Brontekst bekijken van Termenlijst bouwkundig

Enkele '''bouwkundige begrippen''' die gebruikt worden om elementen in (vaak oude) gebouwen te benoemen of een aanduiding zijn voor de stijl waarin het bouwwerk (of een element daaruit) thuishoort. 

__NOTOC__

==A==
;Aacht, aagt: soort kruipgang bij Limburgse hoeven, die naar een tiental meters uitmondt in een ruimte, waarin men rechtop kan staan en ook kan zitten.
;Aanzet: het punt waarop een boog of andere constructie zijn steunpunt verlaat of begint. Vaak aan een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Kraagsteen kraagsteen].
;Aanrazeren: het aanvullen met metselwerk of beton van de holten tussen de gewelfkappen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Abacus_(bouwkunst) Abacus]: dekplaat van het [http://nl.wikipedia.org/wiki/Kapiteel kapiteel] waarop de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Architraaf_(bouwkunst) architraaf] rust.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Absidiool Absidiool]: [http://nl.wikipedia.org/wiki/Absis absis] op kleine grondslag.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Absis Absis], apsis, abside, absidiool: is een halfronde, of veelhoekige, nisvormige ruimte aan een ''[http://nl.wikipedia.org/wiki/Basilica basilica]'', [http://nl.wikipedia.org/wiki/Kerk_(gebouw) kerk] of [http://nl.wikipedia.org/wiki/Kathedraal kathedraal].
;Absiskalot: bolvormig gewelf dat de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Absis absis] afsluit (¼ bol).
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Acanthus_(bouwkunde) Acanthus]: versiering van [http://nl.wikipedia.org/wiki/Kapiteel kapitelen] in de vorm van de bladeren van de acanthus die sierlijk krullend zijn.
;Accoladeboog: boog in de vorm van een accolade "}" (ook wel ''ezelsrugboog'')
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Aedicula Aedicula]''': ombouw van een nis.
;Afzaat: hellend bovenvlak van een horizontale lijst of aan een muurdam, meestal uit natuursteen en dienende om het hemelwater af te voeren.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Agora Agora]: in de Griekse stad van de Oudheid een centraal gelegen open plein, omgeven door openbare gebouwen en colonnaden, centrum van de politiek. Vgl. ''[http://nl.wikipedia.org/wiki/Forum_(Rome) Forum]''.
;Ajour: opengewerkt, voorzien van een netwerk van (decoratieve) openingen en spleten, met lichtdoorlating.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Akropolis Akropolis]: de burcht van een Oudgriekse stad, waar de belangrijkste tempels en monumenten werden gebouwd, zoals te Athene.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Akroterion Akroterion]: in de Griekse bouwkunst een gebeeldhouwd monument op de top en aan de hoeken van een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Timpaan Timpaan].
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Alternerend_stelsel Alternerend stelsel]: het volgens een bepaalde regelmaat afwisselen van zuilen en pijlers als dragende delen binnen één gebouw.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Ambo_(preekstoel) Ambo]: gestoelte voor lezingen in oudchristelijke kerken.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kloostergang Ambulatorium]: omgang van een rond gebouw; ook de kloostergang in een klooster, zie ook deambulatorium.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Amfitheater Amfitheater]: bij de Romeinen een halfrond of ovaal gebouwd theater met schuin oplopende zitplaatsen voor de bezoekers.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Angelustoren Angelustoren]: klein torentje op een kerk of kapel (vaak op de viering) of bij een klooster, waarin het klokje hangt dat het [http://nl.wikipedia.org/wiki/Angelus_(gebed) Angelus] klept.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Antefix Antefixen]: ornamentele blokjes op de horizontale daklijst van een Griekse tempel, die dienden om de uiteinden van de onderste halfronde pannen te maskeren.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Ante Anten]: pilaster, die bij een Griekse of Romeinse tempel de uiteinden van de verlengde muren van de cella afsluiten; de zuilen, die tussen deze uiteinden zijn geplaatst noemt men zuilen ''in antis''.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Antependium Antependium]: de bekleding aan de voorkant van een altaar in de vorm van stof, hout of edelmetaal.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Absis Apsis]''' (zie: absis)
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Aquaduct_(waterbouwkunde) Aquaduct]: een brug voor een waterloop (rivier, kanaal) of waterleiding, waarbij andere verkeersstromen onder het water door worden geleid.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Arcade_(architectuur) Arcade]: rij bogendragende zuilen of pijlers, vrijstaand of blind d.w.z. met de muur tot een eenheid verbonden; in het laatste geval ''blinde arcade'' genoemd.
;Arcatuur: arcade van kleine bogen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Architraaf_(bouwkunst) Architraaf]: het onderste dragende deel in een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoofdgestel Hoofdgestel].
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Archivolt Archivolt]: voorzijde van een boog, meestal geprofileerd of van versiering voorzien. In de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Romaanse_architectuur romaanse] en [http://nl.wikipedia.org/wiki/Gotiek gotische] architectuur komt de archivolt meestal in veelvoud, met figuraal en/of ornamenteel beeldhouwwerk voor, als omlijsting van timpanen van kerkportalen (dan ook ''voussure'' genaamd).
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Argon Argon]: gas dat om zijn isolerende kwaliteit tussen een dubbele beglazing zit.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Atlant Atlant]: pijler in de gedaante van een mannelijke figuur; heeft altijd een ondersteunende functie. Afgeleid van [http://nl.wikipedia.org/wiki/Atlas_(mythologie) Atlas], die de wereldbol draagt. Zie ook: ''[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kariatide Caryatide]'' en ''herme''.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Atrium_(bouwkunde) Atrium]: centrale ruimte in een gebouw, oorspronkelijk in een Romeins woonhuis.
;Attiek: een versierde verhoging aangebracht onder een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Kroonlijst kroonlijst]. 
;Axiaalbouw: de aanleg van een gebouw of delen ervan symmetrisch ter weerszijden van een hoofd- of lengteas.

