Brontekst bekijken van Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - Johannes de Doper

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:Rijksmonument]]
[[Categorie:RK]]
[[Categorie:Kaatsheuvel]]
[[Categorie:Gemeente Loon op Zand]]
[[Categorie:Provincie Noord-Brabant]]

{{#display_map:5171DD Hoofdstraat 36 Kaatsheuvel, Nederland|type=hybrid}}

{{infobox kerk 
| naam_kerk          = Johannes de Doper
| genootschap        = Rooms-Katholieke Kerk
| provincie          = Noord-Brabant
| gemeente           = Loon op Zand
| plaats             = Kaatsheuvel
| adres              = Hoofdstraat 36
| postcode           = 5171DD
| bouwjaar           = 1912-1913
| huidige_bestemming = kerk
| architect          = C.F. van Hoof
| monumentstatus     = Rijksmonument {{Rijksmonument|525704}} 
| idnr               = 07792
}}

==Geschiedenis==
[[Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 plattegrond-bewerkt(s).jpg|thumb|right|300px|Kaatsheuvel, St. Johannes de Doper, plattegrond]]

Zeer belangrijke, grote, laat-neogotische kerk met dubbeltorenfront. Hoofdwerk van architect Van Hoof. 

Verving de [[Kaatsheuvel, Hoofdstraat - Johannes de Doper (1836 - 1915)|voorganger van deze kerk]]. In de late middeleeuwen werd er in Loon op Zand en in Sprang gekerkt, totdat de kerk van Sprang in 1609 in protestantse handen kwam. De katholieken van Kaatsheuvel konden nu in een boerderij naar de kerk, op de plek waar nu de Nieuwe Markt is.

Pas in 1736 mochten katholieken weer kerken bouwen, maar wel met beperkingen. Zo ontstonden de schuurkerken. 
De schuurkerk van Kaatsheuvel stond op de plek waar nu het parochieel centrum staat. 

De parochie in Kaatsheuvel is in 1796 opgericht door afscheiding van de oude parochie Loon op Zand. 

Uiteindelijk is pas in 1835 de eerste stenen kerk gebouwd: de Waterstaatskerk, zie daar. 

In 1911 opperde pastoor Volker plannen voor nieuwbouw. De nieuwe kerk werd naast de Waterstaatskerk gebouwd en op 5 juli 1913 ingewijd.

Tussen 2010 en begin 2012 is het gebouw ingrijpend gerestaureerd, waarbij de daken en gevels zijn hersteld en de glas-in-loodramen vernieuwd.

Op 30 september 2012 is met een eucharistieviering in de St. Janskerk te Kaatsheuvel de fusie van de drie parochies in de gemeente Loon op Zand op plechtige wijze gevierd. Tot de parochiekerken van de nu nieuwe Parochie H. Willibrord behoren: 
* [[Loon_op_Zand,_Oude_Raadhuisplein_21_-_Johannes_Onthoofding|Johannes Onthoofding]] te Loon op Zand, 
* [[Kaatsheuvel,_Hoofdstraat_36_-_Johannes_de_Doper|Johannes de Doper]] te Kaatsheuvel, 
* [[Kaatsheuvel, Erasstraat 8 - Martelaren van Gorcum|Martelaren van Gorcum]] te Kaatsheuvel (Berndijk)
* [[De_Moer,_Middelstraat_28_-_Joachim|Joachim]] in De Moer.

==Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed== 
[[Afbeelding:Kaatsheuvel St Jan 08jk.jpg|thumb|right|300px|Kaatsheuvel, St. Johannes de Doper; jk 19-03-2009]]
De neogotische r.-k. kerk van de H. JOHANNES DE DOPER werd gebouwd tussen 1912 en 1913 naar ontwerp van architect C.F. van Hoof in neogotische stijl. Op 5 juli 1913 werd de kerk ingezegend door bouwpastoor Volker. Bij de consecratie van de kerk in 1915 werd de voorganger uit 1853 afgebroken. Deze Waterstaatskerk stond op de plaats waar zich nu het vroegere patronaatsgebouw bevindt. De huidige glas-in-loodramen zijn in 1963 aangebracht. Het hekwerk is in oude stijl vernieuwd in 1991.
====Omschrijving====
De neogotische driebeukige kruiskerk met dubbeltorenfront en dakruiter heeft een schip van zes traveeën en transeptarmen van twee traveeën met drie-achtste sluiting. Na het transept volgen twee koortraveeën met zijkapellen en tenslotte het koor zelf, ook twee vakken, met een vijf-achtste sluiting. De gevels zijn opgetrokken uit bruine machinale baksteen met speklagen van gele baksteen, voorzien van steunberen met betegelde afzaten. Onder de gootlijsten zijn ter decoratie sierfriezen gemetseld. Op de zadel- en lessenaardaken liggen leien in maasdekking, evenals op de naaldspitsen van de torens en de dakruiter op de viering. De overhoekse dakruiter is opengewerkt met driepasvormige galmgaten voor het angelusklokje.

De torens van vier geledingen staan aan weerskanten van het middenschip met uitgebouwd portaal. De onderste drie geledingen van de torens zijn voorzien van spitsboogramen en spitsboogfriezen. Hierboven volgt een klokkegeleding met twee galmgaten en driehoekige wimbergen met klimmend boogfries, bekroond door een zinken piron. De wijzerplaten zijn ingebed in cirkels boven de spitsbogen van de galmgaten. Op beide hoge achthoekige torens staat een smeedijzeren kruis, links ook een haan.

De ingang bestaat uit een driezijdig ingangsportaal. Het midden bezit een topgevel met kolonnettenportaal en een natuurstenen kruis als bekroning. In dit brede middendeel bevinden zich twee stel vleugeldeuren met sierbeslag, de lateien zijn van opschriften voorzien en de spitsbogige bovenlichten hebben bakstenen maaswerk. Tussen de deuren is een beeld geplaatst van de gekroonde Maria met Kind. Hierboven een rond venster; in de wimberg een driepas. In de afgeschuinde zijden bevinden zich getoogde vleugeldeuren met sierbeslag en een ovaal raam als bovenlicht in een driepas. De bovenzijde van deze ingangen is recht gesloten; de verbinding met de voorzijde wordt gelegd door een steunbeer met piedestal, lege beeldnis en bekroond baldakijn.

De topgevel bij de ingang wordt herhaald in de bouwmassa hierboven, compleet met lancetvensters, klimmend rondboogfries en een kruis als bekroning. De zijbeuken hebben per travee twee spitsboogramen, de lichtbeuk heeft tripletramen. Links en rechts van de eerste travee is er een veelhoekig gesloten zijkapel.

De eindgevels van de transepten hebben boven een nissengeleding twee spitsboogramen. Het koor bezit spitsboogramen in de omgang en daarboven hoge lancetvensters.

====Interieur====
[[Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - kc(s)10092011jk.jpg|thumb|right|300px|jk 08-09-2012]]
Het interieur bestaat uit schoon metselwerk. De opstand is tweedelig en heeft samengestelde pijlers die voorzien zijn van geglazuurde baksteen banden en een lichtbeuk met tripletramen boven een nistriforium. De zijbeuken hebben kruisribgewelven, het schip bezit stergewelven. Het koor heeft een tweedelige opstand met omgang en slanke ramen. De pijlers van de omgang hebben in tegenstelling tot de sobere overige kapitelen, kapitelen met loofwerk. De zijkapellen hebben veelhoekige sluitingen. De ribben zijn in tegenstelling tot de witte gewelfvlakken en muurwerk van donkere profielsteen.

De kerk bezit een rijke neogotische inventaris. Belangrijk zijn het kalkstenen hoogaltaar en de kalkstenen preekstoel met Christus en de vier Evangelisten, beide in 1915 vervaardigd door Custers uit Eindhoven. Na 1915 leverde Custers vele heiligenbeelden zoals dat van St. Paulus en St. Petrus. Uit rond 1915 dateert een beeld van de H. Johannes de Doper. In het koor hangt een groot triomfkruis.

