Oudewater, Noorder Kerkstraat 1 - Grote of Sint Michaëlskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Grote of Sint Michaëlskerk
Genootschap:	PKN Hervormde gemeente Oudewater - Hekendorp
Provincie:	Utrecht
Gemeente:	Oudewater
Plaats:	Oudewater
Adres:	Noorder Kerkstraat 1
Postcode:	3421AX
Inventarisatienummer:	04217
Jaar ingebruikname:	15e eeuw
Architect:
Oorspronkelijke bestemming:	Kerk
Huidige bestemming:	kerk
Hoofdfunctie:	Religieus
Functie:	Religieus
Monument status:	Rijksmonument
Monument nummer:	32067

Geschiedenis

Grote historische kerk met zadeldaktoren.

Nadat Oudewater in 1265 van de bisschop van Utrecht stadsrechten had verkregen werd de dorpskerk uitgebouwd tot stadskerk, een kruiskerk in de gotische stijl. Voor de bouw van het nieuwe gedeelte gebruikte men geen tufstenen meer maar baksteen. Onder Floris V werd Oudewater een Hollandse vestingstad. Uit deze tijd (ca. 1300) dateert de forse kerktoren die bij de nieuwe kruiskerk werd gebouwd. Opvallend is het zadeldak, zoiets ziet men verder alleen in Friesland. De toren deed in die tijd dienst als vestingwerk. Tussen 1400 en 1500 werd de kruiskerk verder uitgebouwd tot een laatgotische hallenkerk. In de kerk zijn de zijschepen even groot als het middenschip. Nu kwamen de pilaren in de kerk. Het tufsteen van de afgebroken muren gebruikte men voor de bouw van de nieuwe zuidmuur. Dat is nog goed te zien.

Hallenkerk bestaande uit een driebeukig schip, een niet uitstekend transept en een driebeukige koorpartij, bestaande uit een polygonaal gesloten middenkoor en twee recht gesloten zijkoren. De kerk heeft haar huidige vorm in hoofdzaak in de 15de eeuw gekregen. De toren is ouder en kwam al in de 14de eeuw tot stand. Hij vertoont nog romaanse elementen. Meest opvallende kenmerk is het dwars geplaatste zadeldak met wolfeinden, een voor deze streken zeldzame torenbekroning. De kerk bevat weinig oud meubilair. De 17de eeuwse kansel komt van elders. Verder is er een epitaaf voor de wiskundige Rudolph Snellius (+ 1631), grondlegger van de driehoeksmeting.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

Rijksmonument 32067

Ned. Herv. KERK of St. Michaëlskerk. Uit de verbouwing van een gotische kruiskerk in de 15de eeuw ontstane hallenkerk van drie beuken, overdekt door houten tongewelven. In het schip bakstenen zuilen met lijstkapitelen; in het veelhoekig gesloten koor, dat door recht gesloten nevenkoren geflankeerd wordt, zuilen met bladkapitelen in trachiet. Aan de zuidzijde van het koor een sacristie, eerste kwart 16de eeuw, overdekt door ster- en netgewelven. Gerestaureerd 1927-1928; opnieuw in restauratie 1960-heden. Tot de inventaris behoren: een eikehouten preekstoel in renaissancevormen, eerste helft 17de eeuw, afkomstig uit de Nieuwe Kerk te Dordrecht; een natuurstenen gotische doopvont, 15de eeuw; een epitaaf voor R. Snellius van Royen, 1613. Orgel met Hoofdwerk, Bovenwerk en vrij Pedaal. in 1840 gemaakt door de firma Kam en Van der Meulen. De kas werd gemaakt door A. Meere in 1839 en verscheidene grafzerken uit de 15de, 16de en 17de eeuw. In de kerk houten frame met buiten gebruik gestelde klokken: elf klokken gemaakt door G. Both, 1599/1601, vier klokken van Noorden & De Grave en één klok van C. Fremy.

Michaëlskerk gezien vanuit het zuiden. Foto: A. Roks

Toren

Rijksmonument 32068

Bakstenen bouwwerk uit omstreeks 1300, bestaande uit vier geledingen, waarvan de onderste een doorgang bevat.

De in de plattegrond rechthoekige toren is tegen de tweede en derde geleding verlevendigd door romaniserende lisenen en boogfriezen en tegen de klokkenverdieping door spitsboognissen met bakstenen traceringen.

