Waalwijk, Sint Jansplein 2 - Sint Jan de Doper: verschil tussen versies
Uit Reliwiki
Regel 48: | Regel 48: | ||
==Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed== | ==Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed== | ||
[[Afbeelding:Waalwijk St Jansplein be(s)02092010jk.jpg|thumb|rihgt|200px|Toreningang (overgeplaatste hoofdingang voorm. Waterstaatskerk); jk 02-09-2010]] | [[Afbeelding:Waalwijk St Jansplein be(s)02092010jk.jpg|thumb|rihgt|200px|Toreningang (overgeplaatste hoofdingang voorm. Waterstaatskerk); jk 02-09-2010]] | ||
Tussen 1923 en 1925 door architect [http://nl.wikipedia.org/wiki/Hendrik_Willem_Valk H.W. Valk] in neobyzantijnse stijl gebouwd achthoekig kerkgebouw gedekt door negentien koepels. Het ontwerp is een samensmelting van het ontwerp van de Aya Sophia in Istanbul (Turkije) en van de San Vitalekerk in het Italiaanse Ravenna. | |||
De in baksteen opgetrokken centraalbouw heeft als kern een achthoekige ruimte die door middel van paraboolbogen is verbonden zowel met het koor en de recht daartegenover liggende hoofdingang van de kerk, als met een rondom voerende processiegang; deze paraboolbogen steunen op pijlers die met pendentieven de grote twaalfhoekige middenkoepel dragen; in de processiegang scheibogen op kolommen; aan de linker- en rechter zijde pseudo-transeptarmen met aan het uiteinde toegangsportalen; deze portalen hebben links en rechts van de deur, tot net boven deurhoogte reikende, vlakgedekte aanbouwen met een driehoekige plattegrond; rechts naast de hoofdingang de zeszijdige toren met acht verdiepingen en een uurwerk met wijzerplaten aan alle zijden en daarboven rechthoekige galmgaten; als toren-ingang dient een neo-barokke poort, die afkomstig is uit de voormalige waterstaatskerk uit 1827. De doopkapel, eveneens op zeshoekige grondslag, bevindt zich links naast de hoofdingang. | De in baksteen opgetrokken centraalbouw heeft als kern een achthoekige ruimte die door middel van paraboolbogen is verbonden zowel met het koor en de recht daartegenover liggende hoofdingang van de kerk, als met een rondom voerende processiegang; deze paraboolbogen steunen op pijlers die met pendentieven de grote twaalfhoekige middenkoepel dragen; in de processiegang scheibogen op kolommen; aan de linker- en rechter zijde pseudo-transeptarmen met aan het uiteinde toegangsportalen; deze portalen hebben links en rechts van de deur, tot net boven deurhoogte reikende, vlakgedekte aanbouwen met een driehoekige plattegrond; rechts naast de hoofdingang de zeszijdige toren met acht verdiepingen en een uurwerk met wijzerplaten aan alle zijden en daarboven rechthoekige galmgaten; als toren-ingang dient een neo-barokke poort, die afkomstig is uit de voormalige waterstaatskerk uit 1827. De doopkapel, eveneens op zeshoekige grondslag, bevindt zich links naast de hoofdingang. | ||
Regel 56: | Regel 56: | ||
In het interieur gele baksteen en groen verglaasde baksteen; in de grote koepel glas-in-lood vensters van Willem Wiegmans met koning David, de drie grote en de twaalf kleine profeten; de marmeren altaartafel is overhuifd door een koperen ciborium op marmeren kolommen; aan weerszijde van het priesterkoor een marmeren ambo; voorts twee gebeeldhouwde biechtstoelen afkomstig uit de (afgebroken) zeventiende eeuwse schuurkerk, alsmede twee biechtstoelen uit de, vervangende eveneens afgebroken, vroeg negentiende eeuwse waterstaatskerk; een houten doopvont met dito deksel uit plusminus 1800; een kruisweg met veertien