In de kerk staan eikehouten kerkbanken met sober neogotisch ornament. Oudere onderdelen zijn het koperen doopvont uit ca. 1800 en de diverse heiligenbeelden uit de periode 1874-1900, geleverd door M. van Bokhoven. Het orgel werd door J.J. Vollebregt geleverd in 1854; de bovenzijde wordt getooid door sculpturen van David met harp en andere musicerenden. De kruiswegstaties werden in 1890 op koper geschilderd door Hugo Kohl.

====Waardering====
* Het kerkgebouw is van algemeen belang.
* Het heeft cultuur-historische waarde als onderdeel van een katholieke groep, een voorbeeld bij uitstek van de ontwikkeling van het katholicisme in Noord-Brabant.
* Architectuur-historisch is het van belang als vertegenwoordiger van het neogotische werk van de architect, waarbij centraliserende tendenzen en gebruik van voor die tijd moderne materialen als geglazuurde baksteen samengaan met een traditioneel neogotische vormgeving.
* Het complex heeft ensemblewaarde vanwege de grote betekenis voor het aanzien van de gehele Langstraat, in het bijzonder als voorbeeld van de ontwikkeling van het negentiende-eeuwse kerkdorp in Zuid-Nederland.
* Het gebouw is waardevol vanwege de gaafheid van de in- en exterieurs.

==Cultuur Historische Waardekaart==
* Bouwstijl: Neo-Gotiek
* Bouwperiode: Van 1911 tot 1913
* Gevels en materialen: Machinale baksteen. Rode en gele profielsteen.
* Vensters en deuren: Lancetvensters. Spitsboogvensters met abstract glas-in-lood ruitjes, bruingroen en geel uit 1963, Danziger glas. Twee vleugeldeuren met sierbeslag als hoofdingang terzijde.
* Dak en bedekking: Samengesteld dak, namelijk zadel- en lessenaardaken. Torens met hoge spitsen, leien in maasdekking.
* Bijgebouwen: 
**Heilig Hartbeeld, staand met geheven hand: Ik ben uw koning (gesigneerd Jan Custers) op hardstenen sokkel.
**Hekwerk met gedraaide spijlen, pijlpunt.
**Twee smeedijzeren lantaarns, in 1984 vernieuwd.
**Bij entree Maria met Kind.
* Interieur:
** Kruisweg op linnen in marmer kader.
** Orgel uit 1854 van Vollebrecht met David en harp en andere musicerenden.
** Zeer uitgebreid en gaaf Neo-Gotisch interieur.
** Driebeukig schip met kooringang en siernetgewelven.
* Bijzonderheden:
** In het voorportiek op sokkel een beeld van Maria met Kind.
** Rechts van portaal zandsteen-gevel C. van Hoof, architect.
** Zeer gedetailleerd uitgewerkte Neo-Gotische preekstoel, hoogaltaar en beelden uit het atelier van Custers uit ca. 1900. Doopvont uit ca. 1800.
* Omschrijving:
** Driebeukige kruiskerk met dubbeltorenfront en dakruiter en uitgebouwd voorportaal.
** Zeer belangrijke grote kerk met grote stedebouwkundige waarde.
** Kerkhof in 1837 aangelegd. Kerkhof met diverse oude beuken, twee treurwilgen met een omtrek van 3,5 meter.
*** Pieta: Maria met Christus, doornenkroon op de grond, in ruwe bakstenen kapel met houten afdak.
*** Ook veel kruisen met verbronsde Christus.
*** Centraal een zerk voor de Lombarts, daarachter zerk uit 1876, Hoogwel geboren heer de Boy.
*** Lijkhuisje van ijsselsteen.
*** Achthoekig kapelletje met spitsboograampje, IJsselsteen, Tuile du Nord pannen en daktegels op spitstorentje. Terracotta beeld van engel met kind, levensgroot.
*** Calvarieberg met Christus aan kruis van metaal, wellicht zink, met rondom pastoorsgraven -1861, 1855, 1954, 1956.

