Tilburg, Elzenhof 139 - Ursulinenkapel

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam object:
Genootschap:
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Tilburg
Plaats:	Tilburg
Adres:	Elzenhof 13
Postcode:	5038HJ
Sonneveld-index:	08369
Jaar ingebruikname:
Architect:	W.J.A. Bouwman
Huidige bestemming:	cultureel centrum, deels woning
Monument status:	Rijksmonument 521040

Geschiedenis

Tilburg, Elzenhof 139; jk 07-03-2014

Voormalige Kapel Zusters Ursulinen J.M.J. Elzenhof (voormalig Elzenstraat 16). Neogotische kapel met dakruiter.

Kloosterdeel gesloopt. Kapel en nabijliggend schoolgebouw behouden. De kapel is vanaf de straatzijde uit het zicht vanwege het nieuw gebouwde appartementencomplex, maar vanuit de Marietje Kessels speeltuin (bereikbaar vanaf de Dionysiusstraat, naast het voormalige schoolgebouw dat bij het klooster hoorde) wel goed zichtbaar.

Tegenwoordig is het koor van de kapel als woning in gebruik en staat de rest van het gebouw ter beschikking voor evenementen, zoals bijvoorbeeld huwelijk (officiële trouwlocatie van de gemeente), presentaties, etc.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Inleiding

KAPEL, op het achterterrein van het appartementencomplex gelegen. De kapel is in 1907 gebouwd in een Neogotische stijl naar ontwerp van architect W.J.A. Bouwman.

Omschrijving

De driebeukige kapel heeft een middenschip onder zadeldak, gedekt met leien. Het schip is drie traveeen lang. De korte transeptarmen onder zadeldak zijn recht gesloten. De viering is van een open achtkantige klokkentoren voorzien en wordt bekroond door een spits met een kruis en haan. De kapel heeft een driezijdig gesloten koor, een travee diep. Op de begane grond en in de lichtbeuk zijn spitsboogramen aangebracht. Per travee is een luchtboog, uitgevoerd in baksteen met een afdekplaat geplaatst. De steunberen onder de luchtbogen zijn eenmaal versneden.

De voorgevel laat de driedeling van middenschip en zijschepen duidelijk zien. Het middenschip is veel hoger opgetrokken. De gevel is voorzien van spitsbooglisenen. Op de begane grond is in het midden een brede deur aangebracht met een tripletvormig bovenlicht. Erboven bevinden zich nog drie kleine raampjes. De zijschepen hebben een smallere ingang waarboven een raam is geplaatst. De topgevels zijn versierd met in het metselwerk verwerkte kruisen.

De gevels van het transept zijn voorzien van hoge smalle spitsboogramen. In de topgevels zijn lijsten en blindnissen verwerkt. In het midden bevindt zich een lege nis met baldakijn en console. In het dakvlak bevinden zich kleine driehoekige dakkapelletjes.

In het interieur heeft de kapel bakstenen kruis- en stergewelven. De gewelven zijn van rijk bewerkte sluitstenen voorzien. Ook de gordel- en scheibogen zijn uitgevoerd in baksteen, ze staan op marmeren zuilen op een hardstenen voet. De kapitelen hebben een loofvormige versiering. De wanden zijn wit gepleisterd. Onder de houten orgelgalerij is een gietijzeren wenteltrap geplaatst.

Waardering

De kapel is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorische waarde als uitdrukking van een geestelijke en sociale ontwikkeling, namelijk de zorg voor caritas en onderwijs door congregaties en tevens van belang voor de typologische ontwikkeling van het congregatieklooster.
Het complex is van architectuurhistorisch belang wegens de sobere maar verzorgde vormgeving, materiaalgebruik en ornamentiek.
Het gebouw is van belang wegens de gaafheid van het ex- en interieur en heeft ensemblewaarde als essentieel deel van het geheel van school en kapel in de voormalige kloostertuin.

