Brontekst bekijken van Heusden, Burchtstraat 2 - Grote of St. Catharinakerk

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:PKNH]]
[[Categorie:Heusden]]
[[Categorie:Gemeente Heusden]]
[[Categorie:Provincie Noord-Brabant]]

{{#display_map:51.73310,5.13832|type=hybrid}}

{{infobox kerk 
| naam_kerk          = Grote of St. Catharinakerk
| genootschap       = Protestantse gemeente Heusden
| provincie                  = Noord-Brabant
| gemeente                   = Heusden
| plaats                     = Heusden
| adres                      = Burchtstraat 2
| postcode                  =  5256EB
| jaaringebruikname   = 14e eeuw 
| oorspronkelijke_bestemming = rooms-katholieke kerk<br>Nederlandse hervormde kerk
| huidige_bestemming         = Protestantse kerk (Hervormde Gemeente)
| architect                  = 
| monumentstatus             = Rijksmonument {{Rijksmonument|22061}}
| idnr                       = 07745
}}
== Geschiedenis ==
Dit was en is een grote historische kerk met toren.  Door oorlogshandelingen verwoest in 1944, herbouwd in 1954, maar zonder de toren. Op de kruising wel een dakruiter met klok.  Op oude ansichtkaarten is te zien dat op het dak een ooievaarsnest aanwezig was.

Al vanaf 1210 heeft Heusden een kerkgebouw en vanaf 1328 is dat deze St. Catharinakerk. De kerk is meerdere malen uitgebouwd tot een grote kerk met een monumentale toren. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog wordt in 1579 de kerk door de hervormden aan de katholieken ontnomen. Beelden en altaren worden verwoest. Ook wordt het de katholieken door de overheid verboden om in het openbaar de “roomschen religie” te belijden. Hiervoor zijn zij dan aangewezen op kapellen in Drunen en Onsenoort of op de kerk in de nabije heerlijkheid Bokhoven.
[[Bestand:Kerkheus7567.jpg|thumb|right|200px|plattegrond Grote of St. Catharinakerk]]
[[Bestand:035heusden.JPG|thumb|right|200px|Heusden, Grote of St. Catharinakerk]]

==Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed== 
Hervormde kerk. Stichtingstijd van de oorspronkelijk aan St. Catharina gewijde kerk onbekend; mogelijk was er in Heusden reeds in Karolingische tijd een kerkelijk centrum, maar pas in het begin van de XIIIe eeuw wordt een kerk vermeld. Het huidige gebouw, zwaar geteisterd in 1944 door het opblazen van de toren, waarbij ook drie traveeën van het schip verloren gingen, bestaat thans nog uit een driebeukig schip met koor uit de XIVe eeuw, een noordertransept en een noordbeuk uit 1550, alles na een brand in en 1572 geleidelijk herbouwd en hersteld; aan het koor jaarankers 1637. 

De noordbeuk vertoont in elke travee een topgevel en een zadeldak dwars in het dak van het schip gestoken. In de meest oostelijke travee een ingang, in de top het jaartal 1550. In de transeptgevel gekoppelde vensters en een nissenversiering. Al het metselwerk rijk versierd met speklagen en nistraceringen van natuursteen. Aan de zuidzijde van het koor een XVIe eeuwse, in de XVIIe eeuw verbouwde kapel. Inwendig: achtkante pijlers, waarin de scheiboogprofielen teniet lopen. 

Spits houten tongewelf in schip en koor, halfrond houten tongewelf in de zuidbeuk, dwarse houten tongewelven onder de noordbeuk. Van de inventaris zijn, behalve een aantal grafzerken, nog overgebleven: marmeren grafmonument, voor 1733 naar ontwerp van Jacob Marot, door J.B. Xavery vervaardigd, met de liggende figuur van gouveneur Johan Theodoor baron van Freishem. Vier klokken: respectievelijk Maria, uit 1334, 55 cm. diameter, tijdens de restauratie van de kerk onder de grond gevonden; Catharina, uit 1412; Joris uit 1501 en Maarten uit 1518. De 'Jorís' gegoten door Gerard van Wou, de 'Maarten' door Wilhelmus en Jaspar Moer. 

