Brontekst bekijken van Haarlem, Kloppersingel 55 - Koningkerk

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:GK]]
[[Categorie:Haarlem]]
[[Categorie:Gemeente Haarlem]]
[[Categorie:Provincie Noord-Holland]]


{| 
! colspan="2" style="background-color:#517398; color:white;" | Algemene gegevens
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Genootschap :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Gereformeerde Kerken in Nederland
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Gemeente :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Haarlem
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Plaats :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Haarlem
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Adres :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Kloppersingel 57
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Provincie :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Noord-Holland
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Jaar ingebruikname :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 1927
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Huidige bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | door brand verwoest
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Naam kerk :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Koningkerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Architect :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Boeyinga, B.T.
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Monument-status:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rijksmonument
|}

; Geschiedenis
Architectonisch buitengewoon belangrijk kerkgebouw, zie ook hieronder. Als Gereformeerde Kerk buiten gebruik 1987, daarna Evangelie Gemeente. Door brand verwoest 23 maart 2003.

; Inleiding

Naar ontwerp van B.T. Boeyinga in de jaren 1926-1927 gebouwde KERK in geprononceerde stedebouwkundige situering aan de noordzijde van de Kloppersingel. Doordat de kerk op de kop van twee straatwanden staat (Kloppersingel en Zocherstraat) is het gebouw alleen aan de noord-, oost- en zuidzijde vrijstaand. De westzijde is blind. De kerk, die sinds 1960 de naam Koningskerk draagt, verrees in opdracht van de Gereformeerde Kerk van Haarlem, die het bedehuis enige jaren geleden verkocht aan de Evangelische Gemeenschap Zuiderkapel. Het expressionistische karakter van dit 'Gesamtkunstwerk', waarin architectuur, sculptuur (T. van Reijn) en glas-in-loodkunst (N. Schrier) deel uitmaken van het ontwerp, is stilistisch verwant aan de bouwstijl van de Amsterdamse School.

; Omschrijving

Op symmetrisch waaiervormig grondplan gebouwde kerk onder steil opgaande kap, samengesteld uit elkaar snijdende, geknikte en laag komende leigedekte zadeldaken, centraal bekroond door een vierkante dakruiter, die overhoeks is geplaatst ten opzichte van de twee hoogste en elkaar in een hoek van negentig graden kruisende noklijnen.

De bouwmassa bestaat uit een rechthoekig oost-west gericht hoofdvolume, de hoofdbeuk, met aan weerszijden twee lage haaks hierop staande volumen zodanig dat een T-vorm ontstaat. Diagonaal op de binnenhoeken van de T staan twee, op de hoeken afgeschuinde volumen, die ook qua formaat tussen hoofdbeuk en twee laagste volumen instaan. De diagonale volumina vormen samen met de hoofdbeuk de eigenlijke kerkruimte. De eerder genoemde hoogste en elkaar kruisende noklijnen zijn de noklijn van de hoofdbeuk en een korte noklijn die aan weerszijden overgaat in twee sterk dalende dakschilden. Vanuit deze dakschilden vormen zich de gebroken kappen van de diagonale beuken en de zadeldaken van de laagste volumen.

De hoofdingangen bevinden zich in de twee laagste volumen. Zij-ingangen bevinden zich op de overgang van de laagste volumen en de diagonale beuken. Het betreft hier in totaal vier overluifelde ingangen waarvan de buitenste muurdammen die de luifel ondersteunen zijn voorzien van geïntegreerde sculpturen naar ontwerp van Theo van Reijn met geabstraheerde voorstellingen van de protestantse kerkvaders Luther, Calvijn, Zwingli en Abraham Kuyper. Haaks op de westzijde van de twee lage volumen staan twee tot het ontwerp behorende volumes ter hoogte van één bouwlaag met kap waarvan de noklijn evenwijdig loopt aan de straatrichting van respectievelijk Kloppersingel en Zocherstraat. Het volume aan de Kloppersingel bevat een gemeenschapszaal, dat aan de Zocherstraat een kosterswoning.

Het muurwerk bestaat uit rode baksteen die met name in de hoofdbeuk in overhoeks metselwerk decoratief is verwerkt. Op een aantal punten, zoals bij de vensters en deuren en bij het overhoekse metselwerk, bevinden zich decoraties in natuursteen, die bij de vensters steeds de aanzet en de afsluiting vormen van het uitkragende metselwerk tussen de ramen. De ramen bevinden zich in de gekoppelde verticale muuropeningen van de hoofdbeuk en in de beide diagonale beuken. Deze openingen zijn in de hoofdbeuk vijfdelig - en boven de middelste drie trapsgewijs bekroond- en in de diagonale beuken vierdelig. De ramen bevatten nog merendeels het oorspronkelijke glas-in-lood. Onder de hoge vensterreeksen bevindt zich op straathoogte in alle volumen een horizontale reeks van kleine vierkante en rechthoekige stalen ramen, onder meer ter verlichting van het bankenplan onder de balkons (zie interieur). De lage vensters in de hoofd- en zijbeuken zijn even als de hoge vensters in deze beuken geplaatst tussen uitkragende muurdammen die aan boven- en onderzijde door natuursteen worden geaccentueerd.

