Wilp, Kerkstraat 35 - Dorpskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Dorpskerk
Genootschap:	PKN Protestantse Gemeente Wilp
Provincie:	Gelderland
Gemeente:	Voorst
Plaats:	Wilp
Adres:	Kerkstraat 35
Postcode:	9367RS
Inventarisatienummer:
Jaar ingebruikname:	11e
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 38099 (kerk); 38100 (toren)

Geschiedenis

Historische dorpskerk met toren. Oorspronkelijk gewijd aan St. Lebuïnus.

Dorpskerk van de Protestantse Gemeente van Wilp, voormalig Nederlands Hervormde Kerk, bestaande uit een eenbeukig, romaans schip. Opgetrokken uit tufsteen vermoedelijk daterend uit de 11de eeuw en een hoger, laatgotisch koor met 5/8 sluiting en een bij de restauratie 1949-1953 weer aangebracht netgewelf. In de kerk een vroeg 16de eeuwse grafzerk. Orgel (Rijksmonument) uit 1853, gebouwd door C.F.A. Naber (Deventer).

Rond het jaar 765 startte bij een bron (Huilpa) in Wilp de Angelsaksische monnik Lebuïnus zijn missie om het christelijk geloof op het vasteland te verspreiden. Op de plek waar eerst een houten kapel stond werd in de 11e eeuw van tufsteen een Romaanse kerk gebouwd: een van de oudste kerkgebouwen in Nederland. Vanaf de 12e eeuw is de toren opgebouwd en tot in de 16e eeuw verbouwd. Daarom zien we in het onderste deel tufsteen en baksteen in de bovenste lagen onder de gotische torenspits. In de 16e eeuw werd van baksteen een nieuwe gotische kerkzaal aan de Romaanse kerk bijgebouwd. In deze lichte kerkzaal bevindt zich tot op de dag van vandaag de liturgische ruimte. Er zijn grafzerken te zien uit het midden van de 16e eeuw. Onder een balkon bevinden zich twee eikenhouten herenbanken uit de 17e eeuw.

Bij de gevechten vóór de bevrijding van Wilp in april 1945 is de kerk ernstig beschadigd en ging het Naber-orgel uit 1849 verloren. Op een balkon boven de westelijke ingang van de kerkzaal werd na de restauratie in 1952 door de firma B. Koch (Apeldoorn) een nieuw orgel geplaatst, dat dienst deed tot 1973. In 2010 is een gerestaureerd Naber-orgel uit 1853 in de kerk geplaatst. Hierbij is er een nieuw balkon geplaatst boven de westelijke ingang van de kerkzaal.

Sinds eind jaren 2010 is deze kerk voor kerkdiensten in gebruik door de protestantse streekgemeente Klarenbeek-Voorst-Wilp.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

Herv. Kerk. Dorpskerk, bestaande uit een eenbeukig, romaans schip. Opgetrokken uit tufsteen vermoedelijk daterend uit de 11e eeuw en een hoger, laat-gotisch koor met 5/8 sluiting en een bij de restauratie 1949-1953 weer aangebracht netgewelf. In de kerk een vroeg 16e eeuwse grafzerk. Twee klaviers mechanisch orgel gemaakt door C.F.A. Naber uit Deventer in 1853, oorspronkelijk voor de Lutherse kerk te Deventer. Bij latere wijzigingen ging het oorspronkelijke front en delen van het binnen pijpwerk verloren.

Toren

Tufstenen bouwwerk, waarschijnlijk vroeg 12e eeuws, met hoge, ingesnoerde naaldspits uit de gotische periode. Klokkenstoel met gelui van twee klokken, waarvan een van F. en P. Hemony, 1649, diam. 70 cm. een een van J. Maritz, 1781, diam. 107 cm. Mechanisch torenuurwerk B. Eijsbouts, Asten, 1911, nr. 399.