Aan het kerkplein in de kerkhofmuur een hekpoort met hardstenen pijlers met siervazen. (XVIIId). 

Orgel met hoofdwerk, rugwerk en vrij pedaal, in 1828 door N.A. Lohman en Zonen gemaakt voor de Broederenkerk te Zutphen. Lohman maakte gebruik van ouder pijpwerk. In 1980 is het orgel vanuit Zutphen door Heusden aangekocht en in 1984 na een restauratie door de fa. Gebr. Reil in gebruik genomen.

== MIP omschrijving ==
[[Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - ac(s)02082012jk.jpg|thumb|right|250px|Hoofdingang; jk 02-08-2012]]
====Kerk====
* MIP nummer: RT053-005723
* Bouwstijl: gotiek
* Bouwperiode: van 1500 tot 1550
* Gevels en materialen: handvormbakstenen muurwerk. Bepleisterde achtkantige pijlers, scheibogen met tenietlopende profielen.
* Vensters en deuren: spitsboogvensters met eenvoudige vorktracering (apsis) en laatgotische traceringen met visblaasmotieven in schip. Zuidzijde wijkt af.
* Constructie: schip onder houten tongewelf met trekbalken, zijbeuk zuidzijde met halfe ton,noordzijde met drie dwarsgeplaatste tonnen. Trekbalken koor en oostzijde. Noordelijke zijbeuk afwijkend model.
* Interieur: marmere grafmonument naar ontwerp van J. Marot, 1733 door J.B. Xavery met liggende figuur van gouverneur Johan Theodoor baron van Freisheim. Vervolg zieomschrijving.
* Bijzonderheden: 
**Oorspronkelijk aan St. Catharina gewijde kerk, driebeukig schip met koor uit de veertiende eeuw, een noordertransept en een noordbeuk uit ca. 1550, na eenbrand in 1572 geleidelijk herbouwd.
**Aan koor jaartalankers 1637. Noordbeuk heefteen topgevel op elke travee.
**Omschrijving vier klokken: 'Maria' 1334, 'Catharina' 1412, 'Joris' 1501, 'Maarten' 1518. 
**Orgel, 1828, N.A. Lohman en Zonen, met ouder pijpwerk, vanuit Broederenkerk in Zutphen in 1984 hier in gebruik genomen.
** In meest oostelijke travee ingang, blijkens jaartalsteen uit 1550. 
** Aan de zuidzijde van het koor een XVIe-eeuwse, in de XVIIe-eeuws verbouwde kapel.

==== Kerkhof ====
*Bouwperiode: 1800-1990
*Gevels en Materialen: 
**Begraafplaats rondom kerk, afgescheiden van straat door handvormbakstenen muurwerk en smeedijzeren hekken in bakstenen pijlers. 
**Hekpoort, hardstenen pijlers met siervazen (XVIIId). 
**Hardstenen zerken.
::D. Kelfkens 1894; C. Prillevitz 1893; Burg. J.A. Gerlach 1837; J.A. Gerlach jr.1881; A. Seret 1881; H.J. van Eijk 1881; J.C. van Eijk 1861; S. Everhuis 1867;J. Burghout 1866; A. Verhagen 1859; A. Rietvelt 1838; J.A. Rietvelt 1852; H.Rietvelt 1838; A.de Krijff 1855; S.A.A. Vreede 1861; J. Vreede 1860; S.P. Vreede1861; E.A. Fenton 1889; A.M. Groeneveldt 1901; E. Alleman 1858; J.J. de Vasii1834; Begraafplaats van de fam. Verhagen 1875. A.A.H. Tierens 1900; H.G. vanMaaren 1891; S. Tierens 1884; H. Huree 1881; C.F. de Man 1883. Fragmentenhardstenen laatgotische en XVIIe-eeuwse zerken tegen meest westelijke travee,zuidzijde. o.a. gotisch schrift en evangelistensymbool. 

