Rotterdam, Boezemsingel - Koninginnekerk (1907 - 1971)
Uit Reliwiki
(Doorverwezen vanaf Rotterdam, Boezemsingel - Koninginnekerk)
| Algemene gegevens | |
|---|---|
| Naam kerk: | Koninginnekerk |
| Genootschap: | Ned. Hervormde Kerk |
| Provincie: | Zuid-Holland |
| Gemeente: | Rotterdam |
| Plaats: | Rotterdam |
| Adres: | Boezemsingel |
| Postcode: | 3034CA |
| Sonneveld-index: | 02983 |
| Jaar ingebruikname: | 1907 |
| Architect: | Hooijkaas, B. Jr; Brinkman, M. |
| Huidige bestemming: | gesloopt |
| Monument status: | geen |
Geschiedenis
Deze kerk was een indrukwekkend hoogtepunt in de Nederlandse protestantse kerkbouw. Volgens velen "de mooiste gesloopte kerk van Nederland". Ook stedenbouwkundig was deze kerk, met twee kopergroene torenbekroningen, van enorm groot belang.
Gebouwd voor de nieuwe "Nederduitsch Hervormde Gemeente" (Nederlands Hervormde Kerk) in de wijk Crooswijk en genoemd naar H.M. Koningin Wilhelmina (1880-1962). Tot stand gekomen in 1904-1907 naar een ontwerp van B. Hooijkaas jr. (1855-1934) en M. Brinkman (1873-1925). Op 1 april 1907 vond de inwijding plaats. De bouw van de kerk was mede mogelijk gemaakt door een gift van de gezusters Van Dam.
De Koninginnekerk was een grote en zeer rijk uitgevoerde kruiskerk op centraliserend grondplan, met verhoogde vieringpartij, en twee forse fronttorens, gedekt door koepelvormige, met koper beklede spitsen. De torens waren elk 55 meter hoog en waren niet identiek: de rechter toren (aan de oostzijde) had vier grote wijzerplaten die met decoratief tegelwerk waren bekleed. De linker toren bood plaats aan de luidklok en bezat derhalve een geleding met extra galmgaten. Aan de achterzijde bevond zich een verlaagde, halfronde absis, met "omgang" en bijruimten in de vorm van straalkapelletjes, waarin zich de kerkenraads- en catechismuskamer bevonden. De bouwstijl was hoofdzakelijk een overgang van eclecticisme (met romaanse, byzantijnse en gotische referenties) naar de vroegmoderne bouwkunst onder invloed van het rationalisme en de "art nouveau" van Berlage en Kromhout. Inwendig was de kerk voorzien van balkons in het schip en dwarsschip. De kerk was grotendeels in hout overwelfd: de grote middenpartij was voorzien van een indrukwekkend houten stergewelf. In de absisvormige uitbouw aan de noordzijde bevond zich een grote kansel met daarboven een orgel van Steenkuyl uit 1908. De kerk was uit- en inwendig rijk gedecoreerd met keramische tegeltableaus met bijbelse en antroposofische voorstellingen, wat in de protestantse kerkbouw van die tijd zeer ongewoon was. De tegels werden gemaakt door de firma Tooft en Labouchere (later De Porceleyne Fles) te Delft. De glas-in-loodramen, waaronder het grote rozet in de voorgevel, waren voorzien van florale motieven, gemaakt door glazenier Jan Schouten (1852-1937).
Na het bombardement van 14 mei 1940, waardoor de Koninginnekerk zelf niet werd getroffen, fungeerde de kerk tevens als concertzaal, ter vervanging van Muziekcentrum De Doelen in de binnenstad, dat bij het bombardement verloren ging. Dit bleef zo tot de ingebruikname van de nieuwe Doelen in 1966. (Na te gaan in welke jaren precies deze functie plaatsvond).
Als gevolg van teruglopend kerkbezoek en stijgende onderhoudskosten is de Koninginnekerk gesloten na een afscheidsdienst op 31 december 1971. Ondanks zware protesten, die de landelijke media haalden, is de kerk gesloopt begin 1972. Met het opblazen van de laatste van de twee torens op 22 maart 1972 behoorde het imposante kerkgebouw definitief tot het verleden.
Ter plaatse verrees het bejaardentehuis Hoppesteyn. Begin jaren 2000 is daar tegenaan de hogere "Koninginnetoren" gebouwd, een banale, plompe torenflat van 68 m, waarvan de voorgeoxideerde, kopergroene bekroning (zogenaamd) refereert aan de groene torenspitsen van de vroegere Koninginnekerk.
