Brontekst bekijken van Loon op Zand, Oranjeplein 1 - Johannes Onthoofding

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:Rijksmonument]]
[[Categorie:RK]]
[[Categorie:Loon op Zand]]
[[Categorie:Gemeente Loon op Zand]]
[[Categorie:Provincie Noord-Brabant]]

{{#display_map: 51.62694,5.07222|type=hybrid}}

{{infobox kerk 
| naam_kerk          = Johannes Onthoofding
| genootschap        = Rooms-katholieke kerk
| provincie          = Noord-Brabant
| gemeente           = Loon op Zand
| plaats             = Loon op Zand
| adres              = Oranjeplein 1 (was: Oude Raadhuisplein 21) 
| postcode          = 5175BE
 | jaaringebruikname  = 1394
| oorspronkelijke_bestemming = rooms-katholieke kerk
| huidige_bestemming = rooms-katholieke kerk
| architect          = 
| monumentstatus     = Rijksmonument {{Rijksmonument|26169}} (kerk); {{Rijksmonument|524408}} (pastorie)
| idnr               = 07859
}}

==Geschiedenis==
[[Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 plattegrond kerk bewerkt(s).jpg|thumb|right|250px|Loon op Zand, St. Johannes Onthoofding. Plattegrond kerk]]
[[Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ak(s)-17032010 jk.jpg|thumb|right|200px|Loon op Zand, St. Johannes Onthoofding. Zicht zuidwestzijde; jk 17-03-2010]]

Historische dorpskerk met hoge toren. Restauratie en uitbreiding in 1929 naar ontwerp van H.W. Valk.

In 1233 al was er op de "Kerkenakker" in het Land van Kleef een stenen kerk, gewijd aan St. Willibrord. Verjaagd door opstuivend zand en overlast van oorlogsgeweld moesten de inwoners van Venloon (de middeleeuwse naam van Loon op Zand) eind 14e eeuw een nieuw dorp bouwen "ses boogscheuten weeghs", nabij het kasteel. Daar stichtte de heer Pauwels van Haestrecht de Oude de huidige kerk van St. Jans Onthoofding in 1392/1394. Aan de toren in de stijl van de Kempen gotiek is gebouwd tot in de tweede helft van de 15e eeuw. 
De oudste van de vijf luidklokken dateert van 1460. 

Met het transept uit de 16e eeuw kreeg de kerk grotendeels haar huidige vorm. Van 1648 tot 1821 was de kerk in protestantse handen. 
In 1823 namen de katholieken het gebouw weer in gebruik. De nieuwe dwarsbeuken dateren van 1929 en 1951. 

Op 30 september 2012 is met een eucharistieviering in de St. Janskerk te Kaatsheuvel de fusie van de drie parochies in de gemeente Loon op Zand op plechtige wijze gevierd. Tot de parochiekerken van de nu nieuwe Parochie H. Willibrord behoren: 
* [[Loon op Zand, Oranjeplein 1 - Johannes Onthoofding|Johannes Onthoofding]] te Loon op Zand, 
* [[Kaatsheuvel,_Hoofdstraat_36_-_Johannes_de_Doper|Johannes de Doper]] te Kaatsheuvel, 
* [[Kaatsheuvel, Erasstraat 8 - Martelaren van Gorcum]] te Kaatsheuvel (Berndijk)
* [[De_Moer,_Middelstraat_28_-_Joachim|Joachim]] in De Moer.

==Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed==
====Kerk====
R.K. KERK van St. Jan. Gotische kruisbasiliek gesticht in 1394, gewijzigd in de 19e eeuw, gerestaureerd en vergroot in 1929 door architect H.W. Valk. Bestaat thans uit een driebeukig schip met dwarspand uit de tweede helft van de 15e eeuw, een wat ouder, smaller en lager driezijdig gesloten koor (omstreeks 1400), omgeven door moderne aanbouwen, en tenslotte een toren uit omstreeks 1450 van baksteen met lagen natuursteen, rijk versneden overhoekse steunberen en versierd met spaarvelden en traceerwerk. 

