet. Koorhek uit 1778-1782. Kansel met doophek uit 1810.

Vanaf voorjaar 2004 bevinden zich in de kapel van de NH Janskerk twaalf beelden van de discipelen van Jezus. Ze zijn gemaakt door wijlen Ds. Hulst. De dochter van de predikant schonk de beelden aan de Janskerk.

Van de ramen van de Goudse Sint Janskerk zijn de kartons, de originele werktekeningen, nog bewaard. Dat is uniek. Zelfs internationaal is er geen kerk te vinden met zo’n complete serie ramen met bijpassende kartons. Voorjaar 2005 wordt begonnen met de algehele restauratie van deze kartons. Die restauratie zal 1,2 miljoen euro gaan kosten. Volgens de kerkarchivaris gaat het om 415 lange stroken met een totaal oppervlak van 1159 vier¬kante meter. Dat is een lengte van 1,8 kilometer als je het achter elkaar legt.

Het kerkgebouw

De 123 meter lange Sint Janskerk vanuit het noorden. Foto: A. Roks 2006

De Sint Janskerk is met 123 meter de langste kerk in Nederland. Van de oudste bouwgeschiedenis, die begon omstreeks 1280, is weinig bekend. De kerk bezit een relatief kleine toren met carillon, waarvan de klokken grotendeels afkomstig zijn uit de beroemde zeventiende-eeuwse klokkengieterij van de gebroeders Hemony. Het huidige kerkgebouw, in de vorm van een kruisbasiliek, dateert grotendeels van voor de brand van 1552. Tot aan de Reformatie van 1572 was het in gebruik als Rooms katholieke kerk, wat nog te zien is aan de indeling. Verspreid over het middenschip en de zijbeuken stonden minstens 45 altaren, toebehorend aan de Goudse gilden en/of gewijd aan heiligen. Het koorgedeelte, afgescheiden door een monumentaal marmeren koorhek met koperen spijlen uit 1782, was alleen toegankelijk voor de geestelijkheid, hier werd aan het hoofdaltaar de mis opgedragen.

In 1573 werd de kerk toegewezen aan de protestanten. Het kerkgebouw wordt nog steeds beheerd door de Hervormde gemeente te Gouda binnen de Protestantse Kerk in Nederland. Tweemaal per zondag wordt er een kerkdienst gehouden, meestal in het middenschip, dat wordt gedomineerd door een 'bankenplan' uit 1853. Sommige middagdiensten vinden plaats in het koorgedeelte. Het gehele jaar door worden er concerten gegeven, op een van de beide orgels, of door koren en orkesten uit binnnen- en buitenland. Vanwege de grote lengte is de akoestiek van de kerk bijzonder fraai. Het orgel werd van 1732-1736 gebouwd door Jacob Francois Moreau. Het kleine orgel dateert uit 1975 en is een product van Leeflang/Keyzer orgelbouw.

De Goudse Glazen

Eén van de beroemde Goudse Glazen. Foto: A. Roks 2006

De kerk is vooral beroemd om haar gebrandschilderde ramen: de 'Goudse Glazen'. Ze bevatten afbeeldingen uit de bijbelse en vaderlandse geschiedenis. Een deel ervan werd vervaardigd tussen 1555 en 1572, voordat de kerk in protestantse handen kwam. De Sint Janskerk bevat 50 % van al het zestiende-eeuwse glas dat in Nederland aanwezig is. De Glazen in de kooromgang vertellen over het leven van Johannes de Doper. Na een onderbreking van ruim twintig jaar hebben de protestantse bestuurders in een tiental jaren (1594-1603) de beglazing voltooid. Een aparte vermelding verdienen de glazen met Christus en de twaalf apostelen hoog in het koor. Vóór het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) waren alle glazen reeds uit de kerk verwijderd en elders in veiligheid gebracht. Het Bevrijdingsglas uit 1947 houdt de herinnering aan deze periode levend.