==B==
;Badding: een balk van naaldhout met een afmeting van ca. 65 x 165mm.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Baldakijn Baldakijn]: overhuiving boven een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Altaar_(religie) Altaar], [http://nl.wikipedia.org/wiki/Troon Troon] of [http://nl.wikipedia.org/wiki/Graf Graf]. Kan rusten op zuilen of neerhangen van het plafond.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Baluster Baluster]: zuiltje in kandelaarornament, meestal aan veranda's e.d. (zie ook: balustrade).
;Balustervaas: vaas in de vorm van een baluster.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Balustrade Balustrade]: rij van balusters (zie aldaar) als leuning aan een balkon o.i.d.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Baptisterium Baptisterium]: bouwwerk, dikwijls gescheiden van de kerk, waarin een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Doopvont doopvont] is geplaatst.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Banderol Banderol]: strook met een spreuk onder wapenschilden; scheepswimpel; ruitervaan; trompetvaan.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Barbacane Barbacane]: vooruitgeschoven versterking ter bescherming van de kasteelingang.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Barokke_architectuur Barok]: een bouwstijl en fase in de architectuur.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Basement_(architectuur) Basement]: het verbrede voetstuk van een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Zuil_(bouwkunde) kolom] of [http://nl.wikipedia.org/wiki/Pilaster pilaster].
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Basilica Basilica]: bij de Romeinen een grote zaal voor bijeenkomsten, rechtszittingen enz. In de vroegchristelijke en latere bouwkunst een driebeukige kerk (basiliek), waarvan het middenschip met vensters boven de daken der zijbeuken uitrijst. Een pseudobasiliek is een kerk met verhoogd middenschip, echter zonder ramen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Basilicaal Basilicaal]: als een basiliek.
;Basiliek: zie basilica.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Bastion Bastion]: vooruitgeschoven post in een verdedigingswerk voor waarneming en verdediging.
;Beglazing: het glas en overige materialen die nodig zijn om het glas in het kozijn te plaatsen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Belved%C3%A8re_(architectuur) Belvedère]: uitkijktoren of hooggelegen zomerhuis, vanwaar men een prachtig uitzicht heeft.
;Bêma: in vroegchristelijke kerken een verhoogd vloergedeelte, meestal in de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Absis absis], bestemd voor de geestelijkheid. Uit de bema ontwikkelde zich het [http://nl.wikipedia.org/wiki/Transept transept].
;Beuk: elk van de door pilaren gescheiden overlangse ruimte van een kerk (middenbeuk, zijbeuk).
;Blindarcade: zie arcade.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Boogfries Boogfries]: een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Fries_(bouwkunst) fries] aan een boog.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Borstwering_(verdedigingswerk) Borstwering bij verdedigingswerk]: een tot borsthoogte opgetrokken verdedigingsmuur.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Borstwering_(bouwkunde) Borstwering in de bouwkunde]: het muurgedeelte tussen vloer en raamkozijn, of het buitenmuurgedeelte dat boven de zolder- of dakvloer uitsteekt.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Bouwsteiger Bouwsteiger]: werkvloer aan een bouwwerk met staanders en liggers aan het gebouw bevestigd en met ladders bereikbaar.
;Bouworden: stijl van zuilen en hun hoofdstel, speciaal van de vijf klassieke bouworden zoals toegepast in het oude Griekenland en Romeinse Rijk. De Grieken ontwikkelden de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Dorische_orde Dorische], [http://nl.wikipedia.org/wiki/Ionische_orde Ionische] en [http://nl.wikipedia.org/wiki/Korinthisch Korinthische] orde; de Romeinen voegden hier de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Toscaanse_orde Toscaanse orde] en het [http://nl.wikipedia.org/wiki/Composietzuil composietkapiteel] aan toe. [http://nl.wikipedia.org/wiki/Renaissance Renaissancebouwmeesters] namen de Romeinse modellen over en pasten hierop vele variaties toe. Het latere [http://nl.wikipedia.org/wiki/Classicistisch classicisme] hield zich strikt aan de Griekse en Romeinse voorbeelden.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Breuksteen Breuksteen]: een natuursteen van onregelmatige vorm, zoals die ongekapt of licht bewerkt uit de groeve is gebroken, of door een ontploffing is verkregen.
;Brise-soleil: in de moderne architectuur vaak permanent aangebrachte draaibare schermen aan een gevelwand, om de zon te weren en het licht te temperen. Berust op dezelfde principes als de Venetiaanse jaloezieën.
;brugstaven: platte staven die dienen voor bevestiging en versteviging van (glas-in-lood)ramen, vaak van ijzer, i.v.m. roestschade tegenwoordig van [http://nl.wikipedia.org/wiki/Messing_(metaallegering) messing] of brons gemaakt.

