Handelingen

Zwolle, Grote Markt 18 - Grote of Sint Michaëlskerk: verschil tussen versies

Uit Reliwiki

(kaart hersteld)
(aanv)
Regel 33: Regel 33:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 8011LV
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 8011LV
|-valign="top"
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Inventarisatienummer:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Sonneveld-index:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 10734
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 10734
|-valign="top"
|-valign="top"
Regel 69: Regel 69:
[[Afbeelding:05090122 Zwolle Sint Michaëlskerk plattegrond.jpg|thumb|Plattegrond]]
[[Afbeelding:05090122 Zwolle Sint Michaëlskerk plattegrond.jpg|thumb|Plattegrond]]
Op de plaats waar nu deze kerk staat heeft waarschijnlijk een klein houten christenkerkje gestaan, gebouwd rond het jaar 785. Vanaf de middeleeuwen is de kerk op deze plaats al gewijd aan de aartsengel Michaël. Uit een oorkonde uit 1040 blijkt dat de bisschop van Utrecht Bernulfus of Barnoldus (1027-1054) de Zwolse Sint-Michaëlskerk aan het kapittel van Deventer schonk.
Op de plaats waar nu deze kerk staat heeft waarschijnlijk een klein houten christenkerkje gestaan, gebouwd rond het jaar 785. Vanaf de middeleeuwen is de kerk op deze plaats al gewijd aan de aartsengel Michaël. Uit een oorkonde uit 1040 blijkt dat de bisschop van Utrecht Bernulfus of Barnoldus (1027-1054) de Zwolse Sint-Michaëlskerk aan het kapittel van Deventer schonk.
In 1324 werd de stad belegerd en in brand gestoken, waarbij ook het houten kerkje verloren ging. Het enige overblijfsel van de later gebouwde romaanse stenen kerk is een restant van een halfronde rode zandstenen deurtrommel. Dit restant is nu ingemetseld in een der koormuren van de huidige kerk. Het reliëf stelt Abraham voor met opgeheven handen en drie kleine figuren met elk een nimbus(stralenkrans), Rafaël, Michaël en Gabriël. Om het reliëf staat de spreuk: "Praemia fert vite locus ut domus, Venite" (Een plaats als dit Huis verschaft het loon des levens, komt!)
In 1324 werd de stad belegerd en in brand gestoken, waarbij ook het houten kerkje verloren ging. Het enige overblijfsel van de later gebouwde romaanse stenen kerk is een restant van een halfronde rode zandstenen deurtrommel. Dit restant is nu ingemetseld in een der koormuren van de huidige kerk. Het reliëf stelt Abraham voor met opgeheven handen en drie kleine figuren met elk een nimbus(stralenkrans), Rafaël, Michaël en Gabriël. Om het reliëf staat de spreuk: "Praemia fert vite locus ut domus, Venite" (Een plaats als dit Huis verschaft het loon des levens, komt!)
 
