Helvoirt, Van Grevenbroeckstraat 2 - Protestantse Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam object:	Oude Nicolaaskerk
Genootschap:	PKN - Protestantse gemeente Helvoirt-Haaren
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Vught
Plaats:	Helvoirt
Adres:	Van Grevenbroeckstraat 2
Postcode:
Sonneveld-index:	07672
Jaar ingebruikname:	15e eeuw
Architect:
Huidige bestemming:	protestantse kerk
Monument status:	rijksmonument (kerk)21463 (toren)21464

Geschiedenis

Helvoirt, gemeente Haaren - Oude Kerk (Sint Nikolaas); jk 29-08-2012

Historische kerk met toren.

Beschrijving 1

Vanaf de 12e eeuw is er in Helvoirt al een geloofsgemeenschap van Christenen die samenkomen in een kapel (v.a. 1192), afhankelijk van de kerk van Oisterwijk. Deze kapel wordt meermalen verbouwd. Rond 1300 wordt de kerk verheven tot parochiekerk en gewijd aan Sint Nikolaas. Na verbouwingen ontstaat er rond 1375 een Romaans kerkje. Rond 1510 krijgt deze kerk na ingrijpende verbouwingen haar gotische vorm. In 1617 wordt de kerk opnieuw ingewijd, maar, nadat Staats-Brabant weer bij de Republiek der Verenigde Nederlanden was gekomen door de heroveringen (1635) op de Spanjaarden van Prins Frederik Hendrik, komt de kerk in handen van de nederduits gereformeerden. Tussen 1710 en 1792 wordt de toren gebruikt als gemeentehuis en wordt er schepenrecht gehouden. In de Napoleontische tijd (in 1809) wordt het kerkgebouw toegewezen aan de rooms-katholieken, maar blijft uiteindelijk in het bezit van de protestanten. In de jaren 1967-1969 worden de toren en de kerk gerestaureerd onder leiding van het architectenbureau J. de Wilde uit Breda. De uitvoering ervan werd verricht door het aannemingsbedrijf Nico de Bont en Zonen uit Nieuwkuijk. Op 19 oktober 1969 wordt de kerk met een oecumenische eredienst weer officieel in gebruik genomen.

Beschrijving 2

Al in de dertiende eeuw heeft er in Helvoirt al een basiliek gestaan.In de 15e eeuw is het halfrond gesloten koor vervangen door het huidige veelhoekige gotische koor met een fraai beschilderd houten gewelf. Na het koor kwam de toren aan de beurt, waarvoor dezelfde bouwtekening werd gebruikt als die voor de toren in Haaren. Hij werd op enige afstand ten westen van het schip gebouwd; kennelijk was het de bedoeling later het schip in westelijke richting uit te breiden. Toch bouwde men eerst het noorder- en zuiderdwarspand, daarna werd het schip verlengd in in pseudo-basilicale vorm gewijzigd. De zuidmuur kreeg grotere ramen, daartoe werd de dakconstructie gewijzigd.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Ned.Herv.Kerk. Gotische kruiskerk met driebeukig schip onder een dak. 15e eeuws koor tot kosterswoning verbouwd, met drie traveeën en driezijdige sluiting. Iets jonger uitspringend dwarspand. Schip van twee traveeën met zijbeuken; de vensters van de zuidbeuk in het begin van de 16e eeuw naar boven toe verhoogd en van topgevels voorzien. Inwendig achtkante pijlers met spitse scheibogen; spitsbogige houten tongewelven met schinkels, steunend op met gesneden koppen versierde kraagstukken en met dergelijk snijwerk in de knopen der gordingen; in de zuidbeuk steekkappen naar de hoge vensters. 15e eeuwse bakstenen toren met overhoekse steunberen en versiering van spaarvelden. 17e eeuwse preekstoel met koperen lezenaar uit 1743, doopbekkenhouder uit dezelfde tijd; vroeg 19e eeuws orgel in Lodewijk XVI stijl. Grafzerken: voor Jhr Cornelis van Gravenbroeck en zijn vrouw en kinderen (1669 en 1682) priesterzerk uit 1563, zerk uit 1616, zerk uit 1800 met de wapens Martini en Buys.

Eenklaviers orgel, ca. 1830 gemaakt door onbekende maker. In 1872 gewijzigd en in 1971 gerestaureerd.

Klokkenstoel met gelui bestaande uit vier klokken, waarvan een klok van Petit en Fritsen, 1927, diam. 66 cm. en drie moderne klokken. Mechanisch torenuurwerk, A. Vos en Zonen, 1906.