Klokkentorentje op de oostelijke topgevel van het dwarspand (in de 19e eeuw gewijzigd.) Klokkenstoel met klok van W. en Jasper Moer, 1500, diam. 131,3 cm. en een klok van J. en W. Hoerken, 1460, diam. 108,1 cm. Mechanisch torenuurwerk, Duits fabrikaat, 1924, buiten gebruik gesteld. De toren in 1965 gerestaureerd. 

Voorts een tweeklaviers orgel met pedaal, gemaakt in 1941 door de firma Vermeulen uit Weert, gerestaureerd in 1981. Het instrument bevat belangijk 17e en 18e eeuws pijpwerk. Van het orgel is alleen dit monumentale pijpwerk van waarde uit het oogpunt van monumentenzorg.

==CultuurHistorische Waardekaart==
* Bouwperiode: 1945
* Bouwstijl: Gotiek
* Gevels en Materialen: Handvorm baksteen, natuursteen speklagen.
* Vensters en Deuren: Spitsboogvensters met natuursteentracering. Gebrandschilderde glas, onder meer van Max Weiss uit 1950. Vleugeldeuren onder korfboog.
* Dak en Bedekking: Zadeldaken met leien in Maasdekking.
* Constructie: Neogotisch houten tongewelf uit 1880 door architect Weber, door dezelfde werden de ronde pilaren achtkantig gehouwen.
* Interieur: Mariakapel van Luc v. Hoek uit 1954 met 17e eeuwse beelden van O.L. Vrouw van Loon op Zand. Diverse gepolychromeerde houten beeld uit 1871-1879 door Goossens. Torenmonstrans uit 1514-1515, klokken uit o.m. 1460, 1500, 1559. 19e Eeuwse eiken preekstoel van eikehout uit 1853 van J.W. Peeters, voorstellende Christus en de Samaritaanse vrouw. Houten 19e eeuwse beeldje van Johannes door H. v.d. Geld. Hoogaltaar van J. Goossens en Zn. uit 1868 en 1871.
* Bijzonderheden: Kruisbasiliek die is gesticht in 1394, gewijzigd in de 19e eeuw,gerestaureerd en vergroot in 1929 door H.W. Valk. Thans driebeukig schip met dwarspand, driezijdig gesloten koor uit circa 1400 en toren uit circa 1450. De kerktoren is genummerd Oude Raadhuisplein 21.

====Pastorie====
De PASTORIE, gebouwd in 1898 in de kern van Loon op Zand, ligt naast de bijhorende kerk. De bouwstijl vertoont invloeden van de neorenaissance en de neogotiek.

Tweelaags bakstenen huis op een rechthoekige plattegrond onder een met leien gedekt schilddak. Aan de linkerkant van de voorgevel bevindt zich een risaliet met topgevel. Lisenen benadrukken de hoeken en ingangstravee. Op de risaliet gaan ze over in een getrapt fries, het rechter deel van de gevel is voorzien van een boogfries. In het portiek met hoefijzerboog bevindt zich een houten paneeldeur voorzien van smeedijzeren roosters. De deur heeft een groot bovenlicht, gevuld met glas-in-lood. Naast de deur is een gevelsteen ingemetseld met het opschrift: "P H KLIJSEN 1898". Voor de deur ligt een hardstenen trapje. Boven het portiek is een nis met een beeld van Christus als Goede Herder. Op de begane grond is aan weerszijden van de deur een samengesteld raam geplaatst. Het rechthoekige raam heeft een driedelig kozijn met aan de bovenzijde decoratief houtsnijwerk. De bovenlichten zijn gevuld met glas-in-lood. De ramen hebben hardstenen vensterbanken. Boven het raam is een brede korfboog aangebracht waarvan het boogveld gevuld is met metselwerk in fantasieverband. Tussen de begane grond en verdieping zijn een natuurstenen afzaat en een drielobben-fries uitgevoerd in strengperssteen aangebracht. De gevels zijn rijk voorzien van sierankers. Op de verdieping en in de topgevel bevinden zich T-ramen onder rondbogen, de bovenlichten zijn gevuld met glas-in-lood. In het dakvlak zijn dakkapellen onder schilddak met piron geplaatst.