[[Afbeelding:Kaatsheuvel H Joannes de Doper Vollebregt 1854.jpg|thumb|right|300px|Vollebregt-orgel (1854)]]
==Orgels==
====Hoofdorgel - Vollebregt====
=====Algemeen=====
Het orgel is in 1854 voor de voormalige Waterstaatskerk gebouwd door J.J. Vollebregt & Zn uit Den Bosch, de kast is van J.B. Peeters uit Antwerpen. Totaal kostte het orgel fl. 10.000,--. (Zie voor die dispositie bij de Waterstaatskerk.)

In 1877 wordt door de Gebr. Gradussen het orgel verbouwd. Het binnenwerk van het Rugpositief wordt als Onderpositief in de hoofdwerkkas geplaatst. Daarvoor wordt een nieuwe windlade gemaakt.

In 1915 wordt het orgel door de Gebr. Franssen overgeplaatst naar de nieuwe kerk, waarbij het lege Rugpositief vervalt en de dispositie van het Onderpositief wordt gewijzigd.

In 1957 wordt door Adema-Schreurs een onderhoudsbeurt en dispositiewijziging uitgevoerd.
=====Dispositie=====
*Hoofdwerk (C-f3): Bourdon B/D 16’ - Prestant D 16’ - Prestant 8’ - Holpijp 8’ - Viola di Gamba 8’ - Octaaf 4’ - Fluit 4’ - Quint 3’ - Octaaf 2’ - Mixtuur 3 st - Cornet D 5 st - Fagot B/D 16’ - Trompet B/D 8’
*Onderpositief (C-f3): Flauto 8’ - Bourdon 8’ - Quintaton 8’ - Salicional 8’ - Prestant D 8’ - Roerfluit 4’ - Viola di Gamba 4’ - Nachthoorn 2‘ - Basson 8’ - Hautbois D 8’
*Pedaal  (C-d1): aangehangen
*Koppelingen: Hoofdwerk-Onderpositief

====Koororgel - Verschueren====
[[Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 pa(s)10092011jk.jpg|thumb|right|300px|Verschueren-orgel; opn. 10-09-2011 jk]]
====Algemeen====
Het koororgel is gebouw door de fa. Verschueren uit Heythuysen.

====Dispositie==== 
(Volgens opschriften)
*Klavier (bascant): Holpijp 8’ – Prestant 4’ – Fluit 2’ – Mixtuur 2-3 sterk - Calcant
*Klavier (discant): Prestant 8’ – Holpijp 8’ - Prestant 4’ – Fluit 2’
*Pedaal: aangehangen?

==Afbeeldingen==
====Exterieur====
<Gallery>
Bestand:Kaatsheuvel - Johannes de Doper 1.jpg
Bestand:GhUntitled Panorama7.jpg
Afbeelding:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - OA02.jpg|kopie ansichtkaart
Afbeelding:07792 Kaatsheuvel RK. Johan de Doper 1912 Hoofdstraat 36 NB. opname 26-09-1983 foto. Job van Nes. Zaandam (1).jpg|opname JvN 26-09-1983
Afbeelding:07792 Kaatsheuvel RK. Johan de Doper 1912 Hoofdstraat 36 NB. opname 26-09-1983 foto. Job van Nes. Zaandam (2).jpg|opname JvN 26-09-1983
Afbeelding:07792 Kaatsheuvel RK. Johan de Doper 1912 Hoofdstraat 36 NB. opname 26-09-1983 foto. Job van Nes. Zaandam (3).jpg|opname JvN 26-09-1983
Afbeelding:Kaatsheuvel St Jan 01jk.jpg|jk 19-03-2009
Afbeelding:Kaatsheuvel St Jan 07jk.jpg|jk 19-03-2009
Afbeelding:Kaatsheuvel St Jan 05jk.jpg|jk 19-03-2009
Afbeelding:07792 Kaatsheuvel RK. Johan de Doper 1912 Hoofdstraat 36 NB. opname 05-10-2009 foto. Leon Bok..jpg|opname 05-10-2009 © Leon Bok
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 30-32 aha 03-03-2010 jk.jpg|St. Jan met de pastorie; jk 03-03-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 af 03-03-2010 jk.jpg|jk 03-03-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 aj 03-03-2010 jk.jpg|Stookruimte (rechts); jk 03-03-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 ak 03-03-2010 jk.jpg|Stookruimte; jk 03-03-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 al 03-03-2010 jk.jpg|Oostgevel van koor en trancept; jk 03-03-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 am 03-03-2010 jk.jpg|Merkwaardig bouwsel; jk 03-03-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Nieuwe Markt 00 aa(s)18122010jk.jpg|In de steigers; jk 18-12-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Peperstraat 00 bc(s)18122010jk.jpg|In de steigers; jk 18-12-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Poolsestraat 00 aa(s)18122010jk.jpg|In de steigers; jk 18-12-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 bc(s)18122010jk.jpg|In de steigers; jk 18-12-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 bb(s)18122010jk.jpg|In de steigers; jk 18-12-2010