Aan het ontwerp en de uitvoering van de glazen hebben vele beroemde glazeniers gewerkt. De bekendste onder hen zijn Dirck Crabeth en zijn broer Wouter. De oorspronkelijke werktekeningen op ware grootte (cartons) zijn van vrijwel alle glazen bewaard gebleven; de kunsthistorische waarde ervan is groot. Aan de hand van deze cartons konden ruim vier eeuwen lang de glazen worden hersteld. De laatste grote restauratie vond plaats van 1900-1936. Van 1984 tot 1989 vond een bijzondere conservering plaats, waarbij alle glazen aan de buitenzijde van beschermend glas werden voorzien.

De Regulierenglazen

In 1934 werd een kleine kapel (Van der Vorm Kapel) gebouwd voor zeven kleine gebrandschilderde glazen, afkomstig uit de kerk van het Regulierenconvent. In dit klooster, dat in 1419 in het land van Stein bij Haastrecht werd gesticht, ontving Erasmus zijn priesteropleiding.

In 1551 vestigden de Regulieren zich om veiligheidsredenen in Gouda. Na de afbraak van hun kerk in 1580 kregen de glazen een plaats in het koor van de Sint Janskerk. Ze dateren uit 1556 -1559 en zijn vervaardigd in het atelier van Dirck Crabeth.

Afmetingen kerk

Lengte kerk 123,0 m
Breedte kerk 49,0 m
Hoogte middenschip 23,5 m
Hoogte zijbeuken 14,5 m

Orgels

Orgel.
Moreau-orgel

Het hoofdorgel is in 1732/36 gebouwd door Jean François Moreau (Rotterdam). In 1836/38 restaureert de firma N.A. Lohman & Zonen (Groningen en Gouda) het en wijzigt de dispositie. Een volgende restauratie wordt in 1855 gerealiseerd door C.G.F. Witte (fa. J. Bätz & Co.) te Utrecht. Diens zoon, J.F. Witte, restaureert het in 1892/93 en levert nieuwe frontpijpen. J. de Koff (Utrecht) breidt het orgel in 1903 uit en plaatst het Bovenwerk in een zwelkast. In 1959/60 restaureert de firma D.A. Flentrop (Zaandam) het orgel en herstelt daarbij de oorspronkelijke dispositie goeddeels. De firma Ernst Leeflang Orgelbouw (Apeldoorn) restaureert het orgel in 1979/81, vernieuwt het pedaalklavier en intoneert het instrument opnieuw.

Dispositie
  • Hoofdwerk (manuaal 2): Prestant 16' - Prestant 8' - Holpijp 8' - Quint 6' - Octaaf 4' - Openfluit 4' (1960) - Superoctaaf 2' - Cornet 8' 5 sterk discant - Tertiaan 2' 2 sterk (1981) - Mixtuur 2⅔' 6 sterk - Trompet 16' (1855/1893) - Trompet 8' - Schalmij 4' (1855).
  • Rugwerk (manuaal 1): Bourdon 16' - Prestant 8' discant dubbel - Holpijp 8' - Fluit travers 8' - Octaaf 4' - Fluit douce 4' - Quint 3' - Superoctaaf 2' - Woudfluit 2' - Sexquialter 1 3/5' 1-2 sterk bas/discant (1981) - Cornet 8' 6 sterk discant - Mixtuur 2' 5-6 sterk - Scherp 1' 6 sterk - Trompet 8' - Dulciaan 8' (1855) - Tremulant.
  • Bovenwerk, in zwelkast (manuaal 3): Prestant 8' - Echo-holpijp 8' - Quintadena 8' - Salicionaal 8' - Viola di Gamba 8' (1855) - Octaaf 4' - Echofluit 4' - Nasard 3' (1960) - Nachthoorn 2' - Flageolet 1' - Sexquialter 1⅓' 3 sterk - Mixtuur 1' 4 sterk - Echotrompet 8' (1893) - Vox humana 8' - Tremulant.
  • Pedaal: Prestant 16' - Subbas 16' - Prestant 8' - Wijdgedakt 8' (1981) - Octaaf 4' - Holfluit 2' - Mixtuur 2⅔' 6 sterk - Bazuin 16' - Trompet 8' - Clairon 4' - Cornet 2'.
  • Koppelingen: Hoofdwerk aan Pedaal - Rugwerk aan Pedaal - Hoofdwerk aan Rugwerk bas/discant - Rugwerk aan Hoofdwerk bas/discant - Bovenwerk aan Hoofdwerk bas/discant.