 
====Toren====
====Toren====
De bouw van de toren is begonnen in 1406. De toren werd tot driemaal toe door bliksem getroffen, de eerste keer in 1548, de laatste keer in 1669. Tijdens een zware storm stortte het restant van de toren in, de westelijke muur, een deel van het schip, en een deel van het orgel werden meegesleept. De kerk werd twee traveeën korter. Aan de rooilijn aan de kant van de Luttekestraat is dit nog duidelijk te zien, restanten van de fundamenten van de toren zijn bij graafwerkzaamheden gevonden.
De bouw van de toren is begonnen in 1406. De toren werd tot driemaal toe door bliksem getroffen, de eerste keer in 1548, de laatste keer in 1669. Tijdens een zware storm stortte het restant van de toren in, de westelijke muur, een deel van het schip, en een deel van het orgel werden meegesleept. De kerk werd twee traveeën korter. Aan de rooilijn aan de kant van de Luttekestraat is dit nog duidelijk te zien, restanten van de fundamenten van de toren zijn bij graafwerkzaamheden gevonden.
Regel 77: Regel 75:
[[Afbeelding:Zwolle michaelskerk37.jpg|thumb|Zuidgevel Consistorie. Foto: A. Roks 2009]]
[[Afbeelding:Zwolle michaelskerk37.jpg|thumb|Zuidgevel Consistorie. Foto: A. Roks 2009]]
De 110 meter hoge toren, bijna net zo hoog als de Dom van Utrecht, bevatte indertijd een carillon met 3 luidklokken, gegoten in 1494. De klokken hadden de namen: Martinus, Salvator en Michaël. Ook de tijdklok ging verloren.
De 110 meter hoge toren, bijna net zo hoog als de Dom van Utrecht, bevatte indertijd een carillon met 3 luidklokken, gegoten in 1494. De klokken hadden de namen: Martinus, Salvator en Michaël. Ook de tijdklok ging verloren.
====Gevelsteen oostzijde koor====
====Gevelsteen oostzijde koor====
In de buitenmuur van het koor van de Grote of Sint-Michaëlkerk langs de Korte Ademhalingssteeg is een opvallend reliëf van rode zandsteen ingemetseld. De voorstelling op de steen bestaat uit een man met een baard die zijn beide handen opgeheven houdt. Op de voorgrond staan drie kleinere figuren. Lange tijd werd geloofd dat de hoofdfiguur de bouwmeester van de kerk voorstelt, die wegens geldgebrek het werk op de aangegeven hoogte moest onderbreken. De kroost van de bouwmeester was afgebeeld omdat deze had verklaard dat als hij verder moest bouwen, zijn familie van honger om zou komen. Volgens een slecht leesbare inscriptie gaat het in werkelijkheid om een afbeelding van de aartsvader Abraham, die zijn armen zegenend uitgestrekt houdt. De drie figuren op de voorgrond, met ieder een aureool, stellen hoogstwaarschijnlijk heiligen voor. Langs de rand van de steen is een Latijnse tekst aangebracht die luidt: ‘prem(i) a f(e)rt vitae locus ut domus ista venite!’, wat zoveel betekent als ‘Een plaats gelijk dit huis schenkt het loon des levens, komt!’
In de buitenmuur van het koor van de Grote of Sint-Michaëlkerk langs de Korte Ademhalingssteeg is een opvallend reliëf van rode zandsteen ingemetseld. De voorstelling op de steen bestaat uit een man met een baard die zijn beide handen opgeheven houdt. Op de voorgrond staan drie kleinere figuren. Lange tijd werd geloofd dat de hoofdfiguur de bouwmeester van de kerk voorstelt, die wegens geldgebrek het werk op de aangegeven hoogte moest onderbreken. De kroost van de bouwmeester was afgebeeld omdat deze had verklaard dat als hij verder moest bouwen, zijn familie van honger om zou komen. Volgens een slecht leesbare inscriptie gaat het in werkelijkheid om een afbeelding van de aartsvader Abraham, die zijn armen zegenend uitgestrekt houdt. De drie figuren op de voorgrond, met ieder een aureool, stellen hoogstwaarschijnlijk heiligen voor. Langs de rand van de steen is een Latijnse tekst aangebracht die luidt: ‘prem(i) a f(e)rt vitae locus ut domus ista venite!’, wat zoveel betekent als ‘Een plaats gelijk dit huis schenkt het loon des levens, komt!’
Regel 83: Regel 80:
;
;
*(Bron: Folder Open Monumentendag Zwolle.)
*(Bron: Folder Open Monumentendag Zwolle.)
====Beeldenstorm====
====Beeldenstorm====
Tijdens de Beeldenstorm in 1580 werden verscheidene vernielingen aangericht en kwam de kerk in handen van de Protestanten. In het Rampjaar in 1672, toen Zwolle door de Franse, Munsterse en Keulse troepen bezet werd, kwam deze kerk weer in Rooms-katholieke handen. Door de goede zorgen van pastoor Arnold Waeijer bleef het eikenhouten koorhek met het prachtige snijwerk en de koperen stijlen gespaard. In 1674 kwam de kerk definitief in handen van de Hervormde Gemeente.
Tijdens de Beeldenstorm in 1580 werden verscheidene vernielingen aangericht en kwam de kerk in handen van de Protestanten. In het Rampjaar in 1672, toen Zwolle door de Franse, Munsterse en Keulse troepen bezet werd, kwam deze kerk weer in Rooms-katholieke handen. Door de goede zorgen van pastoor Arnold Waeijer bleef het eikenhouten koorhek met het prachtige snijwerk en de koperen stijlen gespaard. In 1674 kwam de kerk definitief in handen van de Hervormde Gemeente.
====Consistorie====
====Consistorie====
Aan de westzijde van de, door de torenval ingestorte kerk, werd in 1686-1688 de barokke achthoekige consistoriekamer aangebouwd. Kortgeleden is deze helemaal gerestaureerd en opnieuw geschilderd in de originele kleuren. Typerend voor de stijl uit die tijd is het plafond en de vergulde houten kroon. Het schilderij boven de schoorsteenmantel, gemaakt door Hendrik den Oever, stelt de vijf predikanten en de koster uit die tijd voor.
Aan de westzijde van de, door de torenval ingestorte kerk, werd in 1686-1688 de barokke achthoekige consistoriekamer aangebouwd. Kortgeleden is deze helemaal gerestaureerd en opnieuw geschilderd in de originele kleuren. Typerend voor de stijl uit die tijd is het plafond en de vergulde houten kroon. Het schilderij boven de schoorsteenmantel, gemaakt door Hendrik den Oever, stelt de vijf predikanten en de koster uit die tijd voor.