De hoofdingangen in de beide laagste volumen bevatten dubbele houten deuren die per deur zijn voorzien van een verticale reeks rechthoekige lichtopeningen. Driehoekige lichtopeningen zijn aangebracht in het muurwerk boven de ingangen en bestaan uit een driedelig en een individueel houten venster, elk verdeeld in drie vlakken met daarin glas-in-lood. Smalle verticale lichtopeningen zijn aangebracht boven de muurdammen aan weerszijden van de hoofdingangen.

Het interieur bevat een tegen de westwand geplaatste kansel met doopvont. Het bankenplan is hier aan drie zijden omheen gegroepeerd. De groepering wordt bepaald door de hoofd- en de beide diagonale beuken waarin de banken zowel op de parterre als op een balkon schuin naar achter oplopend zijn geplaatst. Alle zichtlijnen zijn gericht op de kansel. Het glas-in-lood in de vensterreeksen van de hoofdbeuk en de beide diagonale beuken bevat naast geometrische patronen, voorstellingen van torenachtige en van koepels voorziene volumen die voornamelijk in de kleuren blauw en geel zijn uitgevoerd. Het betreft hier geabstraheerde voorstellingen van de kosmos, het hemelse Jerusalem, de handel, de landbouw, de techniek en de wetenschap. In de hoofdbeuk is de lage reeks vensters ter verlichting van het bankenplan onder de balkons voorzien van een glas-in-looduitbeelding van de zonnegang. Al het glas-in-lood is ontworpen door Nicolaas Schrier van het Haarlemse atelier De Vonk.

; Waardering

De zowel qua exterieur als interieur overwegend gaaf bewaarde Koningskerk uit 1926-27 is van algemeen belang uit cultuurhistorisch, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig oogpunt als kenmerkend voorbeeld van expressionistische kerkelijke architectuur van gereformeerde signatuur met bijbehorende kuntwerken, bankenplan en ruimtewerking en wegens de beeldbepalende situering aan de Kloppersingel met markant silhouet van verspringende kappartijen. Architectuurhistorische betekenis heeft de kerk voorts als belangrijk onderdeel binnen het oeuvre van kerkontwerpen door B.T. Boeyinga, vanwege de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur en vanwege de typologische waarde als kerkgebouw op waaiervormig grondplan.

== In de media ==
; Uit ''Nieuwe Rotterdamsche Courant'', 2 October 1927.

De Kloppersingelkerk te Haarlem, De beginselen van Gereformeerden kerkbouw, principieel onderscheiden van den R-Katholieken.

Toen eenige maanden geleden de nieuwe Gereformeerde kerk aan den Kloppersingel in gebruik werd genomen, was zij nog niet geheel voltooid. Ook kon toen nog slechts een zeer klein deel van het orgel bespeeld worden. Nu alles afgewerkt is, had de kerkeraad Vrijdag een gemeenteavond georganiseerd, waarop het orgel door de orgelcommissie aan de kerk were overgedragen. Daartoe was de heer H M. Keuning, uit Sassenheim uitgenoodigd een orgelbespeling te geven. Bovendien vond de architect van het kerkgebouw, de heer B.T. Boeyenga, uit Amsterdam, gelegenheid een causerie te houden over zijn werk.

De heer Boeijenga gaf allereerst een inleiding over kerkbouw in het algemeen. In de kunst ontbreken in dezen tijd in het algemeen richtlijnen, dus ook in de architectuur. Dan is er nog de quaestie van de betrekking van de religie tot de kunst en hoe men die beziet in de kerkelijke gemeenschap, waarvoor de architect bouwt. Kunstwerken in de geschiedenis, zooals de tempels en de kathedralen, konden gebouwd worden omdat de vraagstukken toen niet bestonden. Er was een eenheid van opvatting, van streven en van belijdenis. Vervolgens ging de heer Boeijenga den tempelbouw en het verrijzen der eerste kerkgebouwen na. De vrijmaking der kerk in de tijden der hervorming beteekende ook een vrijmaking van de aesthetische overheersching. Kerk en kunst gingen beide een geheel nieuw tijdperk tegemoet. Vervolgens gaf de architect een uiteenzetting van de richtsnoeren, die hem geleid hadden bij zijn ontwerp.

Het kruisvormplan der kerken is in wezen R.-Katholiek. Met onvoldoende en oneigenlijke middelen wordt het steeds weer aangepast aan de behoeften van onzen protestantschen (Gereformeerden) eeredienst. De groote beteekenis der hervorming en in het bijzonder van het Calvinisme is daarom nog nooit tot uiting gekomen in den kerkbouw. De R.-Katholieke gedachte is blijven overheerschen. Het weglaten van beelden en schilderingen is slechts van negatieve waarde. Het essentieele is: dat de vorm van het kerkgebouw zich niet ontwikkelt uit den vorm van den eeredienst. Die vorm van den eeredienst laat men zoo goed en zoo kwaad dit kan aanpassen bij een vooropgezet kerkplanvorm, dat in wezen R.-Katholiek is.

