Handelingen

Meerssen, Markt 17 - Basiliek van het Heilig Sacrament

Uit Reliwiki


Algemene gegevens
Genootschap : Rooms-Katholieke Kerk
Gemeente : Meerssen
Plaats : Meerssen
Adres : Markt 25
Provincie : Limburg
Jaar ingebruikname : 14e eeuw
Huidige bestemming : kerk
Naam kerk : Basiliek van het Heilig Sacrament, Barthomeüskerk, St Joseph
Architect :
Monument-status : Rijksmonument
Inventarisatienummer: 13212
opname 28-06-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn.
opname 28-06-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn.
opname 28-06-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn.
opname 28-06-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn.
opname 28-06-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn.
opname 28-06-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn.
opname 28-06-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn.

Geschiedenis

R.-K. Kerk, oorspronkelijk proosdijkerk. Gotische kruisbasiliek, XIV, naar het westen vergroot in 1936-'38. Rijk laatgotisch sacramentshuis in het koor.

De Jozefkapel is een etagekapel van de Kleine zusters St. Joseph, zuster van Proosdij. Er waren in 2008 sloopplannen voor deze kapel.

Beschrijving

Ontstaan als Paltskapel van Karel de Grote in de 8e eeuw. Hierna in de 11e en 12e eeuw verbouwd tot romaanse kerk en daarna in de 14de eeuw verbouwd tot gotische kerk. De bouwmeester bij deze verbouwing is waarschijnlijk dezelfde geweest als de bouwmeester van de kathedraal van Reims. De kerk is eind 19e eeuw onder leiding van architect Kayser gerestaureerd en daarna aan de binnenzijde verder gerestaureerd. Atelier J.W. Ramakers Beeldhouwers te Geleen voerde deze restauratiewerkzaamheden tussen 1897 en 1914 uit. Ook heeft de betreffende firma uit Geleen verschillende altaren en ander kunstwerk geplaatst. Hieronder worden deze genoemd met jaar van levering: - Hoofdaltaar in 1897 - Calvariegroep (beelden van de gekruisigde Christus, H Maria en de H. apostel Johannes)gerestaureerd in 1905 - Communiebank geleverd in 1905 - Baldakijn in 1907 - Retabel met beeld van O.L. vrouw van de Goede Raad in 1907 - Preekstoel met klankbord in 1910 - H. Barbara-altaar in 1912, H. Barbarabeeld stamt uit de 15e eeuw. - Theoteca of H. Sacramentstoren gerestaureerd in 1912 - H. Maria-altaar in 1914 - Retabel van de H. Familie in 1914 - Cararamarmeren H. Hartbeeld, Houten gepolychromeerde H. Bartholomeus en H. Antonius met baldakijnen in 1905


In 1936 is de proosdij afgebroken om plaats te maken voor de uitbreiding van de kerk met drie traveeën. Dit gebeurde onder leiding van architect Jos Cuypers en Pierre Cuyper jr. Hierna is een nieuwe proosdij gebouwd, naar ontwerp van beide architecten. Deze proosdij wordt momenteel met sloop bedreigd.

In juni 1938, op Sacramentsdag (3e donderdag na Pinksteren), is de Barthomeüskerk tot basiliek van het Heilig Sarcrament verheven. In de jaren 1980 is de Basiliek grondig gerestaureerd. Tevens werd er in 1938 in de verhoogde toren een carillon geplaatst. Dit carillon heeft nooit gespeeld, een jaar daarna (?) hebben de Duitsers alle klokken uit de toren geroofd. Van de brokstukken is het huidige carillion gegoten. In 2007 zijn er nog verscheidene klokjes bijgegoten ter completering.

Wonderen

In 1222 is het Bloedwonder geschied en in 1465 het Brandwonder. In de loop der jaren hebben er ook wonderbaarlijke genezingen plaatsgevonden.