====Restauratie====
====Restauratie====
In de jaren 1882-1896 werd de hele kerk gerestaureerd door de Zwolse architect F.C. Koch onder supervisie van P.J.H. Cuypers en L.C. Hezenmans. Toen werden de gietijzeren vensters vervangen door glas-in-lood-ramen. De gewelven en het interieur werden beschilderd.
In de jaren 1882-1896 werd de hele kerk gerestaureerd door de Zwolse architect F.C. Koch onder supervisie van P.J.H. Cuypers en L.C. Hezenmans. Toen werden de gietijzeren vensters vervangen door glas-in-lood-ramen. De gewelven en het interieur werden beschilderd.
Regel 178: Regel 172:
Momenteel (wanneer?) wordt de Hoofdwacht te Zwolle verbouwd voor de VVV. Tijdens deze werkzaamheden zijn bijzondere fundamenten aangetroffen. Deze vondst is belangrijk voor de geschiedschrijving van de stad en met name voor de kennis over de Sint Michaëlskerk. Het team Monumentenzorg en Archeologie is, op basis van tot nu toe bekende historische gegevens, van mening dat de fundamenten onderdeel zijn geweest van een in 1614 gesloopte sacristie. Deze kan overwelfd zijn geweest en bestaan hebben uit meerdere verdiepingen.
Momenteel (wanneer?) wordt de Hoofdwacht te Zwolle verbouwd voor de VVV. Tijdens deze werkzaamheden zijn bijzondere fundamenten aangetroffen. Deze vondst is belangrijk voor de geschiedschrijving van de stad en met name voor de kennis over de Sint Michaëlskerk. Het team Monumentenzorg en Archeologie is, op basis van tot nu toe bekende historische gegevens, van mening dat de fundamenten onderdeel zijn geweest van een in 1614 gesloopte sacristie. Deze kan overwelfd zijn geweest en bestaan hebben uit meerdere verdiepingen.
==Orgel==
==Orgel==
Het beroemde Schnitger-orgel, ontworpen en gebouwd door Arp Schnitger uit Hamburg, voltooid in 1721 door zijn zoons Frans Casper en Johan Georg, bevat ruim 4000 orgelpijpen, vier manualen, een vrij pedaal en 80 registers met 64 sprekende stemmen. Regelmatig worden hier concerten gegeven door nationaal en internationaal bekende organisten.
In 1686 stortte de toren van de Grote Kerk in en vernietigde het orgel uit 1505/1641. Dit was in 1505 gebouwd door Jan van Covelen. Na de restauratie van de kerk, waarbij geen nieuwe toren meer werd gebouwd, werd in 1710 besloten een nieuw orgel te laten maken. In 1718 gaven ze de opdracht aan Arp Schnitger, die zijn orgelmakerij naar Zwolle verplaatste. Hij begon aan het werk, samen met zijn zoons Franz Casper en Johan Georg. Het moest een drieklaviers orgel worden met vrij pedaal en 46 stemmen. In 1719 overleed Schnitger, en zijn zoon Franz nam de leiding in het bedrijf over. Hij stelde voor om het orgel uit te voeren met een vierde manuaal in de vorm van een borstwerk. De overheid ging akkoord, en zo werd in 1721 een orgel opgeleverd met 63 stemmen, verdeeld over vier klavieren en pedaal. De kas is een ontwerp van Jurriaan Westerman. Het instrument werd op 30 september 1721 overgedragen
Op 14 februari 2009 is een kistorgel in gebruik genomen, gebouwd door de firma Henk Klop uit Garderen. Het grote Schnitger-orgel blijft in gebruik. Het kistorgel is zelfs zo gemaakt dat het met het grote orgel mee kan spelen. (62-09)
Het onderhoud van het orgel was in handen van F.C. Schnitger, daarna van Hinsz, en daarna weer van F.C. Schnitger jr. Na de dood van deze laatste raakte het orgel 'uit de familie' (1799). A. van Gruizen voerde enkele kleine veranderingen door in 1790 en 1816. Maar de eerste grote verbouwing vond plaats in 1837. Petrus van Oeckelen vernieuwde toen de blaasinrichting, maar verving ook twaalf registers door andere. J.C. Scheuer verving de Vox Humana 8' in 1853. Zijn opvolger J. van Loo wijzigde weer enkele stemmen in 1867. Hij intoneerde het orgel ook opnieuw. Van Oeckelen werkte weer aan het instrument in 1883, en verving een tiental stemmen, waaronder de meeste tiongwerken. Hij schoof alle labialen een halve toon op, en maakte nieuwe pijpen voor de C. Een laatste ingreep werd gedaan door P. van Dam in 1925. Het rugwerk werd in een zwelkast geplaatst, en er werden twee romantische stemmen bijgeplaatst. Het had niet veel gescheeld of er was een electrische speeltafel geplaatst in de jaren dertig.
In 1950 werd besloten om het orgel zeer grondig te restaureren, en de dispositie van Schnitger zoveel mogelijk te herstellen. De opdracht werd gegeven aan D.A. Flentrop. Deze gebruikte al het Schnitger-pijpwerk. Alleen de Viola 8' bleef over van het latere werk (1837, Van Oeckelen). De ontbrekende registers werden nieuw gemaakt aan de hand van mensuurtabellen en vergelijkingen met andere Schnitger-orgels. In 1956 was de restauratie gereed, die vier jaar had geduurd. In 1988 is het orgel grondig schoongemaakt, en zijn alle tongwerken herzien en opnieuw geïntoneerd.
In 2013 zijn de balgen gerestaureerd door de firma Flentrop. Deze werkzaamheden waren in september 2013 afgerond. De originele trapinstallatie is ook in functie hersteld. Op 8 september 2018 is het startsein gegeven voor een grote restauratie van het orgel door de firma Flentrop. Doelstelling is het orgel zowel in- als uitwending terug te brengen naar de oorspronkelijke staat. Men hoopt de werkzaamheden in 2021 te hebben afgerond.
* (Bron:[http://www.orgbase.nl/scripts/ogb.exe?database=ob2&%250=1001366&LGE=NL&LIJST=lang  Orgeldatabase])
== Externe links ==
== Externe links ==
*[http://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_of_Sint-Micha%C3%ABlskerk De kerk op Wikipedia]
*[http://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_of_Sint-Micha%C3%ABlskerk De kerk op Wikipedia]
*[http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Grote_of_Sint-Micha%C3%ABlskerk Meer afbeeldingen op Wikimedia]
*[http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Grote_of_Sint-Micha%C3%ABlskerk Meer afbeeldingen op Wikimedia]
* {{Wikidata|Q1922969}}