De Koninginnekerk werd en wordt over het algemeen beschouwd als het hoogtepunt in het oeuvre van het bureau Hooijkaas & Brinkman, en tevens als hoogtepunt in de stilistische vernieuwing van de protestantse kerkbouw rond 1900. De buitengewoon rijke detaillering, symboliek en monumentale vormgeving maakten dit gebouw in de protestantse kerkbouw zeer ongewoon, zo niet uniek.
De foto's van 29-02-2012, die op de tentoonstelling over de Koninginnekerk in het Museum Schielandshuis zijn genomen, zijn van de deuren, de bijbel, de sleutel en gedeeltes van het doopvont. Deze behoren tegenwoordig tot de collectie van het Museum Rotterdam, de overige materialen die op deze foto's staan waren tijdens de tentoonstelling in bruikleen.
Geschiedenis, aanvulling
Vanaf eind jaren 1960 zijn in Rotterdam ruim meer kerkgebouwen gesloopt dan tijdens het bombardement van 14 mei 1940. De enige na dit bombardement in oude staat herstelde kerk is de (prachtige, historische) Laurenskerk. Rotterdam heeft de twijfelachtige reputatie als Nederlandse plaats met de meeste gesloopte kerken, inclusief vele kerken die na 1945 werden gebouwd ter vervanging van op 14 mei 1940 onherstelbaar verwoeste kerken.
In de media
- Uit Reformatorisch Dagblad van 16-02-2012
Doopvont Koninginnekerk Rotterdam terug
ROTTERDAM - In het Schielandshuis in Rotterdam staat sinds kort het doopvont van de in 1972 gesloopte Koninginnekerk in de Maasstad. Het voorwerp is geschonken door iemand die het in de tuin had staan.
Aan weerszijden van het stenen doopvont staan versierende stenen ornamenten, groen uitgeslagen van het buiten staan. "We hebben nog geen tijd gehad om het doopvont goed schoon te maken", zegt Elles van Veghel, projectleider van een kleine tentoonstelling over de Koninginnekerk in Het Schielandshuis. "Het museum is blij met deze aanwinst en zal proberen er een plaats voor te vinden in de vaste collectie." De schenking van het doopvont is een van de blijken van betrokkenheid van Rotterdammers bij 'hun' Koninginnekerk. Van Veghel wijst naar een vitrine waar nog meer dingen liggen waar mensen mee kwamen: een stuk van een koperen dakrand, een gedeelte van een glas-in-loodraam, leien van het dak en een muurlamp. De lamp is afkomstig van een dochter van de handelaar in tweedehands meubilair die een gedeelte van inboedel gekocht had. Een andere lamp heeft ze in haar woonkamer hangen. De aanwinsten liggen bij een Bijbel met de naam van de kerk op de omslag en de sleutel van de buitendeur. De deur zelf is het pronkstuk van de tentoonstelling, die verder grotendeels uit foto's, affiches en ander illustratiemateriaal bestaat. Aanleiding voor de tentoonstelling was de expositie van een serie schilderijen van beeldend kunstenaar Jan Wagner over de Koninginnekerk aan de Boezemsingel, die veertig jaar geleden werd gesloopt. Ze hangen nu in Het Schielandshuis, onderdeel van Museum Rotterdam. Wagner, die juist zelf even komt kijken, zegt dat hij bezig is met een serie van in totaal veertig schilderijen over de kerk, die later dit jaar geëxposeerd zullen worden in Galerie Kralingen. Hij schildert allerlei zaken rond het thema verval, zoals de verwoesting van Rotterdam in 1940 en die van Sarajevo in de jaren negentig van de vorige eeuw. De kunstenaar vindt het vreselijk jammer dat de Koninginnekerk gesloopt is en noemt een "gebrek aan historisch besef." "Het zou nu niet meer gebeuren", voeg hij eraan toe. Maar dadelijk relativeert hij die woorden weer: "Nou ja, je weet het nooit." De Koninginnekerk was een markant gebouw met twee opvallende torens en een groot roosvenster. De hervormde gemeente nam het bedehuis, een ontwerp van het architectenbureau Hooijkaas en Brinkman, op 1 april 1907 in gebruik. behalve door de monumentale vormgeving viel het gebouw op door een rijke detaillering en symboliek. Tijdens en na de oorlog deed het dienst als concertzaal. Concertgebouw de Doelen was tijdens het bombardement in mei 1940 verwoest. De Koninginnekerk stond iets buiten het centrum. De kerk was als concertzaal in gebruik tot 1960. Het is dus geen wonder dat veel Rotterdammers de kerk kennen. Daarna werden er voor korte tijd kerkdiensten in de Koninginnekerk gehouden. Teruglopend kerkbezoek en stijgende onderhoudskosten leidden tot het besluit de kerk te slopen. Er kwam veel protest tegen de plannen. Ook daarvan is nu nog te zien en te horen. Aan de muur hangen foto´s van een meterslang spandoek op de kerk met de woorden: "De Koninginnekerk moet blijven." Daarnaast hangt een affiche met de tekst: "Wat de nazi´s lieten staan, dat gaat er nu wel aan." Er is ook een videofragment van het actualiteitenprogramma Hier en Nu, waarin mensen fel ageren tegen de sloop. Het mocht allemaal niet baten. De laatste dienst vond plaats op 31 december 1972. Het jaar daarop werd het gebouw gesloopt. Op de lege plek kwam verzorgingstehuis Hoppesteyn. In 2000 verrees er de Koninginnetoren, een flat met een koperen bekroning die herinnert aan de toren van de Koniginnekerk.
