Handelingen

IJsselstein, Sint Nicolaasstraat 12 - Sint Nicolaasbasiliek

Uit Reliwiki


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: Sint Nicolaasbasiliek
Genootschap: Rooms Katholieke Kerk
Provincie: Utrecht
Gemeente: IJsselstein
Plaats: IJsselstein
Adres: Sint Nicolaasstraat 12
Postcode: 3401BS
Inventarisatienummer: 04555
Jaar ingebruikname: 1887
Architect: Alfred Tepe (1840 - 1920)
Huidige bestemming: kerk
Monument status: Rijksmonument 20139

Geschiedenis

Buitengewoon monumentale, grote neogotische hallenkerk met hoge toren.

St. Nicolaas, 1885-1887 gebouwd naar ontwerp van W.V.A. Tepe en één van diens voornaamste en mooiste scheppingen. Het betreft een driebeukige neogotische hallenkerk met een westtoren en een vijfzijdig gesloten koor. Geënt op het Westfaalse type, met diagonale kapellen naast het koor. Voor Tepes doen rijke behandeling van het uitwendige met baksteen balustraden en pinakels. Hoge toren met diepe nissen, bakstenen traceringen, balustraden en ficelen op de hoeken, Nederrijns van karakter. De kerk heeft ronde pijlers met kolonnetten aan vier zijden. Netgewelven over de middenbeuk. De zijbeuken eindigen aan weerszijden van de toren in de doopkapel en de Mariakapel.

Inventaris: preekstoel en communiebank in barokstijl (waarschijnlijk Antwerpen, ca 1700), 13de eeuws Mariabeeld, neogotische altaren van F.W. Mengelberg. De gebrandschilderde vensters zijn vervaardigd door onder anderen H.J.J. Geuer (Utrecht), C. van Straaten (Utrecht), Louis van den Essen (Roermond) en Atelier Cuypers (Roermond) en dateren grotendeels uit de periode 1923-1937. De neogotische koorbank (tegenwoordig opgesteld tegen de rechter zijmuur) en ijzeren kronen zijn afkomstig uit de voormalige O.L. Vrouwekerk aan de Biltstraat in Utrecht.

  • Een "tweelingzusje" van deze kerk is de Basiliek H. Kruisverheffing in Raalte, met een iets hogere toren, 79 m (Raalte) i.p.v. 77 m (IJsselstein).

Restauraties

Het gebouw is, na dreiging met sloop (de plannen en tekeningen voor een nieuwe kerk lagen in 1967 al klaar), in 1968-1972 ingrijpend gerestaureerd. De wanden beneden de vensters zijn toen vernieuwd en de moderne toegangspartijen zijn aangebracht. De vloer werd vernieuwd en er werd vloerverwarming aangelegd. Vloertegels uit een Belgische kerk werden in de zijbeuken gelegd. De bankenrijen werden uit de zijbeuken verwijderd. Bovendien vond er nieuwbouw plaats van de pastorie.

Bij de voltooiing van de restauratie in 1972 is de kerk door paus Paulus VI tot Basiliek verheven. De bijbehorende eretekenen bevinden zich links en rechts van het hoogaltaar.

In 1976 werd de kerk ook als Rijksmonument aangewezen.

Tijdens de restauratie 1968-1972 was het onder meer niet nodig gevonden de gewelven te repareren. In de gewelven waren echter scheuren aanwezig en in 2002 vielen de eerste stukken kalk omlaag. Bovendien was het interieur door stof, rook en roet sterk vervuild geraakt. Een nieuwe restauratie bleek nodig, ook van een aantal externe delen zoals goten en pinakels. Deze kostbare en omvangrijke operatie is vanaf 2010 voorbereid. Naast een rijkssubsidie van € 623.000 was financiering van € 550.000 nodig. In 2012 werd besloten tot de oprichting van Stichting Restauratiefonds St. Nicolaasbasiliek IJsselstein als culturele algemeen nut beoogde instelling, met als doel de voor de restauratie benodigde geldmiddelen te vergaren. Uit middelen van de parochie kwam uiteindelijk € 195.000 beschikbaar. Het resterende bedrag is uit giften van een aantal maatschappelijke organisaties, de gemeente, parochianen, de lokale gemeenschap en het lokale bedrijfsleven, door collectes en door allerlei fundraisingacties bij elkaar gebracht.