== Afbeeldingen ==
== Afbeeldingen ==

Versie van 24 sep 2021 09:28


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: Grote- of Michaëlskerk
Genootschap: geen; voorheen PKN Ned. Hervormd
Provincie: Overijssel
Gemeente: Zwolle
Plaats: Zwolle
Adres: Grote Markt 18
Postcode: 8011LV
Sonneveld-index: 10734
Jaar ingebruikname: 14e eeuw
Architect:
Huidige bestemming: Pioniersplek Het Plein Academiehuis
Monument status: Rijksmonument 41666
Noordzijde. Foto: A. Roks 2005
Noorder portaal. Foto: A, Roks 2005

Geschiedenis

Monumentale historische stadskerk zonder (echte) toren. In 1998 Nederlands Hervormde Kerk met Gereformeerde Bond signatuur. Sinds (ongeveer, nog na te gaan) halverwege jaren 2010 is de Grote Kerk niet meer in gebruik door een reguliere kerkelijke gemeente. De Hervormde Gemeente met Gereformeerde Bond signatuur houdt sindsdien haar ochtend- en avondvieringen in de Jeruzalemkerk. De Grote Kerk is nu in gebruik als "stadskerk" met de merkwaardige naam "Academiehuis Grote Kerk". Meer informatie is te vinden op de website www.academiehuis.nl. Er is een "pastor" in dienst. Zondagmiddag vinden er "Michaëlvieringen" plaats. Er zijn af en toe klassieke concerten en orgelconcerten. In het koor worden wisselende tentoonstellingen gehouden. De Grote Kerk is vrijwel dagelijks op gezette tijden geopend en gratis toegankelijk.

  • 2019 - In mei 2019 is het portaal aan de zuidkant van de Sint Michaelskerk in Zwolle doorgebroken en de kerk ondergaat nu een verbouwing. Eén van de veranderingen is de vervanging van beide portalen door glaswerk met glazen schuifdeuren. Dit nodigt uit en geeft mogelijkheden om evenementen via de kerk te laten doorlopen, en ook de verlichting blijft ’s nachts branden. De heropening was op 13 en 14 juni 2019. De kerk is gebouwd rond 1400 en heeft 60 jaar geduurd. Grote bekendheid geniet de kerk door het monumentale Schnitgerorgel uit 1721 met 4 klavieren, 4000 pijpen en 64 sprekende stemmen. Dit orgel was aan een opknapbeurt toe en daarom ook grotendeels uit de kerk gehaald. Omdat de restauratie een aantal jaren zal duren krijgt de kerk een tijdelijk orgel (maximaal voor 5 jaar) en wel het orgel dat Flentrop in 1954 voor de Leeuwenberghkerk in Utrecht bouwde. In 2021 bestaat het Schnitgerorgel 300 jaar en dan moeten de eerste resultaten van de restauratie te horen zijn.
  • (Bron:Contactbrief)
  • 2020 - De grafkelder die in februari in het middenschip van de Grote of Sint-Michaëlskerk in Zwolle is ontdekt, dateert volgens stadsarcheoloog Michael Klomp uit het begin van de achttiende eeuw. Er zijn acht personen uit de lokale adel in bijgezet. De kelder, die was bedekt met twee zerken met uitgesleten wapens, werd aangetroffen bij de aanleg van een nieuwe vloer. „Uit de archieven wisten we al wel van het bestaan ervan. Onbekend was echter de plek in de kerk. In dat opzicht was de vondst toch een verrassing”, aldus Klomp. Volgens archiefstukken was de grafkelder in 1722 eigendom van de familie Schaap tot Windesheim. De kelder bestond toen al. In 1786 werd deze gekocht door douairière Sloet, geboren Van Heeckeren. De grafkelder is onder meer de laatste rustplaats van het echtpaar Reinier Schaap en Adriana van Renesse, bewoners van landgoed Windesheim bij Zwolle. Reinier was dijkgraaf van Salland, Adriana erfgenaam van landgoed Eerde in Ommen. Ook een zoon en een dochter liggen er begraven, evenals Reiniers moeder, Anna Geertruid van Heeckeren, twee zussen van hem en een dame uit de adellijke familie Bentinck tot Schoonheeten en Diepenheim die kanunnikes was van het Zwartewaterklooster, dat tussen Hasselt en Zwartsluis stond.
  • (Bron:Contactbrief)

De zgn. O.L. Vrouwekapel uit 1584

Voor de reformatie (1580) was de voormalige H. Grafkapel in de Grote- of Michaëlskerk de plaats waar een overledene werd opgebaard. Deze ruimte achter in het Sint Pieterskoor wordt momenteel abusievelijk de Onze Lieve Vrouwekapel genoemd. In deze H. Grafkapel was door de beroemde beeldhouwer meester Arend (Arnt) van Calkar een gebeeldhouwd Heilig Graf gebouwd, zoals ook in Kalkar (D.).

Grote Kerk of Sint-Michaëlskerk

Bouw

De huidige Grote Kerk ofwel St. Michaëlskerk is in de eerste helft van de vijftiende eeuw gebouwd. Deze gotische driebeukige stenen hallenkerk, is een van de weinige overgebleven hallenkerken in Nederland. Kenmerk van een hallenkerk is dat de zijbeuken dezelfde hoogte en afmetingen hebben als het middenschip.