De Koninginnekerk was de eerste Rotterdamse kerk in een reeks godshuizen die afgestoten en gesloopt werden. Onder meer de Wilhelminakerk (1973) en de Pauluskerk (2007) ondergingen hetzelfde lot.
- Correctie: In bovenstaand stuk staan enkele fouten: in de eerste plaats over de laatste kerkdienst: deze was niet op 31 december 1972, maar op 31 december 1971; de tweede is dat de Koninginnekerk niet de eerste kerk in Rotterdam was die gesloopt werd, want zoals bekend is, gingen einde jaren 1960 o.a. al twee ook monumentale kerken aan de Westzeedijk tegen de vlakte, namelijk de R.K. Kathedraal van de H. Laurentius (1968) en de Gereformeerde Nieuwe Zuiderkerk (1969).
- Uit Reformatorisch Dagblad van 15 maart 2013
De Koninginnekerk in Rotterdam-Crooswijk is volgens lezers van het Nederlands Dagblad (ND) de mooiste gesloopte kerk van Nederland.
De redactie van het ND presenteerde donderdagmorgen in Rotterdam de uitkomst van een verkiezing die de afgelopen weken werd gehouden. Daarbij brachten 7400 mensen hun stem uit.
De Koninginnekerk, een in 1907 geopend en in 1972 gesloopt hervormd kerkgebouw, stak met vlag en wimpel boven de andere bedehuizen uit. Volgens Daniël Gillissen, chef van de kerkredactie van het ND, reageerden veel mensen op de website www.mooistegeslooptekerk.nl fel op de al in 1972 omstreden afbraak van de Koninginnekerk. Het bedehuis wordt beschouwd als een hoogtepunt in de protestantse kerkbouw. Gillissen: „Veel Rotterdammers kenden deze grote en mooie kerk.”
Op plaats twee in de verkiezing eindigde de in 1965 gesloopte St.-Michaelskerk in Zwolle. Deze neogotische, rooms-katholieke kerk maakte plaats voor een winkelcentrum. Gillissen: „In die tijd moest men weinig meer hebben van een met ‘tierelantijntjes’ versierde kerk uit de 19e eeuw.”
De derde plaats is ingeruimd voor de Maria Magdalenakerk in Amsterdam. Ook deze neogotische roomse kerk werd aan het einde van de 19e eeuw gebouwd en ging kort na de nummer twee, in 1968, tegen de vlakte.
Volgens Gillissen illustreert de top 3 enerzijds de gevolgen van de ontkerkelijking en anderzijds de vernieuwingsdrift in de jaren 60 van de vorige eeuw. „Dit krijg je als mensen niet meer naar de kerk gaan. Dan verdwijnen de gebouwen die ook niet-kerkelijke mensen mooi vinden.”
Gillissen vreest dat de sloopgolf van kerken nog niet voorbij is. „De komende jaren gaan nog veel gebouwen tegen de vlakte. Naoorlogse wijken die rondom een kerk gebouwd werden, dreigen steeds vaker hun hart kwijt te raken.”
Externe link
Afbeeldingen
kopie van oude ansicht
Ansichtkaart
Ansichtkaart 1939 - WG
Ansichtkaart - WG
Bron:Wikimedia/RCE (1971)
Bron:Wikimedia/RCE (1971)
Bron:Wikimedia/RCE (1971)
Bron:Wikimedia/RCE (1971)
Bron:Wikimedia/RCE (1971)
Tekening.