MIP omschrijving

Bouwperiode: 1903
Gevels en materialen: baksteen, gemetseld in kruisverband. Luchtbogen met hardstenen deklijsten, steunberen. Transepten met siermetselwerk en beeldnissen in de topgevels. Gevels eindigen met gootlijsten op klossen. Lekdorpels.
Vensters en deuren: spitsboogvensters, glas-in-loodvulling. Ingangspartij is gevat in spitsboogvormige omlijsting.
Dak en bedekking: zadeldak met leidekking. Zijbeuken hebben plat dak. Houten dakkapelletjes met driepasmotieven. Zeszijdige dakruiter op nok met klok en ingesnoerde spits.
Bijgebouwen: sculptuur tegen rechterzijbeuk.
Groen: omringende en achterliggende tuin met enkele grote bomen.
Bijzonderheden: driebeukige kapel met transepten en vijfzijdige gesloten koor. Gelegen achter het voormalige Ursulinenklooster.

Flentrop-orgel. Bron: brabantorgel.nl

Op 25 februari 2012 is het Flentrop-orgel feestelijk in gebruik genomen.

Het Flentrop-orgel (1976)

1976 Bouw en tijdelijke plaatsing in de St. Gudulakerk te Lochem. 1978 verkocht en geplaatst in de N.H. Kerk van IJzendoorn (Betuwe). 2011 verkocht aan Hugo van Veen (Oosterhout) en in bruikleen geplaatst in de Ursulinenkapel te Tilburg. Deze bruikleen is in ruil voor gebruik van de kapel voor MUSICA1600 aktiviteiten. Zie www.musica1600.nl

Dit instrument (waarvan er een stuk of 10 zijn gemaakt) is het eerste voorbeeld van een consequente terugkeer bij Flentrop naar de orgelbouwprincipes van zo'n 300 jaar geleden en vroeger. Al moest er nog veel onderzocht en herontdekt worden. In de mensuren werd verbinding gelegd met de gulden snede en het front kreeg een typische renaissance vorm. De frontpijpen werden uit zuiver tin gemaakt, de rest uit orgelmetaal met een vrij hoog loodgehalte. De kas, magazijnbalg en lade zijn uit mahoniehout gemaakt. De kas kreeg een grijsgroene kleur. De winddruk was oorspronkelijk 65 mm. In klankgeving echter heerste nog steeds het na-oorlogse neo-barokke streven, met de kenmerkende, maar voor huidige oren nog nauwelijks te verdragen "scherpte".

Bij aankoop door Hugo van Veen in 2011 werd meteen besloten om te streven naar een meer authentiek 17e eeuws klankbeeld. Na plaatsing op het balkon in de Ursulinenkapel te Tilburg werd eerst de winddruk aangepakt (dus verlaagd). Gelukkig was de opsnede van het meeste pijpwerk wat aan de lage kant, waardoor een winddruk verlaging van 65 naar 55 mm zonder al te grote ingrepen mogelijk werd. Hierdoor werd reeds een verbluffend resultaat bereikt: de typische schraperige "neo" klank was als bij toverslag verdwenen! Bijkomend voordeel was dat de daaraan gekoppelde toonhoogte daling een middentoon stemming op a' = 440 Hz mogelijk maakte zonder de lage terts pijpen (cis, fis, gis) te hoeven verlengen. Om de typische en kenmerkende klanksfeer van de middentoonstemming geen geweld aan te doen is gekozen om niet te modificeren.

Een Nederlandse top-intonateur zorgde voor wezenlijke correcties van de basisstemmen Holpijp 8', Prestant 4' en Octaaf 2'. Correcties van het overige pijpwerk zijn uit geldgebrek nog even uitgesteld. In wezen is besloten om dit project niet gelijk af te ronden, maar om er een permanent leer-object(je) van te maken. Hoe werkt bijvoorbeeld op termijn de doorlopende Terts 1 3/5 B/D nu het instrument middentonig gestemd wordt? Op dit moment is de dispositie nog ongewijzigd, maar dat zou in de toekomst kunnen veranderen. Het is volkomen toeval dat de kleurstelling van het orgel nagenoeg overeenkomt met de nog oorspronkelijke kleuren in de Ursulinenkapel.

Dispositie

Hoofdwerk

Holpijp 8 vt Prestant 4 vt Octaaf 2 vt Roerfluit 4 vt Terts 1 1/3 vt B/D Quint 2 2/3 vt D Mixtuur 3 st

Pedaal

aangehangen

Middentoonstemming a' = 440 Hz

Winddruk 55 mm

De Ursulinenkapel is aangesloten bij de Brabantse Orgelfederatie; er zijn af en toe orgelconcerten.