Plattegrond

Op de plaats waar nu deze kerk staat heeft waarschijnlijk een klein houten christenkerkje gestaan, gebouwd rond het jaar 785. Vanaf de middeleeuwen is de kerk op deze plaats al gewijd aan de aartsengel Michaël. Uit een oorkonde uit 1040 blijkt dat de bisschop van Utrecht Bernulfus of Barnoldus (1027-1054) de Zwolse Sint-Michaëlskerk aan het kapittel van Deventer schonk. In 1324 werd de stad belegerd en in brand gestoken, waarbij ook het houten kerkje verloren ging. Het enige overblijfsel van de later gebouwde romaanse stenen kerk is een restant van een halfronde rode zandstenen deurtrommel. Dit restant is nu ingemetseld in een der koormuren van de huidige kerk. Het reliëf stelt Abraham voor met opgeheven handen en drie kleine figuren met elk een nimbus(stralenkrans), Rafaël, Michaël en Gabriël. Om het reliëf staat de spreuk: "Praemia fert vite locus ut domus, Venite" (Een plaats als dit Huis verschaft het loon des levens, komt!)

Toren

De bouw van de toren is begonnen in 1406. De toren werd tot driemaal toe door bliksem getroffen, de eerste keer in 1548, de laatste keer in 1669. Tijdens een zware storm stortte het restant van de toren in, de westelijke muur, een deel van het schip, en een deel van het orgel werden meegesleept. De kerk werd twee traveeën korter. Aan de rooilijn aan de kant van de Luttekestraat is dit nog duidelijk te zien, restanten van de fundamenten van de toren zijn bij graafwerkzaamheden gevonden.

Romaanse gevelsteen. Foto: A. Roks 2009
Zuidgevel Consistorie. Foto: A. Roks 2009

De 110 meter hoge toren, bijna net zo hoog als de Dom van Utrecht, bevatte indertijd een carillon met 3 luidklokken, gegoten in 1494. De klokken hadden de namen: Martinus, Salvator en Michaël. Ook de tijdklok ging verloren.

Gevelsteen oostzijde koor

In de buitenmuur van het koor van de Grote of Sint-Michaëlkerk langs de Korte Ademhalingssteeg is een opvallend reliëf van rode zandsteen ingemetseld. De voorstelling op de steen bestaat uit een man met een baard die zijn beide handen opgeheven houdt. Op de voorgrond staan drie kleinere figuren. Lange tijd werd geloofd dat de hoofdfiguur de bouwmeester van de kerk voorstelt, die wegens geldgebrek het werk op de aangegeven hoogte moest onderbreken. De kroost van de bouwmeester was afgebeeld omdat deze had verklaard dat als hij verder moest bouwen, zijn familie van honger om zou komen. Volgens een slecht leesbare inscriptie gaat het in werkelijkheid om een afbeelding van de aartsvader Abraham, die zijn armen zegenend uitgestrekt houdt. De drie figuren op de voorgrond, met ieder een aureool, stellen hoogstwaarschijnlijk heiligen voor. Langs de rand van de steen is een Latijnse tekst aangebracht die luidt: ‘prem(i) a f(e)rt vitae locus ut domus ista venite!’, wat zoveel betekent als ‘Een plaats gelijk dit huis schenkt het loon des levens, komt!’ Het zegenende gebaar van de hoofdfiguur is eigenlijk alleen gebruikelijk bij afbeeldingen van God de Vader. De maker heeft mogelijk de beide figuren verwisseld. De voorstelling van de schoot van Abraham met daarin de zielen van drie gestorvenen gaat terug op de parabel van Jezus over de bedelaar Lazarus. Het symboliseert het paradijs, met een verwijzing naar het kerkgebouw als voorportaal voor de naar verlossing zoekende mens. Dit was in de 13e eeuw een populair thema. De vorm en de tekst op de steen duiden op de plaatsing van de steen in een boogveld boven de ingang van de kerk. Het gaat dan om de in Romaanse stijl opgetrokken voorganger van de huidige driebeukige hallenkerk die in omvang een stuk kleiner geweest moet zijn. Bij de bouw van de huidige kerk in de periode 1370-1452 was het oude reliëf nog dusdanig betekenisvol voor de Zwolse gelovigen, dat het een prominente plaats in de buitenmuur van de nieuwe kerk kreeg.

  • (Bron: Folder Open Monumentendag Zwolle.)

Beeldenstorm

Tijdens de Beeldenstorm in 1580 werden verscheidene vernielingen aangericht en kwam de kerk in handen van de Protestanten. In het Rampjaar in 1672, toen Zwolle door de Franse, Munsterse en Keulse troepen bezet werd, kwam deze kerk weer in Rooms-katholieke handen. Door de goede zorgen van pastoor Arnold Waeijer bleef het eikenhouten koorhek met het prachtige snijwerk en de koperen stijlen gespaard. In 1674 kwam de kerk definitief in handen van de Hervormde Gemeente.

Consistorie

Aan de westzijde van de, door de torenval ingestorte kerk, werd in 1686-1688 de barokke achthoekige consistoriekamer aangebouwd. Kortgeleden is deze helemaal gerestaureerd en opnieuw geschilderd in de originele kleuren. Typerend voor de stijl uit die tijd is het plafond en de vergulde houten kroon. Het schilderij boven de schoorsteenmantel, gemaakt door Hendrik den Oever, stelt de vijf predikanten en de koster uit die tijd voor.

Restauratie

In de jaren 1882-1896 werd de hele kerk gerestaureerd door de Zwolse architect F.C. Koch onder supervisie van P.J.H. Cuypers en L.C. Hezenmans. Toen werden de gietijzeren vensters vervangen door glas-in-lood-ramen. De gewelven en het interieur werden beschilderd.