Het Bloedwonder vond plaats in 1222. Een monnik die de heilige mis aan het celebreren was, ondekte onder het Pater Noster (Onze Vader), dat hij het water en wijn was vergeten in kelk te schudden. Hij bad toen naar God met de vraag: "Wat moet ik doen, Heer??" Een stem antwoorde hem toen: "Ga door!". De monnik vertrouwde op deze stem, en toen hij de hostie brak en deze in de kelk deponeerde stroomde daar het bloed van Christus uit. Na de heilige mis liet de monnik de kelk aan de Proost zien, deze beval de kelk meteen te verzegelen. Meteen kwam er een grote pelgrimage op gang, om het wonder van Meerssen met eigen ogen te aanschouwen. De kelk is hierna, met het bloed erin, door heel Europa gereisd om deze aan zoveel mogelijk mensen te laten zien.

In 1465 werd er brand gesticht in de kerk in Meerssen. Een huurlingenleger was hier verantwoordelijk voor. Een jongeman die op Raar, een gehucht op de berg bij Meerssen, aan het ploegen was zag dit. Hij liet zijn os en ploeg in de steek en rende naar de markt (ongeveer twee kilometer). Eenmaal aangekomen, drenkte hij een laken in de put, en sloeg dit om. Hierna rende hij de kerk binnen om het Allerheiligste uit het Tabernakel te redden. Eenmaal binnen, duwden twee engelen de vlammen opzij om de doorgang vrij te maken voor de jongeman. Hierna haalde hij het Allerheiligste uit het Tabernakel, en kwam ongedeerd weer naar buiten waar hij het Allerheiligste aan de pastoor overhandigde. Hij ging na zijn heldendaad terug naar zijn akker op Raar, en was net op tijd om een engel weg te zien gaan. Deze engel had in de tussentijd zijn akker omgeploegd.

Ter nagedachtenis aan deze wonderen, werd er op het koor in ca 1500 een sacramentshuis gebouwd, genaamd de Theotica. Deze sacramentstoren wordt gezien als een van de grootste en mooiste van Europa. In 1912 is deze Sacramentstoren gerestaureerd door atelier J.W. Ramakers en Zonen Beeldhouwers te Geleen. Architect P.J.H. Cuypers heeft toen een gipsen kopie laten fabriceren (schaal 1:1), welke werd geplaatst in het Rijksmuseum te Amsterdam.

Deze wonderen worden tot op de dag van vandaag herdacht door het jaarlijks houden van het Octaaf. Dit octaaf begint op de woensdag avond met een bloemenhulde door de kinderen van Meerssen, dit is het openings-lof, hierna wordt op Sacramentsdag het Octaaf met een hoogmis geopend. Hierna komen er op iedere avond bedevaarten uit de omliggende dorpen naar Meerssen om daar de Heilige mis te vieren. Op de vrijdagavond is dit, Meerssen West (St. Jozef Arbeiderkerk), Bunde (H. Agneskerk), Geulle en Waalsen Moorveld. Op de zaterdagmorgen komt de bedevaart uit Schimmert (H. Remigiuskerk ). En 's avonds komt Rothem, (Heilig Hart kerk). De derde zondag na Pinksteren is in de liturgie processiezondag. Op deze dag trekt de jaarlijkse sarcramentsprocessie door Meerssen. Het ene jaar trekt deze naar Raar, en het andere jaar door het centrum van Meerssen. Op de maandag avond komen bedevaartprocessies uit Berg en Terblijt (H.H. Monulphus en Gondulphuskerk), Broekhem (Sint Jozefkerk) en Houthem (H. Gerlachuskerk) naar Meerssen. Op de dinsdagavond komt Ulestraten (H. Catharinakerk). Op de woensdagavond komen Amby, Elsoo, Stein en Meers naar Meerssen. Op de donderdagavond vind het sluitingslof plaats.