== Orgels ==
[[Afbeelding:Heusden Grote Kerk hoofdorgel foto Wim van der Ros.jpg|thumb|right|150px]]
====Lohman-orgel====
Het hoofdorgel is in 1824-1828 gebouwd door de firma N.A. Lohman & Zonen (Groningen) voor de Broederenkerk [http://reliwiki.nl/index.php?title=Zutphen%2C_Broederenkerkplein_2_-_Broederenkerk]te Zutphen. Bij de bouw is gebruik gemaakt van een grote hoeveelheid ouder, 18de-eeuws pijpwerk. In 1893-94 restaureert J.F. Witte (fa. J. Bätz & Co.) te Utrecht het instrument en intoneert het opnieuw. De firma J.C. Sanders & Zoon (Utrecht) restaureert het orgel in 1938, breidt het uit en maakt de pedaaltractuur elektrisch. Na sluiting van de Zutphense Broederenkerk voor de eredienst wordt het orgel in 1980 door de hervormde gemeente van Heusden gekocht. De firma Gebr. Reil te Heerde restaureert het, vernieuwt de balg en plaatst het in 1983 over naar Heusden. In 2007 reinigt de firma Reil het orgel en intoneert het opnieuw. Adviseur daarbij is Peter van Dijk (Utrecht).
* (Meer info:[http://www.orgbase.nl/scripts/ogb.exe?database=ob2&%250=1000957&LGE=EN&LIJST=lang Orgeldatabase])

[[Afbeelding:Heusden Grote Kerk koororgel foto Wim van der Ros.jpg|thumb|right|150px]]

====Koororgel====
Het koororgel is in 1990 als opus 915  gebouwd door de firma Pels & Van Leeuwen ('s-Hertogenbosch).
* (Meer info:[http://www.orgbase.nl/scripts/ogb.exe?database=ob2&%250=1006585&LGE=EN&LIJST=lang Orgeldatabase]).

== Afbeeldingen ==
====Oude foto's====
<gallery>
Bestand:Heusden nh kerk int 1931.jpg|1931 ansichtkaart
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - OA01a.jpg
Afbeelding:Heusden HKa.jpg|kopie oude ansicht; ooievaarsnest op dak
Afbeelding:Heusden.Ned.Herv.Kerk.jpg
Afbeelding:Heusden.graftombe in N.H.Kerk.jpg
Afbeelding:Heusden Grote Kerk CFA Naber 1840 1944.jpg | 1944
Afbeelding:Heusden Grote Kerk 1840 CFA Naber.jpg
Afbeelding:Heusden Grote Kerk V&vK 1946.jpg | "Noodorgel" van Valckx & Van Kouteren, dat van 1946 tot 1981 dienst deed.
Bestand:Heusden nh kerk.jpg
Bestand:Heusden nh kerk int.jpg
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - OA04.jpg| na restauratie in de jaren 1950-60
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - OA03.jpg | na restauratie in de jaren 1950-60
</gallery>

====Exterieur====
<gallery>
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. grote of Catharijnekerk 14e Burchtstraat 2 NB. foto. H.J. Rademaker. H.i.Ambacht..jpg|foto: H.J. Rademaker, Hendrik Ido Ambacht
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn.JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (2).JPG|opname 10-05-2008, Edward Ippel, Hoorn
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (20).JPG|opname 10-05-2008, Edward Ippel, Hoorn
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (21).JPG|opname 10-05-2008, Edward Ippel, Hoorn
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (23).JPG|opname 10-05-2008, Edward Ippel, Hoorn
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (3).JPG|opname 10-05-2008, Edward Ippel, Hoorn
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (22).JPG|opname 10-05-2008, Edward Ippel, Hoorn