terracotta staties in paraboolboogvormige velden is in 1939 vervaardigd door [http://nl.wikipedia.org/wiki/Charles_Eyck Charles Eyck] (slechts elf exemplaren zijn gepolychromeerd); naast de doopkapel een verguld houten kruisbeeld uit ca. 1700. | In het interieur gele baksteen en groen verglaasde baksteen; in de grote koepel glas-in-lood vensters van Willem Wiegmans met koning David, de drie grote en de twaalf kleine profeten; de marmeren altaartafel is overhuifd door een koperen ciborium op marmeren kolommen; aan weerszijde van het priesterkoor een marmeren ambo; voorts twee gebeeldhouwde biechtstoelen afkomstig uit de (afgebroken) zeventiende eeuwse schuurkerk, alsmede twee biechtstoelen uit de, vervangende eveneens afgebroken, vroeg negentiende eeuwse waterstaatskerk; een houten doopvont met dito deksel uit plusminus 1800; een kruisweg met veertien terracotta staties in paraboolboogvormige velden is in 1939 vervaardigd door [http://nl.wikipedia.org/wiki/Charles_Eyck Charles Eyck] (slechts elf exemplaren zijn gepolychromeerd); naast de doopkapel een verguld houten kruisbeeld uit ca. 1700. | ||
De | De St. Jan de Doperkerk is als centraalbouw met negentien koepels voor Nederlandse begrippen een zeldzaam bouwwerk, en op grond van de goed bewaarde hoofdvorm, detaillering, interieur en inventaris van cultuur- en architectuurhistorische, alsmede architectonische waarde. Hierdoor is bescherming als evident monument van jongere bouwkunst gerechtvaardigd te achten. Aan de toren-ingang van deze, in 1992 alsnog als Rijksmonument aangemerkte, kerk bevindt zich een natuurstenen poort in barokke Antwerpse trant van omstreeks 1630. | ||
==Cultuur Historische Waardekaart== | ==Cultuur Historische Waardekaart== |
Versie van 14 apr 2020 21:08
Algemene gegevens | |
---|---|
Naam object: | Sint Jan de Doper |
Genootschap: | Rooms-Katholieke Kerk |
Provincie: | Noord-Brabant |
Gemeente: | Waalwijk |
Plaats: | Waalwijk |
Adres: | Sint Jansplein 2 |
Postcode: | 5141GR |
Sonneveld-index: | 08547 |
Jaar ingebruikname: | 1925 |
Architect: | H.W. Valk |
Huidige bestemming: | Rooms-Katholieke kerk |
Monument status: | Rijksmonument 444705 |
Geschiedenis
Buitengewoon belangrijke, imposante, interbellumkerk, met koepel en toren, vroeg hoofdwerk van architect H.W. Valk. De kerk is niet georiënteerd; de as loopt van noord (voorgevel en toren) naar zuid (koepel en koorpartij).
In 1233 schonk hertog Jan van Brabant het patronaatsrecht van de kerk van Waalwijk aan de Abdij van Tongerlo (B) en werd deze toegewijd aan Sancta Johannes Baptista, de heilige Johannes de Doper, in de volksmond Sint Jan genoemd. De eerste kerk stond op de grens tussen Besoijen (Holland) en Waalwijk (Brabant), op dezelfde plaats waar nu de Nederlands Hervormde kerk aan de Haven is gevestigd. Een groot deel van dat huidige kerkgebouw werd in 1470 gebouwd. Tijdens de beeldenstorm in 1580 werd de toren van die kerk, die op het Hollandse grondgebied stond, geheel verwoest. Ook de kerk zelf werd grotendeels verwoest en leeggeplunderd.
In 1617 werd de kerk, met uitzondering van de toren die op Hollands grondgebied stond, door de Waalwijkse gemeenschap herbouwd. In 1629 kwam Waalwijk, na de inname van Den Bosch door Fredrik Hendrik, voor het eerst binnen de Hollandse invloedssfeer en werden de katholieke vieringen steeds verder bemoeilijkt. In 1648 na de Vrede van Munster kwam het kerkgebouw definitief in handen van de relatief kleine protestante gemeenschap van Waalwijk en Besoijen.