Orgel

Sinds de 15e eeuw beschikt de kerk van Meerssen over een orgel. Dit orgel stond eerst op een scheidingsmuur welke stond tussen het koor en het schip. De muur werd in 1804 afgebroken. Het orgel is toen naar de achterzijde van de kerk verplaatst.

In 1936 is dit historische orgel afgebroken en vernietigd. De firma Gebr. Vermeulen (Weert) heeft in 1938 een nieuw elektro-pneumatisch orgel gebouwd met gebruikmaking van het oud pijpmateriaal van het vorig orgel. Het Vermeulen-orgel heeft wegens problemen met de windvoorziening nooit optimaal gefunctioneerd.

In de 1980-er jaren is het schoongemaakt, en toen bleek dat het oude pijpwerk nog aanwezig was. Van dit pijpwerk heeft orgelbouwer Wilbrand een koororgel gebouwd.

In 1985 is er in Newton Abbot (zuid Engeland) een door de firma Hele & Co in 1906 gebouwd orgel aangekocht door het kerkbestuur. Dit orgel is naar Meerssen verscheept. Hierna is er een fonds opgericht om een nieuw orgel te bouwen. In 1989 kon de firma Heinz Wilbrand (Übach-Palenberg) beginnen aan het nieuwe orgel. Dit orgel is opgeleverd in 1991. Het beschikt over een Hoofdwerk, Zwelwerk en Rugpositief. Verder is er nog een vierde manuaal aanwezig om in de toekomst een Bombardewerk te plaatsen. Dit is wegens geldgebrek nog niet gerealiseerd. Momenteel telt het orgel ongeveer 3000 pijpen en is daarmee het grootste mechanische orgel in Limburg. Ook beschikt het orgel over een Nachtegaal-register.

Inleiding Vredeskapel

In een traditionele bouwstijl in 1941 naar een ontwerp van architect Joseph Cuypers gebouwde VREDESKAPEL, temidden van een viertal beelden van kunstenaar Charles Eyck. De kapel is gesitueerd in de onmiddellijke nabijheid van het klooster van de Congregatie van de Kleine Zusters van de Heilige Josef en tegenover de rijksbeschermde basiliek van Meerssen. Met de bouw van deze kapel werd een belofte ingelost dat indien tijdens de mobilisatie voor de Tweede Wereldoorlog in Meerssen geen slachtoffers zouden vallen, een kapel ter ere van Maria gebouwd zou worden.

Omschrijving Vredeskapel

De Vredeskapel heeft een zeshoekige plattegrond, telt een bouwlaag en heeft een tentdak met shingles. De kapel is gebouwd in mergel en natuursteen. Bidkapel ter ere van de H. Maria. Plint en entree-omlijsting zijn uitgevoerd in een afwijkende soort natuursteen, evenals de sokkels van de vier beelden van Charles Eyck aan weerszijden van de kapel. Spitsboogvormige entree, afgesloten door een smeedijzeren hek. Ronde glas-in-lood vensters beschermd door smeedijzeren hekken. Boven de entree zijn een palmtak en een staf afgebeeld met de tekst "Koningin des Vredes". Aan de linker- en rechterzijgevel van de kapel uitbouwen in de vorm van een muur. Muurgedeelte rechterzijde met rondboogvormig poortje met smeedijzeren hek. Deze muurgedeelten eveneens in natuursteen. Onder de kapel een opslagruimte met toegang aan de achterzijde in de kloostertuin.

Waardering Vredeskapel

De Vredeskapel ter ere van de H. Maria is van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een geestelijke en een typologische ontwikkeling. De kapel bezit architectuurhistorische waarde als voorbeeld van het oeuvre van architect Joseph Cuypers, en beeldhouwer Charles Eyck, en vanwege het bijzondere materiaalgebruik. Ensemblewaarde ontleent de kapel aan de situering aan de rand van het park van de voormalige proosdij in de onmiddellijke nabijheid van het klooster en de monumentale basiliek. De kapel is tenslotte van algemeen belang op grond van de architectonische gaafheid van het exterieur en de bovenregionale zeldzaamheid.