==C==
;Caisson: verdiept liggend ornamenteel paneel aan plafonds, gewelf en koepels.
;Caldarium: zaal met gelegenheid tot het nemen van een warmwaterbad in de Romeinse thermen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Campanile Campanile]: Italiaanse naam voor een (meestal vrijstaande) klokkentoren.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Cannelure Cannelures]: de verticale groeven in een zuilenschacht.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Cartouche_(heraldiek) Cartouche]: door kruisversiering omlijst schild, meestal met een opschrift of [http://nl.wikipedia.org/wiki/Heraldiek heraldisch] motief.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kariatide Caryatide] of kariatide: gebeeldhouwde vrouwenfiguur, die als ondersteuning gebruikt wordt i.p.v. een zuil. Een mannelijke figuur met dezelfde functie is een ''atlant'' (zie aldaar). Zie ook ''herme''.
;Cassette: zie ''caisson''.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Cella Cella]: hoofdruimte van een klassieke [http://nl.wikipedia.org/wiki/Tempel tempel].
;Centerpen: pen die men gebruikt om de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Bekisting bekisting] tijdens het betonstorten op zijn plaats te houden.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Centraalbouw Centraalbouw]: symmetrische bouwaanleg rondom een (meestal denkbeeldige) verticale as.
;Château: residentie van de vorsten en de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Aristocratie aristocratie] van het middeleeuwse Frankrijk: het vroegere versterkte château bereikte zijn hoogtepunt aan het eind van de 15e eeuw. Het 16e eeuwse château, met tuinen en bijgebouwen, was slechts licht versterkt en had meer de functie van lustslot. Het woord château werd later in Frankrijk gebruikt voor elk groot buitenverblijf.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Chevet Chevet]: Franse benaming voor het geheel van [http://nl.wikipedia.org/wiki/Absis absis], kooromgang en straalkapellen in een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Gotiek gotische] kerk.
;Circus: in de Romeinse architectuur een langwerpig en smal bouwwerk met afgeronde einden en oplopende bankenrijen ter weerszijden rond de centrale ruimte; in Engeland de naam voor een ringvormig gebouwde reeks huizen, heden ten dage voor een rond plein, tent met een centrale piste waarin clowns en acrobaten optreden, en ook voor een knooppunt van wegen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Classicisme Classicistisme]: De beweging in de 17e en 18e eeuw om terug te keren naar klassieke Griekse en Romeinse voorbeelden.
;Clerestorium: zie ''[http://nl.wikipedia.org/wiki/Lichtbeuk lichtbeuk]''.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Colonnade Colonnade]: zuilenrij die hoofdgestel of bogen draagt. Zie ook: ''[http://nl.wikipedia.org/wiki/Arcade_(architectuur) arcade]''.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Colonnet Colonnet]: (colonne fuselée) in de ornamentkunst (bouwkunst) een kandelaar- of bastaardzuiltje.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Composietzuil Composietzuil]: (composietkapiteel) Samenstel van Ionische en Korintische orde. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Corinthisch Corinthische orde]: De jongtste van de drie Griekse orden.
;Contrefort: zie: ''[http://nl.wikipedia.org/wiki/Steunbeer steunbeer]''.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Contrescarp Contrescarp]: in de vestingbouwkunde de van de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Vesting_(verdedigingswerk) vesting] afgekeerde grachtboord.
;Courtinemuur: bij een middeleeuwse burcht de muur tussen de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Waltoren_(vestingwerk) waltorens] of bolwerken, voorzien van een weergang en borstwering.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Crypte Crypte]: Een ondergrondse ruimte, onder een kerk, bedoeld om [http://nl.wikipedia.org/wiki/Relikwie relikwieën] in te bewaren. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Cyclopische_muren Cyclopische muur]: in de prehistorische (Griekse) bouwkunst muurwerk van opeengestapelde grote en onregelmatige keien zonder metselverband.