De voorganger van de huidige kerk was een Waterstaatkerk, eveneens toegewijd aan Johannes de Doper, en stond op nagenoeg dezelfde plaats. Daarom moest die eerst worden afgebroken om plaats te maken voor de nieuwe kerk. In die tussenperiode is gebruik gemaakt van een houten noodkerk. In 2000 is de Sint Jansparochie samengegaan met de Mariaparochie in Besoijen (gemeente Waalwijk). Medio 2010 werd de parochie van St. Clemens en de H. Bernadette met deze parochie samengevoegd tot de parochie St. Jan en St. Clemens. Deze parochie bestond slechts twee en een half jaar, want begin januari 2013 vond de fusie plaats met de parochie H. Antonius te Waalwijk en de parochie Heilige Theresia en Bartholomeus te Waspik. Momenteel heet de parochie "Sint Jan de Doper Waalwijk en Waspik" en omvat de gehele gemeente Waalwijk.
Met zijn 67 meter hoge toren is de Sint Jan de Doper een blikvanger in Waalwijk. De vorige kerken waren de huidige Nederlands Hervormde kerk, destijds gewijd aan Sint Joannes Baptista, een schuurkerk en een waterstaatskerk. Ter gelegenheid van het 75-jarig jubileum kregen alle parochianen een zeer lezenswaardig jubileumboekje. In de parochiekerk van de H. Johannes Baptist (1925, H.W. Valk) zijn eind 20ste eeuw de originele banken vervangen door theaterstoeltjes. Het bleek geen succes. Najaar 2008 zijn de eikenhhouten banken weer teruggeplaatst. Bovendien heeft orgelbouwer Pels en van Leeuwen het orgel gecompleteerd.
In het jaar 2010 is een omvangrijke sanering van de omgeving afgerond. In het stedenbouwkundige plan is de kerk op een voortreffelijke wijze opgenomen. De hoofdentree is weliswaar nog steeds naar de Grotestraat georiënteerd, maar door de situering van de gebouwen naast de kerk is er een plein ontstaan waardoor de oostelijke ingang als hoofdingang fungeert.
Onder de toren van de Sint Janskerk is de Mariakapel te vinden. De toegang tot de kapel was eigenlijk altijd afgesloten. Maar 15 mei 2011 is de kapel geopend en heeft bisschop Hurkmans de kapel ingewijd. De inrichting is heel eenvoudig. Wel zijn er zeven gebrandschilderde ramen met voorstellingen uit het leven van Maria, in 1970 aangebracht door pater Raymundus van Kessel. Hij woonde en werkte in de Abdij Mariënkroon te Nieuwkuijk.
- 2016: Kerk is gerestaureerd mede door de inspanningen van de Vrienden van Sint Jan de Doper. De toren heeft een nieuwe koperen bekroning gekregen, evenals de grote koepel.
Sinds 2018 vinden er ook ook Poolse vieringen plaats in de Sint Jan de Doperkerk.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Tussen 1923 en 1925 door architect H.W. Valk in neobyzantijnse stijl gebouwd achthoekig kerkgebouw gedekt door negentien koepels. Het ontwerp is een samensmelting van het ontwerp van de Aya Sophia in Istanbul (Turkije) en van de San Vitalekerk in het Italiaanse Ravenna.