.jpg)
Sloop 1972
Bron:Wikimedia/RCE (1972)
Bron:Wikimedia/RCE (1972)
Bron:Wikimedia/RCE (1972)
Bron:Wikimedia/RCE (1972)
Foto's tentoonstelling in 2012 in het Schielandshuis
Deuren. (René de Bie 2012)
Sleutel van één van de deuren. (René de Bie 2012)
Bijbel met naam van de kerk. (René de Bie 2012)
Restanten van het doopvont. (René de Bie 2012)
Muurlamp. (René de Bie 2012)
Restant gekleurd glas-in-lood vermoedelijk van een roosvenster. (René de Bie 2012)
Dakleien. (René de Bie 2012)
Koperen dakrand. (René de Bie 2012)
(René de Bie 2012)
Deurkruk van de kerk
Deurkruk van de kerk
.JPG)
.JPG){kind=small}
.JPG)
Lijst mooiste gesloopte kerken begin 2013. Zie voor details www.mooistegesloopte kerk.nl
1 Rotterdam Koninginnekerk 8.6 2 Zwolle Sint-Michaëlskerk 8.4 3 Amsterdam Maria Magdalenakerk 8.3 4 Amsterdam Sint Willibrordus Buiten de Veste 8.3 5 Schiedam Sint-Liduinakerk of Frankelandsekerk 8.3 6 's-Gravenhage Sint jozefkerk 8.3 7 Haarlem Spaarnekerk 8.2 8 Amsterdam Koepelkerk 8.1 9 Groningen Sint-Martinuskerk 8.1 10 Arnhem Kleine Eusebius 8.1 11 Rotterdam Wilhelminakerk 8.0 12 Rotterdam Provenierskerk 8.0 13 's-Hertogenbosch Sint-Leonarduskerk 7.9 14 Tilburg Heilig Hartkerk 7.8 15 Breda Sint-Theresia van het Kind Jezus 7.8 16 Alkmaar Sint-Dominicuskerk 7.8 17 Amsterdam Funenkerk 7.7 18 Eindhoven Sint-Antonius van Paduakerk 7.7 19 Vlissingen Engelse Kerk 7.6 20 Utrecht Sint-Monicakerk 7.6 21 Amsterdam Sint-Vincentiuskerk 7.5 22 Breda Sint-Jozef 7.5 23 Hengelo Westerkerk 7.4 24 Amsterdam Eilandskerk 7.4 25 Rotterdam Nieuwe Zuiderkerk 7.4 26 's-Gravenhage Sint- Willibrorduskerk 7.4 27 Utrecht Sint-Ludgeruskerk 7.4 28 Breda Sint-Barbarakerk 7.4 29 Amsterdam Sint-Bonifatiuskerk 7.4 30 Heerenveen Schoterlandse Kerk 7.3 31 Breda O.L. Vrouw Hemelvaart 7.3 32 Helmond Heilig Hart van Jezus 7.2 33 Amsterdam Sint-Augustinuskerk 7.1 34 Rotterdam Stieltjeskerk 7.1 35 Bussum Irenekerk 7.1 36 Rotterdam Sint-Ignatiuskerk 7.1 37 Wijtgaard O.L. Vrouw Hemelvaart 6.9 38 Gouda O.L. Vrouw ten Hemelopneming (Kleiwegkerk) 6.8 39 Rotterdam Sint-Antonius Abtkerk 6.8 40 Roosendaal Antonius van Padua 6.7 41 Delft Westerkerk 6.7 42 Amsterdam Sint-Thomas van Aquinokerk 6.6 43 's-Gravenhage Regentessekerk 6.6 44 Nijmegen Sint-Theresia van het Kind Jezus 6.6 45 Eindhoven Sint-Antonius van Padua (Fellenoordkerk) 6.6 46 Beets Adelskerk 6.5 47 Amsterdam H.H. Nicolaas en Barbara (De Liefde) 6.5 48 Delft Sint-Hippolytuskerk 6.5 49 Bergen op Zoom Sint-Jozef 6.2 50 's-Gravenhage H.H. Engelbewaarders 6.2 51 Harlingen Doopsgezinde Kerk 6.0 52 's-Hertogenbosch Sint-Pieterskerk 6.0 53 Amsterdam Elthetokerk 5.9 54 Leiden Zuiderkerk 5.8 55 Rotterdam Statensingelkerk 5.7 56 Amsterdam Waalkerk 5.3 57 Utrecht Kerk van O.L. Vrouw ten Hemelopneming (Biltstraatkerk) 5.1 58 Nijmegen Christus Koning 4.7