==D==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Dag_(bouwkunde) Dag]: de ruimte aan de binnenzijde van een wandopening.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Dagkant Dagkant]: de zijde van de dag loodrecht op de wand
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Dagmaat Dagmaat]: de binnenwerkse maat van een wandopening, ook wel ''dagzijde'' of ''dagvlak''.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Dakstoel Dakstoel]: een constructie om een dak te ondersteunen, haaks op het te ondersteunen dakvlak. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Dakruiter Dakruiter]: het torentje boven de viering of kruising van een kerk of kathedraal.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Deambulatorium Deambulatorium]: kooromgang in een romaanse kerk.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Diamantkop Diamantkop]: een uit vier of acht facetten bestaande versiering of ornament.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Dilatatievoeg Dilatatievoeg]: een voegconstructie die het mogelijk maakt, dat verschillende onderdelen van een gebouw onafhankelijk van elkaar kunnen krimpen, uitzetten of zakken.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Donjon Donjon]: middeleeuwse woontoren ter verdediging van een burcht.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Dorische_orde Dorische orde]: de oudste van de drie Griekse bouworden.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Draadnagel Draadnagel]: een machinaal vervaardigde spijker van getrokken staaldraad met opgestuikte kop.

==E==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Eclecticisme Eclecticisme]: het combineren van kenmerken van verschillende stromingen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Echinus echinus]: convex of ovaal stenen kussen onder de abacus van een Dorisch kapiteel.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Eierlijst Eierlijst]: bol lijstwerk met decoratie van afwisselend eivormen en pijlpunten.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Email_cloisonn%C3%A9 Email cloisonné]: de techniek van het emailleren. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Empirestijl Empirestijl]: Franse kunststroming uit de 19e eeuw.
;Entablement of hoofdgestel: het horizontale bouwdeel boven de zuilenrijen van de klassieke architectuur. Het bestaat uit [http://nl.wikipedia.org/wiki/Architraaf_(bouwkunst) architraaf], [http://nl.wikipedia.org/wiki/Fries_(bouwkunst) fries] en [http://nl.wikipedia.org/wiki/Kroonlijst kroonlijst]. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Entasis Entasis]: lichte bolling van het profiel van een zuil.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Epitaaf Epitaaf]: een grafschrift.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Ezelsrug Ezelsrug]: [http://nl.wikipedia.org/wiki/Metselen gemetselde] afwaterende [http://nl.wikipedia.org/wiki/Muur_(bouwsel) muurafdekking]. 
;Ezelsrugboog: een boog bestaande uit twee gelijkvormige boogdelen die licht- en uitgezwenkt zijn en die bij de ontmoeting een spits vormen, komt voor in een pinakel als een soort 'bekroning' of 'afsluiting' boven een venster of casement.

==F==
;Fasciae: geleding van een Ionische of Korinthische [http://nl.wikipedia.org/wiki/Architraaf_(bouwkunst) architraaf], bestaande uit twee of drie onversierde horizontale banden.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Festoen Festoen]: een versiering.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Flamboyante_gotiek Flamboyante gotiek]: decoratieve [http://nl.wikipedia.org/wiki/Laatgotische laatgotische] stijl, gekenmerkt door ojiefbogen en vloeiende lijnen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Fries_(bouwkunst) Fries]: middelste deel van een entablement tussen de architraaf en de kroonlijst, soms gedecoreerd met een figurenreliëf.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Fronton_(bouwkunde) Fronton]: bekroning van een gevel, ingang, of venster, in de vorm van een driehoek, boog of een afgeleide vorm van deze.

==G==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Gargouille Gargouille]: waterspuwer in de vorm van een demonische dierfiguur aan (Franse) gotische kathedralen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Gebint Gebint]: houten draagconstructie.
;Geboorte: het punt waar een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Boog_(bouwkunde) boogconstructie] aansluit op de loodrechte dagkanten van de muuropening.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Getordeerd Getordeerd]: wil zeggen dat de bovenkant van iets verdraaid is ten opzichte van de onderkant.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Gewelf Gewelf]: een gebogen schaalvormige bouwconstructie.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Gewelfsleutel Gewelfsleutel]: ring- of kruisvormige steen die gebruikt werd om in het gewelf het metselwerk van de kruisende ribben aan te dringen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Gordelboog Gordelboog]: een boog tussen twee gewelfvlakken in, en staat loodrecht op de muren waartussen het gewelf is gespannen. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Gording Gording]: houten ligger of balk, aangebracht in de lengterichting van een kap, waarvan twee zijden evenwijdig zijn aan het te dragen dakvlak.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Gotiek Gotiek]: een bouwstijl uit de Middeleeuwen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Graatgewelf Graatgewelf]: gewelf dat ontstaat waar 2 tongewelven elkaar loodrecht snijden.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Grieks_kruis Grieks kruis]: kruis waarvan de vier armen gelijke lengte hebben.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Grondwerk Grondwerk]: voorbereiding van de bouw.