De in baksteen opgetrokken centraalbouw heeft als kern een achthoekige ruimte die door middel van paraboolbogen is verbonden zowel met het koor en de recht daartegenover liggende hoofdingang van de kerk, als met een rondom voerende processiegang; deze paraboolbogen steunen op pijlers die met pendentieven de grote twaalfhoekige middenkoepel dragen; in de processiegang scheibogen op kolommen; aan de linker- en rechter zijde pseudo-transeptarmen met aan het uiteinde toegangsportalen; deze portalen hebben links en rechts van de deur, tot net boven deurhoogte reikende, vlakgedekte aanbouwen met een driehoekige plattegrond; rechts naast de hoofdingang de zeszijdige toren met acht verdiepingen en een uurwerk met wijzerplaten aan alle zijden en daarboven rechthoekige galmgaten; als toren-ingang dient een neo-barokke poort, die afkomstig is uit de voormalige waterstaatskerk uit 1827. De doopkapel, eveneens op zeshoekige grondslag, bevindt zich links naast de hoofdingang.
De grote meloenvormige middenkoepel steunt op een tamboer waarin klein rondboogvensters; vier koepels op halfcirkelvormige grondslag bevinden zich boven de processiegang; tien koepels op ellipsvormige grondslag zijn aangebracht boven het koor, boven de hoofdingang, en boven de beide ingangsportalen, boven de zijkapellen naast het koor en de hoofdingang, alsmede boven de pastorie; twee meloenvormige koepels zijn geplaatst op de doopkapel en de toren, en eveneens in kleiner formaat op de traptorens links en rechts naast het koor; de meeste koepels bezitten rondboogvensters in het onderliggende muurwerk, de doopkapel en de beide traptorens hebben een colonnade; de pastorie bezit aan de linkerzijde een forse gemetselde schoorsteen.
In het interieur gele baksteen en groen verglaasde baksteen; in de grote koepel glas-in-lood vensters van Willem Wiegmans met koning David, de drie grote en de twaalf kleine profeten; de marmeren altaartafel is overhuifd door een koperen ciborium op marmeren kolommen; aan weerszijde van het priesterkoor een marmeren ambo; voorts twee gebeeldhouwde biechtstoelen afkomstig uit de (afgebroken) zeventiende eeuwse schuurkerk, alsmede twee biechtstoelen uit de, vervangende eveneens afgebroken, vroeg negentiende eeuwse waterstaatskerk; een houten doopvont met dito deksel uit plusminus 1800; een kruisweg met veertien terracotta staties in paraboolboogvormige velden is in 1939 vervaardigd door Charles Eyck (slechts elf exemplaren zijn gepolychromeerd); naast de doopkapel een verguld houten kruisbeeld uit ca. 1700.
De St. Jan de Doperkerk is als centraalbouw met negentien koepels voor Nederlandse begrippen een zeldzaam bouwwerk, en op grond van de goed bewaarde hoofdvorm, detaillering, interieur en inventaris van cultuur- en architectuurhistorische, alsmede architectonische waarde. Hierdoor is bescherming als evident monument van jongere bouwkunst gerechtvaardigd te achten. Aan de toren-ingang van deze, in 1992 alsnog als Rijksmonument aangemerkte, kerk bevindt zich een natuurstenen poort in barokke Antwerpse trant van omstreeks 1630.
Cultuur Historische Waardekaart
- Naam monument: Sint Jan de Doper
- Bouwstijl: Neo-Byzantijnse stijl
- Bouwperiode: Van 1924 tot 1925
- Gevels en materialen: Bakstenen gevels, banden van geglazuurde baksteen. Tufstenen afzaten. Betonnen trap tegen zuidzijde.
- Vensters en deuren: Eenvoudige lancetvensters met glas-in-lood vulling. Paraboolmormige portieken met opgeklampte deuren.
- Dak en bedekking: Met koper gedekte koepels.
- Interieur: glas-in-lood ramen van Wiegman, kruiswegstaties van Charles Eyck.
- Bijzonderheden: Centraalbouw, gecombineerd met axiaalbouw. De kerk heeft negentien met koper gedekte koepels. Centrale hoofdkoepel en hoge klokketoren, de laatste met natuustenen poortje uit ca. 1630, in barokke zogenaamde Antwerpse trant (Rijksmonument).