Mechanische sleepladen. Manuaalomvang: C-d3. Pedaalomvang: C-e1. Toonhoogte: a1 = 446 Hz. Acht spaanbalgen. Winddruk: 86 mm. WK.

Koororgel

Het koororgel is in 1975 gebouwd door de firma Ernst Leeflang (Jan Keijzer) te Apeldoorn.

Dispositie
  • Hoofdwerk (manuaal 1): Prestant 8' - Roerfluit 8' - Octaaf 4' - Gedekte fluit 4' - Woudfluit 2' - Mixtuur 5-6 sterk.
  • Borstwerk (manuaal 2): Holpijp 8' - Blokfluit 4' - Quint 2⅔', vanaf c - Prestant 2' - Terts 1 3/5', vanaf c - Octaaf 1' - Regaal 8' - Tremulant.
  • Pedaal: Subbas 16' - Prestant 8' (transm.) - Octaaf 4' (transm.) - Trompet 8'.
  • Koppelingen: Hoofdwerk aan Pedaal - Borstwerk aan Pedaal - Borstwerk aan Hoofdwerk.

Mechanische sleepladen. Manuaalomvang: C-g3. Pedaalomvang: C-f1.

In de media

Uit Algemeen Handelsblad, 8 Mei 1839.

Naar men verneemt hebben kerkvoogden bij de Hervormde gemeente te Gouda het noodig geacht, eene aanzienlijke reparatie en vernieuwing aan het reeds beroemde orgel in de Groote- of St. Jans-Kerk daar te stellen, hetgeen bij aanbesteding ten deel gevallen is aan de firma van N.A. Lohman en Zonen, te Groningen, thans ook in Gouda gevestigd, welke in het begin van dit jaar is tot stand gebragt en op den 19, 20 en 21sten Maart is geëxamineerd door den alom in het orgelvak beroemden en grijs geworden Heer F. Nieuwenhuizen, organist en klokkenist van de Domskerk en toren te Utrecht; den Heer J.B. Brener, mede in het orgelvak met roem bekend en organist in de Luthersche kerk te Rotterdam, met toevoeging van den Heer D. van Vreumingen, organist in de Luthersche kerk aldaar, die na het overlijden van den Heer N.J. Feuge, aanhoudend met het toezigt is belast geweest en van al de verrigtingen aanteekeningen gehouden en proeven genomen heeft. De uitkomsten van dat examen zijn dan ten uiterste vereerend voor de Heeren Lohman, want examinatoren betuigden, dat alles even schoon als prachtig was daargesteld, het nieuwe pijpwerk massief en keurig bewerkt, het tongwerk schitterend, de nieuwe klavieren met hunne zeldzame koppelingen vorstelijk, de mechaniek onverbeterlijk en de intonatie en stemming van het geheel onder de zeldzaamheden behoort; dat er niet alleen tot in de kleinste bijzonderheden aan de bepalingen van het bestek was voldaan, maar zelfs, met veel opoffering, ter bevordering der volmaaktheid, meerder was verrigt dan verwacht kon worden. De Heeren Lohman hebben alzoo hunnen zoo in deze als in andere oorden des vaderlands verworven roem, als ervaren en buitengewoon bekwame orgelmakers te zijn, verhoogd en bevestigd.

Kostershuis

KOSTERHUIS. Statige lijstgevel (vroeg 19de eeuw) met Empire-schuiframen. Huis met omlopend schilddak.

Externe links

[[1]] Website kerkelijke gemeente

KLIK voor informatie in andere SITES (Koppellink)

Afbeeldingen

Exterieur

De volgende foto's zijn alle in 2006 gemaakt door A. Roks.

Interieur