Het grondplan van de kerk is geheel vrij gevormd naar de eischen van den kerkdienst en de liturgie, zooals die ook door dr Kuyper in „Onze Eeredienst" zijn ontwikkeld.

Het plan bestaat uit twee deelen, die, duidelijk onderschelden, toch samen weer één geheel vormen. Het eene is het centrale deel of liturgische centrum, met kansel, dooppodium en avondmaalpodium achter elkaar in de hoofdas, en ter weerszijden de kerkeraadsplaatsen. Vóór en om dit centrale deel de groote zitplaatsenruimte, die zoo is gevormd, dat de zitplaatsenrijen op beganen grond op de gaanderij een gedeelte van een ring vormen om het centrum.

De bediening van het Woord is het hoofdelement van den Gereformeerden eeredienst. Daarom is ook de kansel in het bizonder het centrale punt van de compositie. Deze is niet een min of meer kostbaar meubel, dat in het midden tegen den eindwand van de kerk is geplaatst, maar een architectonisch deel van de kerk zelf en dan het voornaamste deel, het organisch begin. Alle lijnen van de kerk zijn rechtstreeks daarheen gericht en komen in dat punt samen. Hierdoor wordt de kansel als centraal element een integreerend deel van den architectonischen opbouw.

Vlak voor den kansel, op een met een 5-tal treden toegankelijk en verhoogd podium, is het doopvont opgesteld, vastgemaakt aan de borstwering van dat podium.

Een belangrijk groot podium of platvorm, dat slechts even verhoogd is boven den kerkvloer, is bestemd voor avondmaalsviering. Hierop kunnen aan een driearmige tafel ongeveer 80 personen aanzitten. Deze tafel bestaat uit een vast middenstuk, dat altijd blijft staan en waarop ook in de gewone kerkdiensten het avondmaalservies is geplaatst ter herinnering aan het sacrament, en drie losse tafels.

De kansel, dooppodium, avondmaalspodium en kerkeraadsbanken zijn tezamen tot een geheel vereenigd. De zitplaatsen in het kerkruim (de kerk telt 1200 zitplaatsen) zijn zoo, dat de gemeente rondom het Woord geschaard zit.

Het orgel is boven den kansel geplaatst. De architect heeft er evenwel voor te zorgen bij zijn ontwerp, dat het orgel niet domineert, niet voor zich zelf de voornaamste plaats opeischt en alleen de meeste aandacht vraagt. Het orgel is een bekroning van den kansel. Vervolgens lichtte, de heer Boeijenga de architectuur der kerk nader toe, gaf een uiteenzetting van de toegepaste versieringen en de motieven van de glas-in-loodramen.

== Afbeeldingen ==
Opname foto 03 april 1983
<Gallery>
Afbeelding:05461 Haarlem vm.Geref.Koningskerk 1927 dbv. 2003 Kloppersingel 55 NH. opname 03-04-1983 foto. Job van Nes Zaandam.jpg
Afbeelding:Haarlem Kloppersingel 57-Geref.Kerk 1927 v.m.-herfst 1927 001.jpg
Afbeelding:Haarlem Koningkerk Pels 1927.jpg
</gallery>

{| 
! colspan="2" style="background-color:#517398; color:white;" | Algemene gegevens
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Genootschap :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Evangelie Gemeente
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Gemeente :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Haarlem
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Plaats :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Haarlem
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Adres :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Kloppersingel
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Provincie :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Noord-Holland
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Jaar ingebruikname :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 1987
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Huidige bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | door brand verwoest
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Naam kerk :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Zuiderkapel
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Architect :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Boeyinga, B.T.
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Monument-status:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rijksmonument
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Inventarisatienummer:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 05486
|}

; Geschiedenis
::Was tot 1987 de Gereformeerde Koningkerk. Door brand verwoest 23 maart 2003. Ter plaatse is later een nieuwe kerk gebouwd, die alleen in hoofdlijnen enigszins herinnert aan de vroegere kerk.    

{| 
! colspan="2" style="background-color:#517398; color:white;" | Algemene gegevens
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Genootschap :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Evangelie Gemeente
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Gemeente :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Haarlem
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Plaats :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Haarlem
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Adres :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Kloppersingel
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Provincie :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Noord-Holland
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Jaar ingebruikname :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 2007
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Huidige bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Naam kerk :
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Koningskerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Architect :
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Bieze, John, Woerden
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Monument-status:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Inventarisatienummer:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 19311
|}

; Geschiedenis
::EvG Zuiderkapel, nieuwbouw na brand.