Links heeft de pastorie een tweelaagse haakse aanbouw met topgevel. De aanbouw is uitgevoerd in baksteen op een iets uitstekende plint. De gevel is verlevendigd met speklagen van groene geglazuurde baksteen. Op de begane grond T-raam met bovenlicht in glas-in-lood. Het boogveld van de segmentboog is in fantasieverband gemetseld. Op de verdieping is het T-raam getoogd uitgevoerd. In de top een rond raam met ijzeren kozijn, hierop is een wijzerplaat aangebracht. De rechterzijgevel is voorzien van lisenen, overgaand in een boogfries en van bakstenen lijsten. De gevel is nagenoeg blind uitgevoerd, er is slechts één raam, achteraan in het midden van de gevel.

Het aangebouwde koetshuis is één laag hoog op een rechthoekige plattegrond onder zadeldak, voorzien van windveren. Het koetshuis heeft aan de voorzijde een nieuwe ingang, in de zijgevel bevindt zich een poort. De linkerzijgevel is voorzien van een uitstekende plint en groene speklagen (als voor) en heeft een middenrisaliet met topgevel. Hiertegen aan is een éénlaagse gang gezet die het gebouw met de kerk verbindt. Boven deze gang is het bovenlicht van de deur nog net zichtbaar. De risaliet heeft hoeklisenen, overgaand in een spitsboog met lob op de topgevel. Op de verdieping bevinden zich een glas-in-loodraam en twee kleine staande raampjes. In het dakvlak zijn dakkapelletjes geplaatst. 

De pastorie met koetshuis is van algemeen belang. Het gebouw is van cultuur-historisch belang als uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme in Noord-Brabant in de tweede helft van de negentiende eeuw. Het is van belang als vertegenwoordiger van de typologische ontwikkeling van de pastorie. Het heeft architectuur-historische waarden wegens de detaillering en materiaalgebruik, met name de vermenging van motieven uit verschillende stijlen in een voor kerkelijke bouwkunst gebruikelijke bouwtrant. De pastorie is gaaf bewaard gebleven.

==CultuurHistorische Waardekaart==
*Bouwperiode: 1898
*Bouwstijl: neorenaissance
*Gevels en materialen: machinale baksteen en profielsteen. Hardstenen plint en dorpels. Groen geglazuurde en zwarte randen als speklaag.
*Vensters en deuren: in zijdeel rondraampje met margrietmotief. T-vensters en kruiskozijnen met glas-in-lood bovenlicht met bloemmotieven. Gekrulde loodslabjes boven vensters, bewerkte gesneden kozijnen onder segment- en rondboog met baksteenmozaïek. Paneeldeur in rondbo
*Dak en bedekking: schild- en samengesteld dak met leien in maasdekking.
*Bijgebouwen: in nisjes boven de deur Christus die een lam draagt. Fraai hekwerk van ijzer op baksteenmuurtje met rood gevlamd geglazuurde bakstenen.
*Interieur: grotendeels origineel interieur met diverse glas-in-lood vensters met religieuze voorstellingen.
*Groen: fruitboom, grote beuk.
*Bijzonderheden: gevelsteen naast de voordeur: P.H. Klijsen 1898. Bijzondere muurankers en gesneden omlijsting van vensters op de begane grond. Driepasfriesjes, rondboogfriesje en getrapt fries. Zeer groot samengesteld pand.