==H==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Hagioscoop Hagioscoop]: een opening lager dan de overige vensters in een kerk of kathedraal.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Hallenkerk Hallenkerk]: gotisch kerktype, waarbij de hoogtes van het middenschip en de zijbeuken gelijk zijn.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Helmteken Helmteken]: voor een geslacht/familie kenmerkend teken op een helm.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Herme Herme]: taps toelopende kolom of pilaster die uitloopt in een kop of buste van [http://nl.wikipedia.org/wiki/Hermes_(mythologie) Hermes], kleinzoon van [http://nl.wikipedia.org/wiki/Atlas_(mythologie) Atlas]. Zie ook: ''[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kariatide kariatide]'' en ''[http://nl.wikipedia.org/wiki/Atlant atlant]''.
;Hoekkeper: constructieonderdeel op de uitwendige aansluiting tussen twee dakschilden, voor zover niet horizontaal.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Hogel Hogel]: een gebeeldhouwd gotisch ornament ter versiering van pinakels, daklijsten.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoofdgestel Hoofdgestel]: een breed, horizontaal lijstwerk voornamelijk uit de Griekse en Romeinse bouwkunst.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoogzaal Hoogzaal]: zie [http://nl.wikipedia.org/wiki/Oksaal oksaal].

==I==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Icoon_(bouwkunst) Icoon]: een afbeelding van Christus, Maria, heiligen of hoogfeesten.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Impost_(architectuur) Impost]: de overgang tussen een kapiteel en het muurwerk of de architraaf daarboven.
;In Antis: term waarmee een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Porticus porticus] wordt aangeduid die in één lijn ligt met de flankerende muurdelen (http://nl.wikipedia.org/wiki/Ante anten].
;Inboeten: vervangen van stenen in de gevel, dit kan zowel in het binnen als buitenspouwblad. De steen wordt uitgebikt en een nieuwe steen wordt op de plek van de verwijderde steen geplaatst.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Ionische_orde Ionische orde]: één van de drie Griekse orden, oorspronkelijk afkomstig van de Ionische eilanden.

==J==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Jugendstil Jugendstil]: kunststroming die tussen 1880 en 1914 op verschillende plaatsen in Europa populair was, voornamelijk als reactie op het vormvervagende [http://nl.wikipedia.org/wiki/Impressionisme impressionisme].

==K==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kalenderen Kalenderen]: tellen van het aantal slagen met een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Heiblok Heiblok] dat nodig is om een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Heipaal Heipaal] een bepaalde afstand te laten zakken.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kalf_(bouwkunde) Kalf]: horizontale tussen[http://nl.wikipedia.org/wiki/Dorpel dorpel] in een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Kozijn kozijn], tussen deur of raam en het glasvlak of raam erboven. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kandelaber Kandelaber]: grote kaarsenstandaard of houder van een olielamp met een driedelige voet.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kapelanij Kapelanie of Kapelanij] : een kapel waarin erediensten plaatsvinden en waaraan een priester verbonden is
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kapiteel Kapiteel]: bekroning van een zuil, pijler of pilaster, vaak voorzien van beeldhouwwerk.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kathedraal Kathedraal]: of dom, is de kerk waar de bisschop zetelt.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Keizerlijke_trap Keizerlijke trap]: een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Staatsietrap staatsietrap] met een dubbel uitgevoerde onderste of bovenste [http://nl.wikipedia.org/wiki/Steek_(trap) steek].
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Keperboog Keperboog]: overwelving in driehoeksvorm.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kerkheuvel Kerkheuvel]: Een kerkheuvel of kerkberg is een heuvel waarop een kerkgebouw is gebouwd.
; [http://nl.wikipedia.org/wiki/Kilkeper Kilkeper]: constructieonderdeel op inwendige hoek tussen twee dakschilden.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Koekoek_(bouwkunde) Koekoek]: bepaalde kelder- of dakconstructie voor daglichttoetreding en/of ventilatie.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Priesterkoor Koor]: ruimte in een kerk waar zich het hoofdaltaar bevindt. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Koorgestoelte Koorgestoelte]: een rij zitplaatsen tegen de zijwanden van het koor van een kerk of kathedraal.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kozijn Kozijn]: omranding van een of meer glasvlakken, [http://nl.wikipedia.org/wiki/Venster_(muur) ramen], [http://nl.wikipedia.org/wiki/Entree deuren] of een combinatie hiervan.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kraagsteen Kraagsteen]: uit het muurwerk kragend element waar andere bouwdelen op rusten.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kroonlijst Kroonlijst]: lijstwerk dat een entablement bekroont.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kruisbloem_(gotiek) Kruisbloem]: gebeeldhouwd versieringselement in de vorm van een kruis, als bekroning van pinakels etc.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kruisgewelf Kruisribgewelf]: [http://nl.wikipedia.org/wiki/Gewelf gewelf] met vierhoekige of vierkante plattegrond, waarvan de gewelfkappen steunen op een stelsel van diagonale, dwars-en langsribben; deze gewelfvorm is de basis van de gotische bouwwijze. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kruising_(bouwkunst) Kruising]: plaats in een kerk of kathedraal waar het schip en de dwarstransepten elkaar kruisen, ook wel viering genoemd.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Verband_(bouwkunde)#Kruisverband Kruisverband]: bepaald type metselverband.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kwast_(hout) Kwast]: onregelmatigheid in hout op de plaats waar een zijtak in de dikker wordende boom is opgenomen.