MIP omschrijving

Bouwstijl: Gotiek
Bouwperiode: 1400 tot 1500
Gevels en materialen: Baksteen.
Vensters en deuren: De vensters van de zuidkant zijn in het begin van de 16e eeuw naar boven toe verhoogd en van topgevels voorzien.
Bijgebouwen: 15e eeuwse bakstenen toren met overhoekse steunberen en versiering van spaarvelden. Grafzerken van Jhr. C. van Grevenbroeck en zijn vrouw en kinderen(1669 en 1662), priesterzerk uit 1563, zerk uit 1800 met de wapens.
Interieur:Achtkantige pijlers met spitse scheibogen; spitsbogige houten tongewelven metschinkels, steunend op met gesneden knopen der gordingen; in de zijbeuksteekkappen naar de hoge vensters. 17de eeuwse preekstoel met koperen lezenaar uit 1743, doopbekkenhouder uit dezelfde tijd; vroeg 19e eeuws orgel in Lodewijk VI stijl. Vervolg bijgeb.: Martini en Buys.
Omschrijving: Nederlands Hervormde kerk. Gotische kruiskerk met driebeukig schip onder eendak. 15de eeuws koor tot kosterswoning verbouwd, met drie traveeën en driezijdige sluiting. Iets jonger uitspringend dwarspand. Schip van twee traveeën met zijbeuken; de vensters van de zuidkant in het begin van de 16de eeuw naar boven toe verhoogd en van topgevels voorzien. NB. Toren van de Hervormde Kerk. Twee klokken, waarvan één gegoten door Henricus Petit (1806) en één door Petit en Fritsen (1822). Gerestaureerd in 1868/69, waarbij de kosterswoning verwijderd is en Romaanse bouwsporen in de middenschip muren zijn aangetroffen.

Orgel

Het instrument in Helvoirt is gebouwd in het begin van de negentiende eeuw door een onbekende bouwer. Lange tijd werd gedacht dat het door Paulus van Nistelrooy was gemaakt, maar op grond van stijlkenmerken van de orgelkas wordt het tegenwoordig toegeschreven aan Abraham Meere.

In 1872 is een ander binnenwerk geplaatst, hoogstwaarschijnlijk door K.M. van Puffelen. Daarna is het orgel vrij gaaf intact gebleven en werd alleen de Mixtuur vervangen door een Vox Celeste.
In 1971 restaureerde De Graaf het orgel, onder advies van Willem Retze Talsma. Er werd een nieuwe Mixtuur geplaatst, waarmee de oorspronkelijke dispositie werd hersteld.
In 1997 breidde A.H. de Graaf het orgel uit met een Subbas 16' op het pedaal.
(Meer info:Orgeldatabase)

In de media

Uit Het Nieuws van den Dag, 15 December 1891.

Te Helvoort is verleden week, tijdens een hevige hagelbui, de bliksem geslagen in den toren der Protestantsche kerk, zonder echter brand te veroorzaken; vervolgens nam hij zijn weg door het dak van de kerk en beschadigde het plafond en het orgel.

Persbericht 15 december 2008.

Op 13 november 2007 is door ds. H. de Noo, emeritus-predikant te Helvoirt een door hem geschreven boek uitgereikt aan de heer A. van Hengel voor de vele werkzaamheden die hij in zijn hoedanigheid van kerkrentmeester voor de protestantse gemeente van Helvoirt verrichtte.

Het boek getiteld “Helvoirt de Protestantse gemeente en de Oude Sint Nikolaaskerk” gaat over de Oude Sint Nikolaaskerk. Helvoirt heeft twee bijzondere kerken: de grote Rooms-Katholieke Sint Nicolaaskerk (met een c) en de kleine Protestantse Sint Nikolaaskerk (met een k). De grote kerk is gebouwd tussen 1901 en 1903 en de kleine kerk is ruim 800 jaar geleden gebouwd, omstreeks 1192, aanvankelijk overigens als houten kapel. Uitvoerig worden de historie, de architectuur van de bouw en de verschillende uitbreidingen gedurende de eeuwen beschreven.

Het boek meldt dat in de late middeleeuwen de kerk nog een Katholieke kerk was, maar in 1648 ging de kerk over in Protestantse handen. Verder valt te lezen dat in de kerk ooit het gemeentehuis en zelfs de plaatselijke rechtbank gevestigd waren. Ook woonde de koster in de kerk.

Ds. De Noo preekte in 1984 voor het eerst in de Sint Nikolaaskerk en was direct getroffen door deze kerk met haar schoonheid en indrukwekkende eenvoud. Hoewel hij inmiddels met emeritaat is, wilde hij graag een boek maken om te laten zien hoe bijzonder de kerk is. Beschermheer van de kerk is Sint Nikolaas, de enige Protestantse heilige, schrijft ds. De Noo.

Het boek, dat voorzien is prachtige kleurenfoto’s, wordt gecompleteerd door een cd met een klankbeeld (orgel, trompet, dwarsfluit, mezzosopraan, gemeentezang, lezingen en natuurlijk klokgeluid. Het boek, verschenen in een oplage van 700 exemplaren, is verkrijgbaar tegen betaling van € 15,-- en eventueel € 5,-- verzendkosten. Bestellingen de Protestantse gemeente Helvoirtkunnen worden gedaan bij de heer H. Ludikhuize, kerkrentmeester van de Protestantse gemeente Helvoirt-Haaren, tel. 0422 - 64 38 79, e-mail: hludikhuize@hotmail.com