</Gallery>

====Interieur====
<Gallery>
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 .OAi02(b).jpg|kopie ansichtkaart
Afbeelding:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - OA01.jpg|kopie ansichtkaart
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 na 03-03-2010 jk.jpg|Door gesloten glasdeur (reflectie bovenlicht entree); jk 03-03-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 nc 03-03-2010 jk.jpg|Kapel; jk 03-03-2010
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 ib(s)10062011jk.jpg|Schip met zicht op koor; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 ic(s)10062011jk.jpg|Zicht op het koor; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 id(s)10062011jk.jpg|Zicht op het koor; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 ie(s)10062011jk.jpg|Schip met zicht op orgelbalkon; jk 10-06-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 if(s)10062011jk.jpg|Westtransept; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 ih(s)10062011jk.jpg|Zicht vanuit Westtransept; jk 10-06-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 ig(s)10062011jk.jpg|Westelijk zijaltaar; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 ii(s)10062011jk.jpg|Priesterkoor; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 ik(s)10062011jk.jpg|Zicht op preekstoel; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 il(s)10062011jk.jpg|Biechtstoel westtransept; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 im(s)10062011jk.jpg|Biechtstoel westzijbeuk; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 in(s)10062011jk.jpg|Glas-in-loodramen uit 1963; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 io(s)10062011jk.jpg|Nieuwe glas-in-loodramen; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 ip(s)10062011jk.jpg|Kapel in de oostzijbeuk; jk 10-09-2011 
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 iq(s)10062011jk.jpg|Zijaanzicht orgelbalkon; jk 10-09-2011 
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 it(s)10062011jk.jpg|Toegangsdeuren; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 zb(s)10092011jk.jpg|Glas-in-loodraam in restauratie; jk 10-09-2011
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - kd(s)10092011jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - ke(s)10092011jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - kg(s)10092011jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - kh(s)10092011jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - ki(s)10092011jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - kk(s)10092011jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - kl(s)10092012jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - kp(bs)08092012jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - kq(s)08092012jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - kr(s)08092012jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - ks(s)08092012jk.jpg|jk 08-09-2012 
Bestand:Kaatsheuvel, Hoofdstraat 36 - kt(s)08092012jk.jpg|jk 08-09-2012
Bestand:Kaatsheuvel - Johannes de Doper 3.jpg|2014
</Gallery>

====Hoofdorgel====
<Gallery>
Afbeelding:Kaatsheuvel H Joannes de Doper Vollebregt 1854 klav.jpg
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 oa(s)10092011jk.jpg|Ingepakt hoofdorgel tijdens de restauratie; jk 10-09-2011
</Gallery>
====Koororgel====
<Gallery>
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 pb(s)10092011jk.jpg|Koororgel; jk 10-09-2011
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 pc(s)10092011jk.jpg|Koororgel (bijzondere plaatsing registerknoppen); jk 10-09-2011
</Gallery>
====Tekeningen====
<Gallery>
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 tb(s)10092011jk.jpg|Oostgevels
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 tc(s)10092011jk.jpg|Noordgevel
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 te(s)10092011jkkopie.jpg|Zuidgevels
Afbeelding:Kaatsheuvel Hoofdstraat 36 tf(s)10092011jk.jpg|Pentekening
</Gallery>