==Kerkhof==
[[Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 av(s)-17032010 jk.jpg|thumb|right|200px|Loon op Zand, St.Johannes Onthoofding. Kerkhof zuidoostzijde, jk 17-03-2010]]
Het kerkhof bestaat uit drie gedeelten rondom de kerk. Het is omringd door een baksteen muur onder ezelsrug waarop een ijzeren hek met driepuntige pijlen, en een bewerkt toegangshek met kruis, cirkels en spiralen. Het zuidelijke deel bevat de oudste (pastoors)graven uit ondermeer 1627 en 1823. De grafstenen zijn in een gebogen verloop geplaatst. 
Er staat een Heilig Hartbeeld van kalksteen met resten van verguldsel gesigneerd door A. van Bokhoven uit Den Bosch. Verder staan en diverse oudere rijke graven, ondermeer een hardstenen boomstamkruis met krans en uiltje uit 1883. 
Op het oostelijk deel staan eveneens diverse laat 19e eeuwse bewerkte grafzerken. Op het noordelijke deel staan diverse bewerkte grafzerken uit de jaren dertig tot en met vijftig, ondermeer met verbronsde reliefs. Voorbeeld: een relief met Maria, Johannes en de dode Christus uit 1937, gesierd Marga. Een grafzerk van tufsteen uit 1950.

==Orgels==
====Hoofdorgel – Van Hirtum====
In 1835 wordt door Bernard van Hirtum een orgel met twee klavieren en vrij pedaal geleverd. In dat orgel wordt pijpwerk verwerkt van een orgel van Stephanus Cousijns maakte (1659-1661) voor de Waalse Kerk in ’s-Hertogenbosch.

In 1942 wordt het orgel gesloopt en pijpwerk gebruikt voor een nieuw orgel.
====Hoofdorgel - Vermeulen====
[[Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 oc(s)10092011jk.jpg|thumb|right|200px|Hoofdorgel; jk 10-09-2011]]
In 1941/1942 bouwt de firma Gebr. Vermeulen een nieuw electro-pneumatisch orgel voor de kerk. Van het pijpwerk uit het oude orgel wordt daarbij gebruik gemaakt. De inwijding vindt plaats op 14 mei 1942.
In 1986 is het orgel door de Gebr. Vermeulen gerestaureerd in de toestand zoals nu (2011) aanwezig. Bij die restauratie is bovendien het uiterlijk van het instrument gewijzigd.
====Koororgel – Elbertse====
[[Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 pa(s)10092011jk.jpg|thumb|right|200px|Koororgel; jk 10-09-2011]]
In 1979 plaatst de firma Elbertse een orgel dat men geleverd had aan de in 1966 gebouwde Heilige Geestkerk aan het Van Hogendorpplein te Goirle. Na sluiting en afbraak van die kerk in 1999 is het instrument als koororgel te Loon op Zand geplaatst. 
De pastoor van Loon op Zand heeft de kas van het orgel in diverse kleuren geschilderd en voorzien van sierpanelen naar eigen ontwerp. Op enig moment is deze ‘versiering’ weer verwijderd.


==Externe links==
* {{Wikipedia2|Sint-Jans_Onthoofdingkerk_(Loon_op_Zand)}}
* {{Wikimedia|Sint-Jans_Onthoofdingkerk,_Loon_op_Zand}}
* {{Wikidata|Q2427585}}

==Afbeeldingen==
<gallery>
Afbeelding:Loon op Zand.R.K.Kerk.jpg|kopie ansichtkaart
Bestand:Loon op Zand, Oude Raadhuisplein 21 - Johannes Onthoofding RCE (1999).jpg|Bron:RCE (1999)
Afbeelding:Loon op Zand St Jan 29-07-2005 02jk.jpg|jk 29-07-2005
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 aa(s)-17032010 jk.jpg|Dorpsbeeld; jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ab(s)-17032010 jk.jpg|jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ag(s)-17032010 jk.jpg|Toreningang; jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 al(s)-17032010 jk.jpg|Torenfragment; jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 al(u)-17032010 jk.jpg|ingemetseld figuur; jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 am(s)-17032010 jk.jpg|Transept en later aangebrachte zijarm; jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ap(s)-17032010 jk.jpg|Tuitgevel zijarm; jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ar(s)-17032010 jk.jpg|Zuidoostzijde; jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oranjeplein 1 af(s) 17032010 jk.jpg|Zicht vanaf zijde pastorie; jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 aw(s)-17032010 jk.jpg|Begraafplaats zuidwestzijde; opn.17-03-2010 jk
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ax(s)-17032010 jk.jpg|Noordgevel; jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ay(s)-17032010 jk.jpg|Noordwestzijde, jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 bc(s)-17032010 jk.jpg|Noordzijde, jk 17-03-2010
</gallery>

