Nijmegen, Lindenberg - St. Nicolaaskapel (Valkhofkapel)
Uit Reliwiki
| Algemene gegevens | |
|---|---|
| Naam kerk: | St. Nicolaaskapel |
| Genootschap: | Rooms Katholieke Kerk |
| Provincie: | Gelderland |
| Gemeente: | Nijmegen |
| Plaats: | Nijmegen |
| Adres: | Lindenberg |
| Postcode: | 6511VL |
| Sonneveld-index: | 11991 |
| Jaar ingebruikname: | 11e eeuw |
| Architect: | |
| Huidige bestemming: | kapel |
| Monument status: | Rijkmonument 31192 |
Inhoud
Geschiedenis
Boven op de Valkhof, een kleine heuvel aan de rand van het centrum, zijn nog relieken uit de 11de eeuw te vinden van de vroegere keizerpalts. Rond de 8de eeuw liet keizer Karel de Grote een palts bouwen. De palts bestond uit een kasteel met ringmuren, een slotpoort, ruime pleinen en kamers, twee kapellen en vele torens, waaronder de Backtoren, de Leeuwentoren en de grote, vierkante Reuzentoren. Karel de Grote was er op het paasfeest van 777 en meermalen tussen 804 en 814, toen de burcht werd uitgebreid. Vermoedelijk heeft hij er toen zelfs gewoond. In 806 liet hij er de rijksverdeling tussen zijn zonen Karel, Lodewijk en Pepijn bezweren. In 838 vond de volgende rijksverdeling tussen Lotharius I en Karel de Kale er plaats. Rond 880 werd de palts verwoest door de noormannen.
In 911 stierf het Karolingische stamhuis uit, maar de keizers die daarna over het Duitse rijk regeerden (Otto I, Otto III, Koenraad II, Hendrik III) bleven herhaaldelijk de Ketzerpalts bezoeken voor regeringsdaden, totdat deze in 1047 tijdens een opstand tegen keizer Hendrik III werd platgebrand door Godfried met de Baard. In de eeuw daarna deden de keizers Nijmegen slechts kort aan, om naar Utrecht door te reizen. Tussen 1152 en 1155 bouwde Frederik Barbarossa wallen en muren om Nijmegen, en hij herstelde de burcht in oude luister.
In 1794 werd de burcht door brand beschadigd door Franse aanvallen. In 1797 werd het gebouwencomplex gesloopt met uitzondering van de twee nog bestaande kapellen: De Sint Nicolaaskapel en een restant van de Sint Maartenskapel (Barbarossaruïne). Het kostbare tufsteen dat vrij kwam, werd verhandeld voor hergebruik voor gebouwen in andere steden.
Het park werd in 1832 in Engelse stijl herontworpen door J. D. Zocher Sr.. Na de stadsuitbreding van 1878 gaf de Vlaamse tuinarchitect Lieven Rosseels het park in 1886 een nieuwe indeling met een brug over de Voerweg naar het Kelfkensbos.
Sint Nicolaaskapel
Voormalige Karolingische Valkhofkapel=
Van dit complex maakte de nu nog bestaande Sint Nicolaaskapel deel uit. De Sint Nicolaaskapel is gebouwd rond 1030 en is de enige Romaanse centraalbouw in Nederland. In opdracht van keizer Koenraad II werd de kapel gebouwd van de resten van de kapel van Karel de Grote. Het is goed mogelijk dat de kern van het gebouw nog stamt uit de periode van Karel de Grote. Bij oudheidkundige onderzoeken in 1946 werd aangetoond dat het tufsteenwerk uit twee tijdperken kan worden onderscheiden. Hieruit bleek de fundering van de buitenmuren hoger te liggen dan de pijlers van de centraalbouw en het oudste vloerniveau. Het oudste gedeelte lijkt de rechthoekige westelijke ingangspartij. En vertoont invloeden van de Karolingische architectuur. De kapel is naar het model van de Akense Dom (de kern van de Dom is de vroegere paltskapel) geheel opgetrokken in tufsteen. De plattegrond bestaat uit een achtkantige centraalbouw met een zestienhoekige omgang. In de late middeleeuwen is de achtkant verhoogd met een torenachtig bakstenen bovenstuk. Deze wordt met een vrij hoge spits bedekt. In deze periode kreeg ook de omgang een steiler dak, en werden de buitenmuren met baksteen vernieuwd. En hebben de vensters een gotisch karakter gekregen. Hierdoor is van het oorspronkelijke tufsteenwerk weinig meer overgebleven. De oorspronkelijke gewelven van de omgang en galerij zijn ook later gewijzigd. Binnen de centraalbouw is goed te zien dat de boogopeningen van de galerij oorsponkelijk groter waren. Deze zijn met tufsteen met ± 5 lagen verhoogd. Dit zou een gevolg kunnen zijn van het aanbrengen de huidige kruisribgewelven in de omgang.
