Brontekst bekijken van Elst, Rijksstraatweg 24 - Hervormde Kerk

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:Rijksmonument]]
[[Categorie:PKNH]]
[[Categorie:Elst (U)]]
[[Categorie:Gemeente Rhenen]]
[[Categorie:Provincie Utrecht]]
{{#display_map: 51.98552,5.49177|type=hybrid}}
{| 
! colspan="2" style="background-color:#517398; color:white;" | Algemene gegevens
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Naam kerk:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Hervormde Kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Genootschap:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | PKN Hervormde gemeente Elst (Ut)
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Provincie:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Utrecht
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Gemeente:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rhenen
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Plaats:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Elst (U)
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Adres:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rijksstraatweg 24
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Postcode:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 3921AJ
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Inventarisatienummer:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 04048
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Jaar ingebruikname:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 1819
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Architect:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Ridder, G.A. de
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Huidige bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Monument status:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rijksmonument {{Rijksmonument|32461}}
|}

== Geschiedenis ==

De kerk is in 1819 gebouwd in de tijd dat de tabaksteelt in Elst en omgeving een belangrijke bron van inkomsten was. Enkele tabakstelers waren ook lid van de kerkenraad. De kapconstructie van de kerk is gelijk aan die van de tabaksschuren. Er zijn plannen tot restauratie, want de bonte knaagkever gaat stevig te keer in de balken. Die moeten worden vernieuwd. Op 28 november 2002 werd, na 9 maanden, de geheel gerestaureerde kerk weer in gebruik genomen. De kosten van deze restauratie hebben ruim 600.000 euro bedragen. Er zijn o.a. nieuwe glas-in-lood ramen geplaatst, de kleuren in het interieur zijn gewijzigd, er is een nieuwe vloer gelegd, een nieuwe galerij gebouwd en ook de schade door de bonte knaagkever is verholpen. Daarnaast is er een ander orgel geplaatst. De NH kerk van Elst beschikte sinds 1861 over een Lindsen orgel. Dit orgel is in 1970 vervangen door een orgel van Fonteijn & van Gaal. Dit laatste orgel is nu weer vervangen door een orgel van orgelbouwer Bakker & Timmenga uit Leeuwarden. Het orgel is in 1918 gebouwd voor de GK van Bozum(Fr.). Op Tweede kerstdag 2002 is in de RK kerk van Persingen een Lindsen-orgel in gebruik genomen. Dit is het orgel dat van 1861 tot 1970 in deze kerk stond. Vanaf 1969 tot 2002 was het als huisorgel in particulier bezit. Na restauratie is het nu in Persingen geplaatst. (49-03)

Door de groei van de Buurtschap Elst onder Rhenen en Amerongen ontstond er aan het eind van de 18de eeuw behoefte aan een eigen kerkgebouw. Vanwege de "Franse tijd" konden er pas in 1814 concrete stappen gezet worden om een kerk te bouwen. Door tegenwerking van de Rhenense kerkenraad waartoe het grootste deel van kerkelijk Elst toen behoorde, duurde het nog tot 1818 voordat de bouw daadwerkelijk van start kon gaan.

De bouw van de kerk werd bekostigd uit een "fonds tot opbouw van een kerk met pastoriehuys". Dit fonds werd voor het grootste deel gevuld met geld afkomstig van tabaksplanters. De teelt van tabak was in de 18de en 19de eeuw veruit de belangrijkste bron van inkomsten voor de bewoners der Buurtschap Elst. De ervaring opgedaan bij de bouw van de vele tabakschuren in Elst en directe omgeving leidde ertoe dat de dakconstructie van de Elsterse kerk op exact dezelfde wijze tot stand is gekomen. In de oorspronkelijke situatie bevond er zich aan de oostzijde een pastorie welke aan de kerk was vastgebouwd. Deze werd in 1958 afgebroken omdat de onderhoudskosten hoger waren dan de bouw van een nieuwe pastorie. 

In 2002 is de kerk grondig gerestaureerd. In de kerk bevinden zich delen van een oud doophek en de kuip van de kansel welke in 1819 zijn overgenomen uit de voormalige [[Leiden, Vrouwenkerkhof 11 - O.L. Vrouwekerk |Lieve Vrouwe of Waalse kerk]] te Leiden.

==Monumentomschrijving Rijksdienst==

Hervormde Kerk, eenvoudig zaalgebouw, zadeldak met klokketorentje, steen boven de ingang 1819. Spitsboogramen en steunberen. Eenklaviers orgel gemaakt door de fa. Bakker & Timmenga uit Leeuwarden in 1918 gemaakt voor de [[Bozum, It Heech 3 - Gereformeerde Kerk|Gereformeerde kerk]] te Bozum (Frl) en in 2002 aangekocht voor Elst.