====Interieur====
<gallery> 
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ia(s)10092011jk.jpg|Schip; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ib(s)102011jk.jpg|Vanuit zuider zijbeuk; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 id(s)10092011jk.jpg|Doopkapel; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ie(s)10092011jk.jpg|Mariakapel; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 if(s)10092011jk.jpg|Schip met zicht op koor; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ig(s)10092011jk.jpg|Schip, zicht naar zuiderzijbeuk; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ih(s)10092011jk.jpg|Bovenlichten schip; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ik(s)10092011jk.jpg|Hoogaltaar vanuit noorderzijarm; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 il(s)10092011jk.jpg|Hoogaltaar; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 im(s)10092011jk.jpg|Vanuit noordertransept naar zuidertransept; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 in(s)10092011jk.jpg|jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 io(s)10092011jk.jpg|Vanuit zuidertransept naar noordertransept; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ip(s)10092011jk.jpg|Noordertransept met doorkijk noorderzijbeuk; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 iq(s)10092011jk.jpg|Noorderzijarm; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ir(s)10092011jk.jpg|Maria-altaar in noorderzijarm; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 is(s)10092011jk.jpg|St. Raphaël in noorderzijarm; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 it(s)10092011jk.jpg|Preekstoel; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 iu(s)10092011jk.jpg|Zuiderzijarm; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 iv(s)10092011jk.jpg|Zijaltaar H. Familie in zuiderzijarm; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 iy(s)10092011jk.jpg|Eens deurtje van de preekstoel; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 iz(s)10092011jk.JPG|Torenwand met orgelbalkon; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 ja(s)10092011jk.jpg|Schop vanaf orgelbalkon; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 jb(s)10092011jk.jpg|Torentrap; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 jc(s)10092011jk.jpg|Torentrap; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 jd(s)10092011jk.jpg|Doorgang naar torentrap; jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 je(s)10092011jk.jpg|Gewelf in torenportaal; jk 10-09-2011
Loon op Zand RK Jan Onthoofding (4).jpg
Loon op Zand RK Jan Onthoofding (5).jpg
Loon op Zand RK Jan Onthoofding (6).jpg
Loon op Zand RK Jan Onthoofding (10).jpg
Loon op Zand RK Jan Onthoofding (12).jpg
Loon op Zand RK Jan Onthoofding (13).jpg
</gallery>

====Hoofdorgel====
<gallery> 
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 oc(s)10092011jk.jpg|jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 om(ps)10092011jk.jpg|jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 on(s)10092011jk.jpg|jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 od(s)10092011jk.jpg|Speeltafel hoofdorgel; jk 10-09-2011
</gallery> 

====Koororgel====
<gallery> 
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 Koororgel foto Piet Bron (s).jpg|Toestand met ‘versiering’; foto Piet Bron
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 pb(s)10092011jk.jpg|jk 10-09-2011
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 pc(s)19092011jk.jpg|Speeltafel koororgel; jk 10-09-2011
</gallery> 

====Tekeningen====
<gallery> 
Afbeelding:Loon op Zand Oude Raadhuisplein 21 plattegrond locatie bewerkt(s).jpg|plattegrond locatie
</gallery>

====Pastorie====
<gallery> 
Afbeelding:Loon op Zand pastorie St Jan 29-07-2005 01jk.jpg|jk 29-07-2005
Afbeelding:Loon op Zand Oranjeplein 1 aa(s) 17032010 jk.jpg|jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oranjeplein 1 ad(s) 17032010 jk.jpg|jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oranjeplein 1 af(s) 17032010 jk.jpg|jk 17-03-2010
Afbeelding:Loon op Zand Oranjeplein 1 ag(s) 17032010 jk.jpg|Fragment rechter zijgevel; jk 17-03-2010

</gallery>