Interieur

Preekstoel. Foto: A. Roks 2005
Schnitger orgel.
De Hoofdwacht. Foto: A. Roks 2005
Catechisatielokaal. Foto: A. Roks 2005
Opening met traliewerk van de Leprozenkapel, gezien vanuit het koor. Foto: A. Roks

Het middenkoor is gewijd aan St. Michaël de stadspatroon, het noorder- en het zuiderkoor aan Onze Lieve Vrouwe en St. Pieter. De preekstoel, het koorhek en het orgel zijn de fraaiste monumenten van deze kerk.

Preekstoel

De preekstoel is gebouwd van 1617 tot 1622 door Adam Straes van Weilburg. Hij werkte er vijf jaar aan, zoals te zien is aan de jaartallen op de traptreden. Op de bovenste schreef hij: "so la ich ha gew."(zolang heb ik gewerkt). De kansel is met rijk houtsnijwerk versierd. Het motief van de versiering is ontleend aan Johannes 15: "Ik ben de ware Wijnstok".

Uurwerk

In 1683 kreeg uurwerkmaker Willem Bramer D'Oude opdracht een horloge te maken. Dit klokje werd op het koorhek geplaatst om zo de tijdsduur van de preek te limiteren. Voor overschrijding van de tijdsduur van een preek was namelijk een boete ingesteld van 1 ducaton(zilvermunt). In 1806 verviel deze boetebepaling. Op de klok staat een beeldje dat St. Michaël die de draak bestrijdt voorstelt. In zijn rechterhand draagt St. Michael een zwaard en zijn wapenschild, azuur met een zilveren kruis. Door het opheffen van de rechterarm en met het gevest van zijn zwaard tegen de bel te slaan geeft hij het hele uur aan. Deze bel is 1 van de oudste monumenten van de kerk en dateert uit 1485. Het verhaal gaat dat om de boete te ontlopen, het slagwerk van het klokje tijdens de dienst expres stilgezet werd. Omstreeks 1880 verdween het klokje helemaal, het bleek niet meer te repareren. Pas in 1900 kreeg het klokje een nieuwe plaats en werd er door de firma Smid te Zwolle een nieuw uurwerk met een Grahamgang geleverd. Dit uurwerk is nog te vinden in een nis in de muur, naast het koorhek. Onder het klokje bevindt zich een mooi eikenhouten gebeeldhouwd deurtje dat toegang geeft tot het uurwerk. Gewoonlijk wordt tijdens de kerkdienst het slagwerk geblokkeerd om de preek en de liturgie niet te storen.

Graven

Aanvankelijk werd het gewone volk binnen de kerk begraven, later buiten. De gegoede burgerij behield het recht in de kerk begraven te worden. Veel bekende namen kan men op de grafzerken vinden. De oudste graven zijn uit 1425 en 1584. De steen met de naam van de beroemde schilder Gerard Ter Borch kunt u tegen de muur van het koor vinden. Tot 1827 zijn kerk en Grote Kerkplein als begraafplaats blijven dienen. De Mariakapel heeft een soort lantaarn, die in de middeleeuwen ontstoken werd als wake op de avond voor de begrafenis bij het stoffelijk overschot, dat in de kapel opgebaard stond.

Koorhek

Het koorhek dateert uit 1597 en werd gemaakt door Sweer Kistemaker. Het hek is verdeeld in zeven gelijke vlakken, waarvan drie dichte, geloogde houten vlakken en vier open waarin koperen zuiltjes geplaatst zijn. Op het middelste houten vlak staat het Onze Vader, op de anderen, aan weerskanten, de tien geboden.

Banken

De kerkgangers zaten niet op stoelen tijdens de dienst, maar stonden, namen zelf bankjes mee of zaten op de grond. Rechts van het orgel, langs de muur, vindt u de Latijnse bank, uit de 17e eeuw, speciaal bestemd voor leerlingen van de Latijnse school. Vroeger stond deze bank in het koor, daar waar de leerlingen moesten zingen. De Latijnse School had in de tijd van Joan Cele zo'n achthonderd tot duizend leerlingen. De enige Nederlandse paus, Paus Adrianus VI, gewijd in 1522, was leerling van deze Latijnse School. Ook vroeger, vooral in de 19e en 20e eeuw, werd er in de banken gekrast.

Overig

Een van de kroonluchters is nog uit 1635.

Voorts is er, aan de zijde van het Grote Kerkplein, een leprozenkapel vanwaar de melaatsen achter een tralieraam toch de mis konden volgen. Aan de zijde van de Grote Markt is een groot ingangsportaal uit het begin van de 16e eeuw. Op dit noord-portaal is in 1890 een groot houten beeld met loden kern, van de aartsengel Michael, de beschermengel van Zwolle, geplaatst. In 1931 is het houten beeld vervangen door een beeld van gedreven koper.

Aan de linkerkant is achter metselwerk een oud versleten deurtje uit de vijftiende eeuw gevonden. Dit deurtje heeft gediend als voorbeeld voor de deuren van de hoofdingang en geeft nu toegang tot het traptorentje. In de hoek van het portaal vindt men dit grappige torentje, met speklagen tussen het metselwerk. De stenen trap voert via een deur naar de gewelven van de kerk.

Buiten, tegen de koorzijde van de kerk, in de Korte Ademhalingssteeg, vinden we een relief van rode zandsteen, met als voorstelling: "In Abrahams schoot". Dit is het enige overblijfsel van de vroegere Romaanse kerk. Verder is daar nog de oudste straatverlichting van Zwolle te vinden. Deze verlichting bestaat uit een uitstekend glas-in-loodraam, waarachter men een "luchte" kon zetten.