== Orgel ==
[[Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (19).JPG|thumb|Orgel.]]
Het orgel is in 1918 gebouwd door de firma Bakker & Timmenga (Leeuwarden) voor de geref. kerk te Bozum (Friesland). Dezelfde firma restaureert het in 2002 en plaatst het over naar Elst. De dispositie wordt door hen met een Cornet uitgebreid. Adviseur namens de Orgelcommissie van de Nederlandse Hervormde Kerk was Aart van Beek (Zwolle).
; Dispositie:
* Manuaal: Prestant 8' - Holpijp 8' - Viola di Gamba 8' - Octaaf 4' - Fluit d'amour 4' - Octaaf 2' - Cornet 2⅔' 3 sterk discant (2002).
* Pedaal: aangehangen.

Mechanische sleeplade. Manuaalomvang: C-f3. Pedaalomvang: C-g.

== Afbeeldingen ==
====Oude afbeeldingen====
<gallery>
Afbeelding:Elst (Utr) nh kerk 1951.jpg|ansichtkaart 1951

Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. .jpg|Interieur 
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. (2).jpg|Oude Lindsenorgel uit 1861 met gewijzigd front uit 1947
Afbeelding:Ansichtkaart NH kerk1.jpg|Oude ansichtkaart.
Afbeelding:Ansichtkaart NH kerk2.jpg|Oude ansichtkaart, links de oude pastorie.
Afbeelding:Ansichtkaart NH kerk3.jpg|Oude ansichtkaart.
Afbeelding:Elst NH kerk.jpg|ansichtkaart 1963
</gallery>
====Exterieur====
<gallery>
Afbeelding:100 0233 verkleind.jpg|N.H. Kerk vanuit het oosten.  
Afbeelding:Elst Nederlands Hervormde Kerk2.jpg|N.H. Kerk vanuit het oosten. Foto: A. Roks 2005
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (7).jpg|N.H. Kerk vanuit het oosten  © André van Dijk Veenendaal
Afbeelding:Elst Nederlands Hervormde Kerk1.jpg|N.H. Kerk vanuit het westen. Foto: A. Roks 2005
Afbeelding:Elst Nederlands Hervormde Kerk9.jpg|N.H. Kerk vanuit het westen. Foto: A. Roks 2006
Afbeelding:Elst Nederlands Hervormde Kerk4.jpg|Sluitsteen boven de ingang, ter herinnering van de eerste steenlegging. Foto: A. Roks 2005
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (4).jpg|N.H. Kerk vanuit het zuiden   © André van Dijk Veenendaal
Afbeelding:Elst Nederlands Hervormde Kerk8.jpg|Vensters in de laatste twee traveeën van de zuidgevel. Foto: A. Roks 2005
Afbeelding:Elst Nederlands Hervormde Kerk7.jpg|Klokkentorentje op de westzijde van het dak. Foto: A. Roks 2005
Afbeelding:Elst Nederlands Hervormde Kerk6.jpg| Deurtje naar de gesloopte pastorie. Foto: A. Roks 2005
</gallery>

====Interieur====
Voor de restauratie 2002.
<gallery>
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (33).jpg|foto André van Dijk  Veenendaal  
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (10).jpg|foto André van Dijk Veenendaal 
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (14).jpg|foto André van Dijk Veenendaal 
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (26).jpg|foto André van Dijk Veenendaal 
Afbeelding:Elst U Herv Kerk F&G 1970.jpg
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (22).jpg|foto André van Dijk  Veenendaal  
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (18).jpg|foto André van Dijk Veenendaal 
</gallery>
====Na restauratie 2002====
<gallery>
Afbeelding:IM000068BE.jpg
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (32).JPG|foto André van Dijk Veenendaal.  
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (2).JPG|foto André van Dijk Veenendaal.  
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (5).JPG|foto André van Dijk  Veenendaal. 
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (15).JPG|foto André van Dijk Veenendaal.  
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (23).JPG|foto André van Dijk Veenendaal.  
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (12).JPG|foto André van Dijk Veenendaal.  
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (31).JPG|foto André van Dijk Veenendaal.  
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (28).JPG|foto André van Dijk  Veenendaal. 
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (16).JPG|foto André van Dijk Veenendaal.   
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (13).JPG|foto André van Dijk Veenendaal.   
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (17).JPG|foto André van Dijk Veenendaal.   
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (24).JPG|foto André van Dijk  Veenendaal.   
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (21).JPG|foto André van Dijk  Veenendaal.
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (25).JPG|foto André van Dijk  Veenendaal. 
Afbeelding:04048 Elst PKN. vm.Ned.Hervormde Kerk 1819 rijksstraatweg Utr. foto. kerkenverzamelaar (11).JPG|foto André van Dijk. Veenendaal.    
Afbeelding:Elst Nederlands Hervormde Kerk5.jpg|Preekstoel. Foto: A. Roks 2005
</gallery>