Orgels

Hoofdorgel

De Stichting Monumentale Orgels Voorst, die actief is voor het behoud van oude orgels in kerken in de gemeente Voorst, vatte in 2002 het plan op om de kerk van Wilp weer te voorzien van een Naber-orgel. In de Evangelisch-Lutherse Kerk in Deventer, die in 1996 is gesloten, stond een door C.F.A. Naber gebouwd orgel uit 1853, dat gedemonteerd en opgeslagen was in de Grote Kerk te Deventer. De stichting heeft ervoor gezorgd dat dit orgel is overgedragen aan de kerkenraad van de Protestantse Gemeente Wilp. Om het orgel in de Wilpse kerk te kunnen plaatsen, werd een nieuw balkon op zuilen boven de ingang van de kerkzaal gebouwd, de verwarmingsketel verplaatst en vernieuwd en het orgel gerestaureerd door Flentrop Orgelbouw (Zaandam). De kerkenraad en de stichting brachten samen ca 200.000 euro bijeen om dit project te realiseren. De resterende benodigde 70.000 euro werden o.a. door sponsors bijeengebracht.

In de herfst van 2010 is dit Naber-orgel uit Deventer in de kerk van Wilp geplaatst en op 27 november 2010 in gebruik genomen.

Naber-orgel (1853). Foto: Bert Wisgerhof

Dispositie

Hoofdwerk (manuaal 1): Bourdon 16' - Prestant 8' - Holpijp 8' - Octaaf 4' - Fluit 4' - Quint 3' - Woudfluit 2' (1871) - Cornet 2⅔' 3 sterk discant - Trompet 8' bas/discant.
Bovenwerk (manuaal 2): Gedekte fluit 8' - Viola di Gamba 8' (1871) - Flûte d'amour 4' - Gemshoorn 2'.
Pedaal: aangehangen.
Manuaalkoppeling.
Tremulant gehele werk.

Mechanische sleepladen. Manuaalomvang: C-f3. Pedaalomvang: C-d1.

In de media

Uit VENSTER van SOGK nr 1 2016

De dorpskerk van Wilp

Lidy Klein Holkenborg, voorzitter Stichting Behoud Dorpskerk Wilp

Terug naar de bron

Wilp, een dorp waarvan de plaatsnaam al op de oudste kaarten van de Veluwe voorkomt, nam in 2015 de tijd om zijn 1250 jaar bestaan te vieren. De Ierse monnik Lebuïnus kwam hier naar verluidt hier rond 765 om Saksische heidenen te kerstenen. Rond een waterbron(huilpa, later wilpa, Wilpe en nu Wilp) was een heidens heiligdom ontstaan. Voor een missionaris de aangewezen plek! In Wilp werd daar voor aanhangers van het nieuwe geloof een houten kapel opgericht. Waarschijnlijk was dat een houten oratorium dat door de Noormannen is verwoest, want er zijn geen resten van gevonden.

Romaanse kerk

Wie via de toreningang de huidige dorpskerk binnengaat, stapt in het oudste deel van de kerk, met de sfeer van een sobere kloosterzaal. Dit deel van de kerk is vermoedelijk gebouwd in de elfde eeuw en behoort daarmee tot de oudste kerkruimten van Nederland. De kerk bestond oorspronkelijk uit een rechthoekige zaal, opgetrokken in tufsteen uit De Eifel. Aan de oostkant had de ruimte een halfronde uitbouw (apsis) met een altaar. Door de eeuwen heen is de romaanse zaal veelvuldig verbouwd en heeft hij uiteenlopende functies gehad. Bij de grondige restauratie van1949-1952 is de zaal in de oorspronkelijke vorm hersteld met kleine rondboog vensters boven in de dikke muren en met een houten zoldering met zware balken.

Wilp heeft de tijd

De romaanse toren is in de twaalfde eeuw aan de westkant tegen de oudere kerk aangebouwd. Het grootste deel is van tufsteen, de bovenste geleding van baksteen. De hoge gotische torenspits is waarschijnlijk in de zestiende eeuw aangebracht. Naar alle waarschijnlijkheid heeft in de middeleeuwen een zonnewijzer op de zuidzijde van de toren het dagritme van de bewoners bepaald. Ter ere van het 1250-jarig bestaan is daar dit najaar een exemplaar geplaatst van eigentijds materiaal, met een knipoog naar die zonnewijzer van toen.