==L==
;Lancetboog: smallere spitsboog.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Laddervenster Laddervenster]: venstertype met een horizontale onderverdeling van roeden die doet denken aan de sporten van een ladder.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Lantaarn_(bouwkundig) Lantaarn]: een opengewerkte bekroning van een grote koepel of een toren.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Latei Latei]: een draagconstructie om belastingen boven wanddoorbrekingen op te vangen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Lessenaarsdak Lessenaarsdak]: een dakvorm met slechts één hellend dakvlak.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Lierne_(bouwkunde) Lierne]: decoratieve rib in een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Gotiek gotisch] gewelf, die niet uit de muur voorkomt en de middensluitsteen niet raakt.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Liseen Liseen]: verticale, naar voren springende stroken zonder voetstuk of bekroning.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Loggia Loggia]: een open ruimte of galerij, door kolommen gedragen, in huidige betekenis: een open ruimte achter het gevelvlak, meestal op de verdieping.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Loofwerk Loofwerk]: een doorlopend ornament dat voorzien is van florale motieven.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Luchtboog Luchtboog]: bogen voor het overbrengen van horizontale krachten (spatkracht), van het bouwwerk naar de verticale steunberen.
;Lunet: steekkap, die ontstaat door de haakse doorsnijding van een tongewelf door een lager tongewelf en wordt beëindigd door een halfronde opening

==M==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Maaswerk Maaswerk]: decoratieve vulling van bijvoorbeeld een Gotisch venster, kan zijn uitgevoerd in metselwerk of in natuursteen, ook genoemd ''tracering''.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Makelaar_(bouwconstructie) Makelaar]: Verticale balk in een spant voor het ondersteunen van de nokgording en het samenbrengen van de twee spantbenen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Melkmeisje_(bouwkunde) Melkmeisje]: Een deurkozijn met aan beide zijden een smal raam op een borstwering (ok wel: ''schouderkozijn'').
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Metselen Metselen]: stenen met specie tegen en op elkaar leggen.
;montant: geprofileerde verticale onderverdeling van een (kerk)raam, kan zijn uitgevoerd in metselwerk of in natuursteen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Motief_(patroon) Motief]: vorm of figuur die als basis dient voor het bekleden of versieren van bouwelementen, stoffen, papier of behang.

==N==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Narthex Narthex]: portaal voor het [http://nl.wikipedia.org/wiki/Schip_(bouwkunst) schip] en de zijbeuken van een middeleeuwse kerk.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Negge Negge] of neg: zichtbare muurgedeelte bij een kozijnopening, dwars op het gevelvlak, aan de buitenzijde vroeger vaak afgeschuind of geprofileerd.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Netgewelf Netgewelf]: gewelf met vele, elkaar kruisende diagonalen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Neut_(bouwkundig) Neut]: het onderste deel van een kozijnstijl, vroeger meestal uitgevoerd in hardsteen, tegenwoordig ook vaak van [http://nl.wikipedia.org/wiki/Composiet_(materiaal) composiet], ook kunststeen genoemd.
;Noordboom: bepaald type dakpan om de aansluiting van twee schuine dakvlakken af te werken.

==O==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Doksaal Oksaal]: versierde afscheiding tussen koor en middenbeuk in een kerk (ook wel ''doksaal'').
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Overstek Overstek]: een gedeelte van een bouwwerk dat ten opzichte van het onderliggende deel vooruitsteekt.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Oranjerie Oranjerie]: [http://nl.wikipedia.org/wiki/Koude_kas koude kas] of aanbouw aan het huis (met vensters op het zuiden) om niet-winterharde gewassen in te laten overwinteren.