De restauratie vond plaats tussen 2013 en 2017. Tijdens de restauratie van het interieur werden de gewelven hersteld door de scheuren dicht te zetten. De vuile oppervlakte van de gewelven en de muren werd schoongemaakt door middel van een latexpasta die ook gebruikt is voor het glas in lood. De pasta is met een kwast aangebracht en na enige droogtijd als een vel eraf afgetrokken, waarmee de grootste delen van het vuil verwijderd werden. De monumentale afwerkingen zijn hierdoor niet aangetast. Na reinigen en retoucheren van de sjabloonschilderingen zijn de witte gewelfvelden ertussen opnieuw geschilderd. Wanden en zuilen zijn niet opnieuw geschilderd. Voorts is aandacht besteed aan de inventaris van de kerk. De beelden, de kruiswegstaties, het Triomfkruis en de preekstoel zijn schoongemaakt. Het hoofdaltaar, het Maria-altaar en het Jozefaltaar (de laatste twee gesponsord door de pastoor) zijn opnieuw gevernist en (incidenteel) geretoucheerd, evenals de omlijsting van het miraculeuze beeldje van Maria van Eiteren. Er is een nieuw verlichtingsplan aangebracht op basis van LED. De restauratie kon op zondag 11 juni 2017 officieel worden afgerond. Toen werd de basiliek opnieuw ingewijd door hulpbisschop Ted Hoogenboom van Utrecht.

Orgel

Orgel met twee manualen en vrij Pedaal, in 1908 gemaakt door Maarschalkerweerd & Zoon, in 1972 gerestaureerd door de firma Elbertse (Soest) en in 1990 door J. Brink (Nieuwegein). De pneumatische tractuur werd vervangen door elektrische met een vrijstaande speeltafel. Het orgel is Rijksmonument.

Van het orgel zijn enkele registers hersteld, maar het heeft uitgebreid onderhoud nodig. Voor de kosten van circa € 45.000 is deels subsidie verleend, de rest wordt bekostigd uit achtergebleven fondsen in het restauratiefonds. Medio 2019 zullen de werkzaamheden worden uitgevoerd.

Monumentomschrijving Rijksdienst

St. Nicolaas, 1885-1887 door A. Tepe. Driebeukige neogotische hallenkerk, geënt op het Westfaalse type, met diagonale kapellen naast het koor. Voor Tepe rijke behandeling van het uitwendige met baksteen balustraden en pinakels. Hoge toren met diepe nissen, bakstenen traceringen, balustraden en ficelen op de hoeken, Nederrijns van karakter. De kerk heeft ronde pijlers met kolonnetten aan vier zijden. Netgewelven over de middenbeuk. Een der voornaamste en mooiste scheppingen van Tepe. Inventaris: preekstoel en communiebank in barokstijl, 13e eeuws Mariabeeld, neogotische altaren van Mengelberg. De neogotische koorbank en ijzeren kronen zijn afkomstig uit de Biltstraatkerk in Utrecht. Orgel met twee klavieren en vrij Pedaal, in 1890 gemaakt door M. Maarschalkerweerd. In 1972 gerestaureerd door de firma Elbertse. De pneumatische tractuur werd vervangen door electro-pneumatische met een vrijstaande speeltafel.

Externe link

Publicaties

Remy Ooyevaar en Jan Lippus (teksten), Leo Manders (fotografie) - De gebrandschilderde glas-in-loodramen in de Basiliek van de H. Nicolaas te IJsselstein. Uitgave Geloofsgemeenschap van de H. Nicolaas te IJsselstein, september 2013.

Openingstijden basiliek

De kerk is vrij toegankelijk voor bezoekers, elke dag 09.00-15.30 uur (buiten de kerkdiensten)

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur

Interieur na restauratie

Kruisweg

Orgel