Overgang naar de gotiek

Aan de oostzijde van de vrij donkere romaanse zaal is een hoge kerkruimte gebouwd. De gotische ramen in het koor geven een zee van licht. Deze laatgotische kerkruimte is aan het einde van de vijftiende eeuw in baksteen gebouwd. Daarna moeten nog andere verbouwingen hebben plaatsgevonden. In de kerk staan twee herenbanken uit de zeventiende eeuw en onder de kansel liggen drie oude grafzerken uit die tijd.

Oorlogsschade en Naberorgel

Buiten, aan de dijkzijde van de kerk, is een gedenkplaat aangebracht voor de negentien Canadese militairen die in april 1945 bij de oversteek van de IJssel zijn gesneuveld. Het gotische koor werd door oorlogsgeweld zwaar beschadigd. Het Naber-orgel uit 1849 ging daarbij verloren. In 2010 is op een nieuw orgelbalkon een ander Naber-orgel geplaatst.

Wilp gaat mee met de tijd

De romaanse zaal doet nu dienst als ontvangst- en ontmoetingsruimte. Op de plaats van een oude zijingang is in 2015 een glazen sluis gemaakt naar een nieuwe aanbouw. Die staat los van het monumentale bouwwerk en is opgetrokken uit cortenstaal. Daar bevinden zich eigentijdse toiletvoorzieningen en een pantry met basisvoorzieningen voor catering. In de romaanse zaal is voorzien in een representatief uitgiftebuffet voor dranken. Met steun van de provincie Gelderland kon een deel van deze aanbouw worden gefinancierd, alsmede de vervanging van het leien dak op de romaanse en gotische kerkdelen.

Stichting Behoud Dorpskerk Wilp

De Protestantse Gemeente Wilp, eigenaar van de dorpskerk, vroeg zich een aantal jaren geleden af hoe de Gemeente bij verder teruglopende inkomsten dit culturele erfgoed op den duur nog in stand zou kunnen houden. Dat leidde in maart 2013 tot de oprichting van een Culturele Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI), de Stichting Behoud Dorpskerk Wilp. De stichting zet zich volgens de statuten in voor drie doelen. Het verkrijgt nieuwe bronnen van inkomsten door verhuur van de ruimte en het werven van subsidies, fondsen en donateurs. De opbrengsten dienen voor de instandhouding van het monument en worden besteed aan nieuwe voorzieningen waardoor het gebouw multifunctioneel kan worden ingezet. Verder is de dorpskerk beschikbaar als podium voor kunst en cultuur, vooral voor jonge mensen die hun talenten ontdekken en podiumervaring willen opdoen. Ook is de dorpskerk weer vaker de ontmoetingsplek voor het dorp. Samen met het dorpshuis, de school en verenigingen laat de stichting het hart van Wilp kloppen. Nu, drie jaar na de oprichting, lijkt het erop dat het voor de dorpskerk van Wilp een wijze keuze was om tijdig de bakens te verzetten. In 2015 vonden veel musici, koren en orkesten uit het oosten van het land de weg naar Wilp: een dijk van een podium! En de cultuuragenda 2016 ziet er veelbelovend uit. Benieuwd naar ervaringen of meer informatie? www.dorpskerkwilp.nl 06 21216846 of welkom@dorpskerkwilp.nl

Uit Reformatorisch Dagblad, 8 mei 2010.

In 1945 schoten ze het orgel kapot. Nu, 65 jaar later, geven dezelfde Canadezen een gift voor het instrument dat het verloren gegane orgel in de hervormde kerk van Wilp moet vervangen.

Ze waren er vrijdag voor het laatst: een groep van zo’n 75 veteranen van het 48th Regiment Highlanders of Canada. Nog één keer vierden ze in de regio Voorst/Apeldoorn de bevrijding. Gistermiddag waren de oud-strijders én een groep studenten uit Ontario te gast in de eeuwenoude Lebuïnuskerk van Wilp.

De veteranen komen hier graag, weet iemand die de mannen begeleidt. „De sterkste band hebben de veteranen met Wilp en Apeldoorn. Met Wilp, omdat hier een aantal van hun kameraden sneuvelde. En vanwege het warme onthaal dat ze hier altijd krijgen.”