==P==
;Pandhof: binnenplaats omgeven door een kloostergang.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Pendentief Pendentief]: boldriehoek of holle gewelfzwik die de hoeken van een vierkante of veelhoekige ruimte verbindt met een ronde koepel
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Zuil_(bouwkunde) Pijler]: pilaar; hoekige (soms ook ronde), vrijstaande ondersteuning van een boog, een hoofdgestel etc. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Pilaster Pilaster]: een vooral in de gevelarchitectuur van de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Renaissance renaissance] en [http://nl.wikipedia.org/wiki/Barokke_architectuur barokke architectuur] toegepaste vierkante of halfronde halfzuil in het muurwerk, voorzien van een basement en een kapiteel.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Pinakel Pinakel]: spits toelopende bekroning in de vorm van een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Gotiek gotisch] torentje.
;Piscina: reinigingsbekken soms in een nis, gebruikt voor de erediensten in kerken.
;Plint: voetplaat.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Polychromeren Polychromeren]: met vele kleuren beschilderd (bijvoorbeeld beelden).
;Porring, pijl of steek: de afstand tussen het hoogste punt van een segmentboog (binnenbooglijn) en de lijn die de geboorten van de boog verbindt.
;Porringpunt: het (denkbeeldig) punt waar de voegen tussen de boogstenen (bak- of natuursteen) bij een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Boog_(bouwkunde) boogconstructie] op gericht zijn.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Pseudo-basiliek Pseudo-basiliek]: [http://nl.wikipedia.org/wiki/Basiliek basiliek] zonder vensters in de hoofdbeuk.

==Q==
==R==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Renaissance Renaissance]: stijlperiode in de 15e en 16e eeuw, gekenmerkt door o.a. [http://nl.wikipedia.org/wiki/Realisme_(kunststroming) realisme] en klassieke motieven.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Retabel Retabel]: bovenbouw van een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Altaar_(religie) altaar].
;Rib van een gewelf: stenen strook tegen de onderzijde van een gewelf, die ofwel om louter esthetische ofwel om esthetische alsook functionele redenen is aangebracht.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Risaliet Risaliet]: een gedeelte van de gevel dat over de gehele hoogte vooruitspringt.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Rocaille Rocaille]: een schelpmotief in rococo-interieurs.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Rococo Rococo]: stijlperiode uit de 18e eeuw, gekenmerkt o.a. door een overwoekering van het [http://nl.wikipedia.org/wiki/Ornament ornament].
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Rolwerk Rolwerk]: soort ornamentiek die in gekrulde vormen uitloopt.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Romaanse_architectuur Romaans]: uit de periode van de romaanse stijl (omstreeks 1000/1250), die wat de kerkbouw betreft gekenmerkt wordt door kubusachtige ruimten met rondbogen, tongewelven en dikke muren.
;Ruiter of nokruiter: een verticaal gestelde plank over de volle lengte van de nok ter ondersteuning van de nokvorsten.

==S==
;Schalk: colonnet of halfzuil als flandering van een pijler.
;Scheiboog: boog in een kerk die de middenbeuk scheidt van de zijbeuken.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Schip_(bouwkunst) Schip]: de ruimte van een kerk of kathedraal rondom het spreekgestoelte.
;Schouderkozijn: zie melkmeisje.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Sluitsteen Sluitsteen]: middelste steen van een gemetselde boog, vaak in natuursteen uitgevoerd.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Souterrain Souterrain]: een verdieping die gedeeltelijk onder het maaiveld ligt.
;Spaarveld: uitsparing of verdiept gedeelte in de dikte van een muurveld.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Spant_(bouwkunde) Spant]: een houten of stalen constructie ter ondersteuning van de gordingen en het dakbeschot.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Mortel_(betontype) Specie]: dik mengsel van zand, water en cement om in de bouw te gebruiken, bijvoorbeeld bij metselen.
;Steekkap: klein gewelf of kapconstructie dat in een groter gewelf of kap insnijdt.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Stergewelf Stergewelf]: gewelf in de vorm van een ster.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Steunbeer Steunbeer]: ver uitstekende muurdam of verzwaring om horizontale krachten te verdelen in het metselwerk.
;Straalgewelf: gewelf boven een veelhoekig vlak.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Voeg Stootvoeg]: verticale voeg tussen twee metselstenen in muurwerk; de open variant heet een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Open_stootvoeg open stootvoeg].
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Straalkapel Straalkapel]: kapel (straalvormig) aangebouwd aan het koor of de kooromgang van een kerk.