Tegen de hoofdingang van de Grote Kerk is de hoofdwacht aangebouwd. Vroeger was dit de zetel van de schout en zijn rakkers (politie), thans is het nog steeds een politiepost. Dit gebouw is in 1614 door de Kamper bouwmeester Thomas Barends gebouwd, in Hollandse Renaissance-stijl, voorzien van natuurstenen banden tussen het schoon metselwerk, de zgn. speklagen. Verder zijn er natuurstenen opstanden, een fraaie middenpartij en een balustrade, waaronder een aantal mannenkoppen te vinden zijn. Op een drietal blauwe velden staat in gouden letters en cijfers: -- ANNO - VILIGATE ET ORATE - 1614 -- hetgeen betekent: Wees waakzaam en bidt. Toen in 1967 de Hoofdwacht werd gerestaureerd, werden de letters en cijfers, die in de loop der eeuwen gemoderniseerd waren, op aanwijzing van Han Prins weer teruggebracht in de uit 1614 daterende vorm.

Naast de Hoofdwacht kunt u nog een hardstenen stadspomp uit het midden van de 18e eeuw vinden. De bronzen uitlaten hebben de vorm van dolfijnenkoppen.

Rechts van de Hoofdwacht verrees in 1889, onder leiding van P.J.H. Cuypers en F.C. Koch, het huidige neogotische catechisatiegebouw. Op deze plaats stond vroeger Het Vleeshuis. In 1393 was het vleeshuis in de Hanzestad Zwolle een knooppunt in de internationale vleeshandel. Via de ossenroute werden de slachtdieren vanuit Denemarken en Sleeswijk-Holstein naar Zwolle vervoerd. De beesten werden geweid in Mastenbroek en daarna, via Den Bosch, overgebracht naar Brabant en Vlaanderen.

Chatechisatielokaal

Neogotisch Catechisatielokaal uit 1889 met enkele elementen in de Neo-Hollandse Renaissance, ontworpen door de architect F.C. Koch. Koch werd daarbij beïnvloed door P.J.H. Cuypers die tegelijkertijd de Grote Kerk (mon.nr. 41666) restaureerde.

Het pand is aan drie zijden ingesloten door de Grote Kerk en aanbouwen daarvan; alleen de voorgevel staat vrij. Het gebouw staat in het beschermd stadsgezicht van Zwolle binnen de stadsgracht.

Omschrijving

Het pand is opgetrokken op een rechthoekige plattegrond in rode baksteen over een souterrain en één bouwlaag, onder een schilddak met leien in Rijndekking. De gevel is opgemetseld boven een zandstenen plint en verlevendigd door zandstenen sierbanden, aanzet- en sluitstenen en sierankers.

De gevel telt vijf vensterassen. Boven de tweede en vierde vensteras een trapgeveltje. De rechtgesloten vensters met zandstenen kruiskozijnen en een fijne roedenverdeling zijn geplaatst onder rondbogen. In de boogtrommels gotische traceringen in zandsteen. De onderste helft van de vensters is behangen met opgeklampte luiken. In de middelste vensteras wordt het onderste deel van het venster door de toegang in beslag genomen. Deze bestaat uit een trap van twee treden, een opgeklampte deur in een zandstenen lijst onder een waterdorpel van zandsteen. Eenzelfde waterdorpel loopt over de gehele breedte onder de vensters door. Onder de vensters telkens twee kleine souterrainvensters met ijzeren roosters onder segmentbogen in de plint.

De gevel wordt afgesloten door een zandstenen balustrade met gotische tracering op een waterlijst. In de twee trapgevels, die deze balustrade onderbreken, bevinden zich kleine kruisvensters identiek aan de grote. Erboven zijn segmentbogen in het metselwerk aangegeven. De trapgevels zijn voorzien van zandstenen dekstenen. Midden in het dakvlak aan de voorzijde is een dakkapel met luik onder een koperen schilddakje geplaatst.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Driebeukige hallenkerk met stenen over- welving, ter plaatse van een oudere kerk, begonnen 2e helft 14e eeuw en eerst na het midden van de 15e eeuw voltooid. Ter plaatse thans verhoogde achtzijdige consistoriekamer. 1882-1896 grote restauratie. Aan de noordzijde portaal uit begin 16e eeuw van baksteen en Bentheimersteen. Inwendig: Koorhek, 1597, in Vredeman de Vries-trant, door Sweer Kistemaker; preekstoel, 1617-'22 Adam Straes uit Weilburg; orgel 1719-'21 door J.C. en F.C. Schnitger kas van Jurriaan Westerman; consistoriekamer met interieur van 1688 en schilderij van de Zwolse predikanten 1691 door Hendrik ten Oever; verguld houten kaarsenkroon XVIId.

Fragmenten van muurschilderingen en gewelfschilderingen uit de 15e eeuw. Orgel met Hoofdwerk, Bovenwerk, Borstwerk, Rugwerk en Pedaal, 1721 gemaakt door J.C. en F.C. Schnitger. De orgelkas is van Jurriaan Westerman.

Waardering

Het catechisatiegebouw is van algemeen cultuur-, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig belang vanwege:

  • de functionele relatie met de Grote Kerk
  • de neogotische bouwstijl met elementen uit de neohollandse Renaissance
  • de plaats die het gebouw inneemt in het complexe geheel van de Grote Kerk
  • de beeldbepalende ligging aan de markt in het beschermd stadsgezicht van Zwolle

In de media

Uit Reformatorisch Dagblad, 26 juni 2007.