In de media

Uit Limburger Koerier, 13 Juni 1938.

De H. Sacramentskerk te Meerssen, een juweel van gothiek, die sinds eenigen tijd op zoo voortreffelijke wijze is vergroot, zooals vereischt werd, is ook een nieuw kerkorgel rijk geworden. Dit instrument is Zondagmiddag kerkelijk ingezegend en daarna in gebruik genomen. Vooraf heeft de Hoogeerw. Heer W.J. Krijns, pastoor-deken van Meerssen een korte toespraak gehouden. Aan het einde daarvan heeft hij zijn groote dankbaarheid en waardeering uitgesproken ten overstaan van de firma Vermeulen, orgelbouwers te Weert en Alkmaar voor het fraaie instrument, dat zij hebben gebouwd, dat aldus de Deken, technisch en artistiek aan zulke hooge eischen voldoet en dat de naam der firma alle eer aandoet. Tevens dankte hij dhr. Louis Toebosch uit Maastricht, die zich bereid had verklaard de schoonheid van het instrument te demonstreren in een uitvoerig orgelconcert. De Hoogeerw. Heer Deken zegende daarna het orgel in. De organist Max Celis bracht ten gehoore Solemn prelude van Hugh Blair. Tijdens het plechtig lof voerde het kerkelijk zangkoor eenige meerstemmige gezangen uit. Louis Toebosch heeft de schoonheid van 't nieuwe instrument getoond tijdens 't door hem gegeven orgelconcert, dat een achttal werken omvatte en dat hij besloot met een improvisatie. Met het oog op de groote ruimte had het orgel ook nog wel iets grooter kunnen zijn en met name het pedaal iets zwaarder. Ook de mergel absorbeert veel van het geluid. Wellicht om dit euvel te ondervangen is de intonatie wat scherp gemaakt. Een en ander neemt evenwel niet weg, dat de kerk van Meerssen een prachtig instrument rijker is geworden. Het heeft een nobele klank, die ook bij het volle werk volkomen doorzichtig blijft, zoodat men haast register voor register kan onderscheiden. Een aantal solo-registers munt uit door warmte van toon en fraaiheid van klank. De dispositie is goed getroffen en de verhouding tusschen de twee klavieren is gelukkig getroffen, behoudens dan de niet voldoende zwaarte van het pedaal. Het eerste manuaal telt 17 registers; het tweede (in zwelkast) 11 registers en het pedaal 6 registers. Er zijn 7 koppelingen. Daarnaast een vrije combinatie, een generaal registercrescendo, vijf vaste combinaties, automatisch pedaal en een knop voor het afzetten der tongwerken. Dhr. Louis Toebosch heeft zich ook nu weer als een organist met opmerkelijke kwaliteiten doen kennen. Zijn registratie is met smaak verzorgd en bewijst, dat zijn kijk op klankkleur en combinatie uitstekend is. De verschillende werken, van de klassieken af tot de moderne toe, werden uitgevoerd in een zuiver stijlbegrip en met alleszins juist aanvoelen van elks bijzonder karakter. Dat bleek o.a. uit de wijze, waarop de 17e eeuwsche Buxtehude en de moderne „Evensong" van E. Johnston werden verklankt. De firma Vermeulen kan zich gelukkig prijzen. dat de demonstratie van haar nieuwste instrument aan zulke vaardige handen was toevertrouwd. Er was zeer veel belangstelling in de kerk, ook van buiten Meerssen. Met name waren er tal van musici, die met het nieuwe instrument wilden kennis maken. Vermelden we nog, dat behoudens de registers in de zwelkast het geheele orgel open is opgesteld zonder kast, wat vanuit de kerk een mooien aanblik geeft. Meerssens parochie kan zich verheugen in deze mooie en belangrijke aanwinst.

Afbeeldingen