Orgel
In de monumentale Sint-Jan de Doper diende een model-orgel te komen; een orgel in de geest van die tijd. Een tiental orgelbouwers – waaronder ook Belgische – werd gevraagd een begroting in te dienen. De keus zou vallen op de firma Bernhard Pels en Zoon uit Alkmaar. Aanvankelijk was het de bedoeling dat het een groot orgel zou worden met 46 registers, verdeeld over 3 klavieren, met een zelfstandig pedaal. Het bestuur ging er daarbij van uit dat een deel van het oude orgel nog gebruikt kon worden. Maar bij de demontage bleek dit vanwege de onherstelbare aantasting door houtworm onmogelijk.
In 1932 werd Pels definitief de opdracht gegund. Het orgel werd ingericht met het electro-pneumatisch systeem, wat in die dagen veel voordelen had. Wel werd het orgel minder groot dan oorspronkelijk gepland. Uit besparing gebruikte men registers van de oude waterstaatskerk. Op zondag 11 december 1932 vond de inwijding plaats. De firma van Pels en van Leeuwen uit 's-Hertogenbosch voerde van mei tot november 1998 een grondige renovatie uit waarbij een groep vrijwilligers uit de parochie veel werk verrichtte. Dit betekende een geweldige kostenbesparing, waardoor het mogelijk werd het orgel met nieuwe registers uit te breiden. Verder werden de magneten en membranen vernieuwd, een nieuwe windmachine geplaatst en de zwelkast geheel gerenoveerd.
Het orgel bevat nu 38 registers, verdeeld over 3 manualen en een zelfstandig pedaal. Hiermee is dit het grootste orgel binnen Waalwijk en de regio.
Dispositie
Oorspronkelijk 1932
- Hoofdwerk: Prestant 16' - Prestant 8' - Fluit 8' - Prestant 4' - Holfluit 4' - Octaaf 4' - Mixtuur 3-4 st - Trompet 8'
- Manuaal II: Bourdon 16' - Salicionaal 8' - Flute Harmonique 8' - Gedekt 8' - Salicet 4' - Flageolet 2'
- Zwelwerk: Basson-Hautbois 8' - Vox humaine 8'
Bouw: B. Pels & Zonen, Alkmaar. Systeem: elektro-pneumatisch, o.a. met oud pijpwerk uit 18e en 19e eeuw
Na renovatie 1998
- Hoofdwerk I: Prestant 16' - Prestant 8' - Fluit 8' - Bourdon 8' - Prestant 4' - Holfluit 4' - Kwint 2 2/3' - Octaaf 2' - Mixtuur 3-4 st. - Bombarde 16' - Trompet 8'
- Positief II: Bourdon 16' - Prestant 8' - Flute Harmonique 8' - Salicionaal 8' - Holpijp 8' - Prestant 4' - Salicet 4' - Flageolet 2' - Kromhoorn 2'
- Zwelwerk: Fluit-Prestant 8' - Viola da Gamba 8' - Vox Caelestis 8' - Roerfluit 8' - Viool-Prestant 4' - Fluit 4' - Woudfluit 2' - Hobo 8' - Vox humana 8'
- Pedaal: Prestantbas 16' (transm. HW) - Subbas 16' - Gedektbas 16' (transm. Pos) - Kwintbas 10 2/3' - Octaafbas 8' - Gedekt 8 ' - Prestant 4' - Bazuin 16' - Trompet 8'
Restauratie: Pels en van Leeuwen, 's-Hertogenbosch
Externe links
- De kerk op Wikipedia
- Meer afbeeldingen op WikiMedia
- Foto-albums van exterieur en interieur van de Sint Jan
- Meer informatie over het kerkgebouw
- Stichting "Vrienden Sint Jan de Doper te Waalwijk"
- Parochie "Sint Jan de Doper Waalwijk en Waspik"
Afbeeldingen
Exterieur
Interieur
Bronnen
- SALHA = Streekarchief Langstraat Heusden Altena
- Bron orgelinfo: Vereniging Brabantse Orgelfederatie