==T==
;Tamboer: ringvormige of veelhoekige onderbouw waarop een koepel rust.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Terracotta Terracotta]: (Latijn: gebakken aarde) ongeglazuurd aardewerk.
;Tierceron: rib in een gotisch gewelf tussen gordel- en kruisribben.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Timpaan Timpaan] (ook tympaan): driehoekige gevelplaat, vaak op zuilen geplaatst of boven vensters.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Tongewelf Tongewelf]: tunnelvormig (waarvan de doorsnede een halve cirkel of ellips vertoont) of Romeins gewelf.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Toscaanse_orde Toscaanse orde]: uit de Romeinse bouwkunst afkomstige orde, vergelijkbaar met de Dorische orde uit de Griekse bouwkunst. De Toscaanse orde is te herkennen aan het gebruik van gladde zuilen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Maaswerk Tracering]: decoratieve vulling van bijvoorbeeld een Gotisch venster, kan zijn uitgevoerd in metselwerk of in natuursteen, ook genoemd ''maaswerk''.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Transept Transept]: dwarsschip, dwarspand van bijvoorbeeld een kerk.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Travee Travee]: ruimte-eenheid, die beantwoordt aan één venster, boog of gewelf.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Trekplaten Trekplaten]: twee planken aan weerszijden van de spantbenen. Deze verbinden de spantbenen met de makelaar en voorkomen het doorbuigen van de spantbenen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Triforium Triforium]: loopgang tussen de scheibogen en de vensters van de hoofdbeuk. Ook een in de muur uitgespaarde doorgang tussen de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Arcade_(architectuur) arcade] van een [http://nl.wikipedia.org/wiki/Schip_(bouwkunst) schip] en de hoge ramenreeks, of tussen de galerij en de hoge ramenreeks. Het is naar het schip toe met arcaden geopend. Er kunnen ook alleen maar blindarcaden zijn, waarachter geen doorgang loopt. Sommige schrijvers noemen de galerij een triforium.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Triomfboog_(kerk) Triomfboog]: boog tussen het schip of de viering van een kerk en het koorgedeelte.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Trullo Trullo]: Zuid-Italiaans bouwwerk met kegelvormig dak.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Typologie Typologie]:  leer van de indeling van gebouwen in soorten met gemeenschappelijke eigenschappen.

==U==
;Uitkraging: een in metselwerk geleidelijk verlopende overstek.

==V==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Voluut Voluut]: spiraal- krul- of kruisvormige versiering, veelal gebruikt ter versiering van kapitelen in de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Griekse_bouwkunst Griekse bouwkunst]. Ook op topgevels.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Vide_(leegte) Vide]: open ruimte die over twee of meerdere verdiepingen doorgaat.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Kruising_(bouwkunst) Viering]: het gedeelte van een kerk of kathedraal waar dwars- en langsschip elkaar kruisen. Wordt ook wel ''kruising'' genoemd. 
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Vieringtoren Vieringtoren]: vaak wordt de viering bekroond met een vieringtoren. Als het gewelf wordt open gemaakt kan het daglicht via de ramen van de toren in het interieur van de kerk binnendringen.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Vliering Vliering]: de ruimte boven de hanenbalk van een dakconstructie.

==W==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Waaiergewelf Waaierboog]: boog bestaande uit verschillende kleine cirkelvormige segmenten.
;Wenkbrauw: uitkragende decoratieve band aan de bovenzijde van een deur of venster in metselwerk of gepleisterd.
;Welfsel: halfrond metselwerk tussen de dragende balken van een plafond. Aan de bovenkant van de welfsels kan men dan een vloer leggen met een grote draagkracht. Aan de onderzijde worden de welfsels soms bedekt met hardboard of gipsplaten. De welfsels worden dan "holle welfsels". Hetzelfde principe op grotere schaal toegepast creëert een '''gewelf'''.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Westwerk Westwerk]: versterkt torenachtig blok ten westen van het schip van een kerk in de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Romaanse_architectuur Romaanse architectuur]. Vaak bevat dit gedeelte een westkoor.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Wielvormig_hangdak Wielvormig hangdak]: constructie voor een hangdak.

==X==
==Y==
==Z==
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Zaalkerk Zaalkerk]: eenbeukig, rechthoekig kerkgebouw.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Zadeldak Zadeldak]: opgaand dak met twee schuine zijden of dakvlakken.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Zuil_(bouwkunde) Zuil]: kolom of drager gevormd door een schacht met een ronde doorsnede, die wordt gedragen door een basement en bekroond door een kapiteel.
;[http://nl.wikipedia.org/wiki/Zijbeuk Zijbeuk]: evenwijdige ruimte aan weerszijden van het [http://nl.wikipedia.org/wiki/Schip_(bouwkunst) schip] van een kerk, wordt/werd veel gebruikt voor processies in de kerk, vaak bevinden zich hier kapelletjes, en ook kan men hier vaak de [http://nl.wikipedia.org/wiki/Kruiswegstatie kruiswegstaties] aantreffen.

==Externe links==
*[http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/default.asp?categorie4=on&catSearch=4&artikelenCheck=on Archipedia]
*[http://www.joostdevree.nl/index.shtml Verzamelde bouwkundige termen door J. de Vree]
*[http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_termen_in_de_bouwkunde Termen in de bouwkunde]


[[Categorie:Overzichten]]