Sint Maartenskapel
Op het Valkhof bevinden zich ook nog de resten van de apsis van de Sint-Maartenskapel, Het is een overblijfsel van de burcht die keizer Frederik I Barbarossa in 1155 op het Valkhof liet bouwen. De Sint Maartenskapel moet vroeger een dubbelkerk in het kasteel zijn geweest. De kapel werd, evenals de rest van de burcht, van tufsteen gebouwd. De zuiltjes, die de frontboog ondersteunen, zijn van Romeinse herkomst. Toen de burcht in 1796-1797 werd afgebroken, is de kapel met veel moeite gered.
Monumentomschrijving Rijksdienst
Van de in 1155 door Keizer Frederik Barbarossa, ter plaatse van een in de Karolingische tijd gestichte palts, herbouwde burcht zijn na de sloping in 1796-'97 de volgende delen bewaard gebleven:
1. St. Nicolaaskapel. Centraal aangelegd bouwwerk, bestaande uit een achtzijdige kern, waaromheen een lagere, zestienhoekige omgang, na omstreeks 1030 in tufsteen opgetrokken en in de gotische periode ten dele in baksteen vernieuwd, waarbij het middengedeelte verhoogd werd en de omgang kruisrib- en graatgewelven verkreeg. Aan de westzijde een uitgebouwd portaal met overwelving en aan de oostzijde een driezijdige, gotische altaarnis. Uitwendig zijn de omgangsmuren versierd met rondboognissen, voorzien van imposten; inwendig is de in twee verdiepingen verdeelde omgang beneden naar de middenruimte geopend door rondbogen; daarboven door rondboognissen, waarin gekoppelde bogen op door Ir J.J. Weve en, na oorlogsbeschadiging, 1953-'58 door Ir G.J. Deur.
2. Barbarossa-ruine. Uit tufsteen opgetrokken absis met fragmenten der aansluitende zijmuren, onderdeel van het in 1155 door Keizer Frederik Barbarossa opgetrokken paleis. De absis vertoont de romaanse decoratie van het Rijnland met beneden lisenen, verbonden door gekoppelde rondbogen en boven rondboogvensters met geprofileerde dagkanten, gescheiden door kolonetten. Bekronend rondboogfries. Inwendig wordt de triomfboog gedragen door twee Romeinse zuilen met Karolingische kapitelen van marmer. Van de crypt zijn de aanzetten der kruisribgewelven en fragmenten der vrijstaande, dragende zuiltjes bewaard gebleven. Binnen de absis bouwfragmenten uit de Romeinse en Karolingische tijd.
3. Op de noordwest punt van het Valkhof, nabij de St. Nicolaaskapel het overblijfsel van een tufstenen muurtoren uit de 12e eeuw, onderdeel van de ommuring van het burchtplein, van welke ommuring fragmenten aan weerszijden van de muurtoren bewaard zijn.
4. Gedeelten van de in 1388-'90 gebouwde ringmuur om het kasteel.
5. De Valkhofheuvel met beplanting en de in de heuvel nog aanwezige funderingsresten van de burcht.
Externe links
Afbeeldingen
Sint Nicolaaskapel
Ansichtkaart 1953 - WG
Detail ingangspartij. Foto: A. Roks 2006
Detail muurwerk zuidzijde. Foto: A. Roks 2006
Sint Nicolaaskapel vanuit het oosten. Foto: A. Roks 2006
Oostzijde met veelhoekig uitbouw. Foto: A. Roks 2006
Noordzijde Sint Nicolaaskapel. Foto: A. Roks 2006
Tufstenen gedeelte aan de noordzijde. Foto: A. Roks 2006
Detail Romaans muurwerk. Foto: A. Roks 2006
Detail Romaans muurwerk. Foto: A. Roks 2006
Interieur omgang. Foto: A. Roks 2006
Detail muurwerk centraalbouw. Foto: A. Roks 2006
Bifora (tweelingvenster)van de galerij. Foto: A. Roks 2006
Vlakke houten plafond van de centraalbouw. Foto: A. Roks 2006
Muurwerk centraalbouw. Foto: A. Roks 2006
Muurschildering. Foto: A. Roks 2006
Gewelfschildering zuidzijde omgang. Foto: A. Roks 2006
Maquette. oostzijde van de burcht met absis van de Sint Maartenskapel. Foto: A. Roks 2006
Sint Maartenskapel
Binnenzijde Sint Maartenskapel. Foto: A. Roks 2006
Binnenzijde Sint Maartenskapel. Foto: A. Roks 2006
Noordzijde Sint Maartenskapel. Foto: A. Roks 2006
Vensteropeningen aan de oostzijde van de absis. Foto: A. Roks 2006
Zuidzijde absis. Foto: A. Roks 2006
Zuidzijde Sint Maartenskapel. Foto: A. Roks 2006