Dwars zadeldak met wolfeinden; aan de oostzijde een uitgebouwd klokkekoepeltje. Eikenhouten klokkenstoel, ca. 1400, met gelui van drie klokken, bestaande uit een klok van J. Moer, 1500, diam. 144 cm, en een klok van J. Waghevens, 1511, diam. 105,5 cm en een klok van W. van Wou, 1509, diam. 120 cm. In een dakruiter hangt een klok van een anonieme gieter uit de 14de eeuw, diam. ca. 56 cm. Mechanisch torenuurwerk, in 1965 voorzien van elektrische opwinding.

De toren is gerestaureerd in 1950 en volgende jaren.

Orgels

Hoofdorgel

Het hoofdorgel (Rijksmonument) is in 1839-1840 gebouwd door de firma Kam & Van der Meulen (Rotterdam). In 1896 restaureert de firma Bakker & Timmenga (Leeuwarden) het. De firma J.C. Sanders & Zoon (Utrecht) vernieuwt in 1928 de Trompet 8' van het manuaal en levert een nieuw pedaalklavier. In 1965 restaureert Bakker & Timmenga de windladen en de windvoorziening. In 1994-1995 wordt door hen een algehele restauratie uitgevoerd.

Dispositie

Hoofdwerk (manuaal 1): Prestant 16' discant - Bourdon 16' - Prestant 8' - Holpijp 8' - Octaaf 4' - Fluit 4' - Quint 3' - Octaaf 2' - Mixtuur 2' 3-4 sterk - Cornet 8' 5 sterk discant - Fagot 16' - Trompet 8' (1995).
Bovenwerk (manuaal 2): Holpijp 8' - Quintadeen 8' - Viola di Gamba 8' (C-H in Quintadeen) - Prestant 4' - Fluit 4' - Quintfluit 3' (1995) - Woudfluit 2' - Carillon 4' 2 sterk discant - Vox humana 8' - Tremulant.
Pedaal: Gedekt 16' - Prestant 8' - Gedekt 8' - Octaaf 4' - Bazuin 16' - Trompet 8' - Clarinet 2'.
Koppelingen: Hoofdwerk aan Pedaal - Bovenwerk aan Pedaal (1995) - Manuaalkoppeling.
Twee afsluiters.

Mechanische sleepladen. Manuaalomvang: C-f3. Pedaalomvang: C-d1. Toonhoogte: a1 = 448 Hz. Vijf spaanbalgen. Winddruk: 102 mm. WK.

Koororgel

Het koororgel is in 1862 gebouwd door E. Wadsworth te Manchester voor de Methodist Church te St. Aubin, Jersey. In 1886 wijzigt Alfred Oldknow (Londen) de dispositie, maakt een nieuwe lade voor het Swell Organ en een nieuwe klaviatuur. In 2008 wordt het orgel door I. Boogaard (Rijssen) en C. van Butselaar (Oudewater) gerestaureerd en in Oudewater opgesteld.

Dispositie

Great Organ (manuaal 1): Open Diapason 8' - Clarabella 8' (1886) - Dulciana 8' (C-H in Clarabella, 1886) - Principal 4' - Fifteenth 2'.
Swell Organ (manuaal 2): Violin Diapason 8' - Stopped Diapason 8' - Gamba 8' (C-H in Stopped Diap.) - Principal 4' - Piccolo 2' - Horn 8'.
Pedaal: Bourdon 16' (1886).
Koppelingen: Great to Pedal - Swell to Pedal - Swell to Great.
Tremulant.

Mechanische sleepladen. Manuaalomvang: C-g3. Pedaalomvang: C-f1. Winddruk: 75 mm. WK.

Externe links

In de media

Uit Reformatorisch Dagblad, 10 juli 2007.

Oudewater investeert 320.000 euro in de restauratie van de Sint Michaëlskerk. Dat is nodig omdat de houten delen van het middeleeuwse gebouw zijn aangetast door de bonte knaagkever. De Sint Michaëlskerk is een van de oudste rijksmonumenten in Nederland. De kerk dateert uit de twaalfde eeuw en heeft de vorm van een hallenkerk (een kerk waarvan de zijbeuken even hoog zijn als de middenbeuk). De Michaëlskerk is onder meer bekend vanwege zijn zadeldaktoren. Zadeldaktorens komt men buiten Friesland nauwelijks tegen.