Het Gelderse dorpje aan de IJssel was in april 1945 het toneel van de operatie Cannonshot, bedoeld om de Duitse eenheden op de Veluwe te verdrijven. Twee bataljons Canadezen die zich aan de overkant van de IJssel bij Gorssel bevonden, staken op woensdag 11 april de rivier over. Om de weg te banen, voerden de strijders vanaf de Gorsselse oever eerst een inleidende beschieting uit. Daarbij werd ook de eeuwenoude kerk van Wilp, die tegen de IJsseldijk staat, geraakt. Het Naberorgel uit 1849, dat aan de oostzijde van de kerk hing, kreeg een voltreffer.

De Canadezen wisten vervolgens een bruggenhoofd te vormen op de westelijke oever van de IJssel. Het werd het begin van de bevrijding van Apeldoorn.

De operatie ging echter gepaard met gevoelige verliezen voor de bevrijders. In en rond Wilp lieten negentien Highlanders het leven. Onder hen luitenant-kolonel Donald A. Mackenzie, 30 jaar oud. Aanvankelijk lagen de strijders in de buurt van Wilp in de dijk begraven. Later zijn hun lichamen overgebracht naar de Canadese begraafplaats te Holten. Een plaquette aan de kerkmuur van Wilp houdt de herinnering aan Mackenzie en zijn mannen levend.

Het orgel van C.F.A. Naber was intussen compleet verwoest. Kort na de oorlog, bij de restauratie van de kerk, werden de restanten verwijderd. Een modern orgel van Koch, dat in 1956 werd geplaatst, moest de Naber vervangen. Maar het instrument liet het al na een aantal jaren afweten. Een klein kabinetorgel (bedoeld wordt: een positief) doet sindsdien dienst.

Maar het verlangen naar een monumentaal orgel voor het monumentale gebouw bleef. Het liefst weer een van Naber, die immers in het nabijgelegen Deventer werkte.

Toen viel het oog van de kerk en de Stichting Monumentale Orgels Voorst (SMOV) op het instrument dat Naber in 1853 voor de evangelisch-lutherse kerk van zijn woonplaats maakte. Toen het kerkje in 1997 dichtging, werd het orgel ontmanteld en opgeslagen onder de toren van de Deventer Lebuïnuskerk.

De luthersen waren blij met de aanvraag vanuit Wilp: voor 1 euro mocht de kerk het orgel aankopen. Flentrop Orgelbouw bracht de onderdelen over naar Zaandam. Inmiddels is een start gemaakt met de opbouw in Wilp. De kas staat al opgesteld. De kosten van de overplaatsing zijn geraamd op 150.000.

En daar willen de Canadese veteranen aan meebetalen. Een van hen, wiens vader hier in 1945 vocht, stelt dat het een eer is hier in Wilp te zijn. „Ik was 5 toen mijn vader terugkeerde. Ik hoorde de verhalen over wat hij op deze plek deed. Nu mag ik hier zijn in het bijzijn van de kameraden van mijn vader”, zegt hij, doelend op de vier oude oud-strijders die er ook zijn en hier destijds vochten.

SMOV-voorzitter Christine Engel-Paulson neemt een envelop in ontvangst: 1250 euro. Ze brengt de dank van Wilp richting de Canadezen onder woorden: „Jullie kwamen destijds letterlijk over de brug. Jullie gaven ons onze vrijheid terug. Nu komen jullie voor de tweede keer over de brug, figuurlijk, met deze donatie.”

De predikant van gemeente, ds. K. G. W. Roffel, gebruikt een ander beeld. „Vroeger, vóór 1945, waren de ramen aan de oostzijde van deze kerk dicht; daar hing het oude Naberorgel voor. Jullie zorgden ervoor dat we bevrijd werden. Als gevolg daarvan kwam er aan de oostzijde glas in de ramen: licht. Nu wordt aan de westzijde van de kerk het nieuwe Naberorgel gerealiseerd. De muziek klinkt het licht tegemoet. Het licht van de vrijheid.”

Buiten, bij de gedenksteen voor Donald A. Mackenzie en de zijnen, spelen de cadetten van het 48th Regiment Highlanders op hun doedelzakken. De vier oude veteranen leggen nog één keer een krans. „Wij kunnen en mogen nooit vergeten welke hoge prijs onze vrijheid heeft gekost”, besluit burgemeester Penninx van Voorst.