Afbeelding:Heusden Gr kerk Hfd 015.jpg‎ 
Bestand:034heusden.JPG
Bestand:039heusden.JPG
Bestand:038heusden.JPG
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - aa(s)02082012jk.jpg|Westelijk toegangshek; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - ae(s)02082012jk.jpg|Gevelstenen; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - af(s)02082012jk.jpg|Voetius gevelsteen; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - ah(s)02082012jk.jpg|Fundering vooroorlogs deel; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - aj(s)02082012jk.jpg|Noordwest aanzicht; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - ak(s)02082012jk.jpg|Noordwest aanzicht; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - al(s)02082012jk.jpg|Noordwest aanzicht; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - am(s)02082012jk.jpg|Noordelijke ingang; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - an(s)02082012jk.jpg|Noordelijk transept; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - ao(s)02082012jk.jpg|Noordwest toegangshek; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - ap(s)02082012jk.jpg|Noordelijke kerkhofmuur (l); jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - aq(s)02082012jk.jpg|Noordelijk toegangshek; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - ar(s)02082012jk.jpg|Noordtransept; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - at(s)02082012jk.jpg|Noordoost aanzicht; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - av(s)02082012jk.jpg|Noordoost aanzicht; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - ay(s)02082012jk.jpg|Noordtransept; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - az(s)02082012jk.jpg|Koor; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - ba(s)02082012jk.jpg|Koor; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bc(s)02082012jk.jpg|Koor; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - be(s)02082012jk.jpg|Kapel; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bf(ps)02082012jk.jpg|Kapel; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bh(s)02082012jk.jpg|Kapel; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bi(s)02082012jk.jpg|Kapel; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bj(s)02082012jk.jpg|Geormenteerde latei; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bl(s)02082012jk.jpg|Gootuitloop met vergaarbak; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bm(s)02082012jk.jpg|Zuidgevel schip; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bo(s)02082012jk.jpg|Entreeportaal met op de achtergrond het stadhuis; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bp(s)02082012jk.jpg|Zuidelijke kerkhofmuur; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bq(s)02082012jk.jpg|Ruitertoren; jk 02-08-2012
Bestand:Heusden, Burchtstraat 2 - bs(s)02082012jk.jpg|Dak met toren vanuit de Gasthuisstraat; jk 02-08-2012

</gallery>

====Interieur====
<Gallery>
Bestand:Kerkheus233.jpg | Ansichtkaart - WG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (13).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (4).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (16).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (14).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (5).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (11).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (17).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (9).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (15).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (10).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (12).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (6).JPG
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (8).JPG
IMG 5627.JPG
IMG 5629.JPG
IMG 5631.JPG
IMG 5632.JPG
</Gallery>

====Hoofdorgel====
<gallery>
Afbeelding:Heusden, Burchtstraat 2 - aa07072007jk.jpg|jk 07-07-2007
Afbeelding:Heusden, Burchtstraat 2 - ab07072007jk.jpg|jk 07-07-2007
Afbeelding:Heusden, Burchtstraat 2 - ac07072007jk.jpg|jk 07-07-2007
Afbeelding:Heusden, Burchtstraat 2 - ad07072007jk.jpg|jk 07-07-2007
Afbeelding:Heusden Catharinakerk Lohman 1828.jpg
Afbeelding:07745 Heusden PKN. Ned. Hervormd. Grote - Catharinakerk 14e Burchtstraat NB. opname 10-05-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn (7).JPG
Afbeelding:Heusden Gr kerk Hfd 001.jpg‎
Afbeelding:Heusden Gr kerk Hfd 003.jpg‎ 
Afbeelding:Heusden Gr kerk Hfd 014.jpg‎
Afbeelding:Heusden Gr kerk Hfd 004.jpg
Afbeelding:Heusden Gr kerk Hfd 007.jpg‎
Afbeelding:Heusden Gr kerk Hfd 008.jpg‎
Afbeelding:Heusden Gr kerk Hfd 012.jpg‎
Afbeelding:Heusden Gr kerk Hfd 013.jpg‎
Afbeelding:Heusden Gr of St Catharinakerk Lohman 1828 klav.jpg
Afbeelding:Heusden Grote Kerk klaviatuur registers rechterzijde foto Wim van der Ros.jpg
</gallery>

====Koororgel====
<gallery>
Afbeelding:Heusden, Burchtstraat 2 - ba07072007jk.jpg|jk 07-07-2007
Afbeelding:Heusden, Burchtstraat 2 - bb07072007jk.jpg|jk 07-07-2007
Afbeelding:Heusden Catharinakerk P&vL 1990.jpg
Afbeelding:Heusden Gr kerk Koor 001.jpg
Afbeelding:Heusden Gr kerk Koor 002.jpg‎
</gallery>