De Xestobium rufovillosum, ofwel de bonte knaagkever, knaagt aan de preekstoel van de Grote Kerk aan de Grote Markt in Zwolle. Om de kever uit het hout van de preekstoel te krijgen, heeft de protestantse gemeente te Zwolle het Gemertse bedrijf Protekta in de arm genomen. Dit bedrijf verwijderde enkele jaren geleden ook reeds de kever uit het dak van de Grote Kerk.

Om de kever te verdelgen, wordt het hout van de eeuwenoude preekstoel gedurende een langere periode verwarmd tot 55 graden. De totale verwijderingsoperatie duurt enkele dagen. Het hout van de preekstoel kan namelijk niet te snel worden opgewarmd en afgekoeld, zo vertelt de directeur van Protekta.

Aangetroffen funderingsresten.

Fundamenten uit de 15de eeuw aangetroffen onder Hoofdwacht te Zwolle

Momenteel (wanneer?) wordt de Hoofdwacht te Zwolle verbouwd voor de VVV. Tijdens deze werkzaamheden zijn bijzondere fundamenten aangetroffen. Deze vondst is belangrijk voor de geschiedschrijving van de stad en met name voor de kennis over de Sint Michaëlskerk. Het team Monumentenzorg en Archeologie is, op basis van tot nu toe bekende historische gegevens, van mening dat de fundamenten onderdeel zijn geweest van een in 1614 gesloopte sacristie. Deze kan overwelfd zijn geweest en bestaan hebben uit meerdere verdiepingen.

Orgel

In 1686 stortte de toren van de Grote Kerk in en vernietigde het orgel uit 1505/1641. Dit was in 1505 gebouwd door Jan van Covelen. Na de restauratie van de kerk, waarbij geen nieuwe toren meer werd gebouwd, werd in 1710 besloten een nieuw orgel te laten maken. In 1718 gaven ze de opdracht aan Arp Schnitger, die zijn orgelmakerij naar Zwolle verplaatste. Hij begon aan het werk, samen met zijn zoons Franz Casper en Johan Georg. Het moest een drieklaviers orgel worden met vrij pedaal en 46 stemmen. In 1719 overleed Schnitger, en zijn zoon Franz nam de leiding in het bedrijf over. Hij stelde voor om het orgel uit te voeren met een vierde manuaal in de vorm van een borstwerk. De overheid ging akkoord, en zo werd in 1721 een orgel opgeleverd met 63 stemmen, verdeeld over vier klavieren en pedaal. De kas is een ontwerp van Jurriaan Westerman. Het instrument werd op 30 september 1721 overgedragen Het onderhoud van het orgel was in handen van F.C. Schnitger, daarna van Hinsz, en daarna weer van F.C. Schnitger jr. Na de dood van deze laatste raakte het orgel 'uit de familie' (1799). A. van Gruizen voerde enkele kleine veranderingen door in 1790 en 1816. Maar de eerste grote verbouwing vond plaats in 1837. Petrus van Oeckelen vernieuwde toen de blaasinrichting, maar verving ook twaalf registers door andere. J.C. Scheuer verving de Vox Humana 8' in 1853. Zijn opvolger J. van Loo wijzigde weer enkele stemmen in 1867. Hij intoneerde het orgel ook opnieuw. Van Oeckelen werkte weer aan het instrument in 1883, en verving een tiental stemmen, waaronder de meeste tiongwerken. Hij schoof alle labialen een halve toon op, en maakte nieuwe pijpen voor de C. Een laatste ingreep werd gedaan door P. van Dam in 1925. Het rugwerk werd in een zwelkast geplaatst, en er werden twee romantische stemmen bijgeplaatst. Het had niet veel gescheeld of er was een electrische speeltafel geplaatst in de jaren dertig. In 1950 werd besloten om het orgel zeer grondig te restaureren, en de dispositie van Schnitger zoveel mogelijk te herstellen. De opdracht werd gegeven aan D.A. Flentrop. Deze gebruikte al het Schnitger-pijpwerk. Alleen de Viola 8' bleef over van het latere werk (1837, Van Oeckelen). De ontbrekende registers werden nieuw gemaakt aan de hand van mensuurtabellen en vergelijkingen met andere Schnitger-orgels. In 1956 was de restauratie gereed, die vier jaar had geduurd. In 1988 is het orgel grondig schoongemaakt, en zijn alle tongwerken herzien en opnieuw geïntoneerd. In 2013 zijn de balgen gerestaureerd door de firma Flentrop. Deze werkzaamheden waren in september 2013 afgerond. De originele trapinstallatie is ook in functie hersteld. Op 8 september 2018 is het startsein gegeven voor een grote restauratie van het orgel door de firma Flentrop. Doelstelling is het orgel zowel in- als uitwending terug te brengen naar de oorspronkelijke staat. Men hoopt de werkzaamheden in 2021 te hebben afgerond.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur

Bronnen

Bron: Tijdschrift Monumenten nr.5-2009

Uit Reformatorisch Dagblad, 9 juli 2013

De firma Flentrop uit Zaandam gaat acht van de twaalf blaasbalgen van het beroemde Schnitgerorgel in de Michaëlskerk in Zwolle restaureren. (Volledig bericht: [1])

Uit Reformatorisch Dagblad 6 oktober 2014

Het Schnitgerorgel in de Grote Kerk van Zwolle is klaar voor restauratie. Donderdag 2 oktober 2014 heeft adviseur Cees van der Poel de resultaten van zijn onderzoek naar de staat van het instrument aan de gemeente Zwolle overhandigd.